Chiny członkiem Światowej Organizacji Handlu

Chiny rozpoczęły swoje starania o przystąpienie do WTO w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Można uznać, iż wiodące kierunki reform w gospodarce chińskiej wyznaczały z jednej strony liberalizacja, z drugiej chęć członkostwa w Światowej Organizacji Handlu, jak i standaryzacja zasad działania chińskich firm handlu zagranicznego [Weiping, 2002]. Uwieńczeniem tych zabiegów było przystąpienie Chin w grudniu 2001 roku do Światowej Organizacji Handlu.

Chociaż kraj ten od dwóch dekad wprowadzał mechanizmy wolnego rynku i od wielu lat ubiegał się o członkostwo w WTO, prawie do końca negocjacji nie udało się rozwiązać kwestii spornych z wiodącymi partnerami handlowymi, głównie Stanami Zjednoczonymi. Problemy, z którymi Chiny musiały się zmierzyć, dotyczyły m.in. stosowania przez nie ograniczeń w imporcie (taryfowych i pozataryfowych), standaryzacji artykułów importowych, zamówień rządowych, dotacji eksportowych, kontroli sanitarnej, przejrzystości polityki handlowej, ochrony praw własności intelektualnej oraz ograniczeń w usługach typu bankowość, ubezpieczenia, czy telekomunikacja [Weiping, 2002].

Mimo determinacji władz centralnych związanych z realizacją celów będących pochodną członkostwa w WTO na poziomie lokalnym, ministerialnym, czy przedsiębiorstw nadal spotykano się z awersją do liberalizacji wymiany handlowej i związanych

32 Szerzej na temat polityki zagranicznej Chin wobec wybranych gospodarek światowych w: [Marszałek- Kawa, 2010 oraz Ostaszewski, 2011]

136

z nią regulacji. W roku 2001 rząd w Pekinie wydał zakaz stosowania lokalnego protekcjonizmu, który w praktyce gospodarczej nie był jednak w pełni respektowany.

Porozumienia Chin z WTO dotyczyły m.in. zniesienia kontroli rządu nad handlem zagranicznym oraz innych barier administracyjnych. Od roku 2005 Chiny zobowiązały się przyznać prawo do prowadzenia wymiany handlowej z zagranicą wszystkim przedsiębiorstwom. Z postanowień tych zostały wyłączone jedynie firmy uczestniczące w obrotach wybranymi towarami strategicznymi, które powierzono wyszczególnionym przedsiębiorstwom państwowym. Dla chińskich eksporterów oznaczało to łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu. Postępująca liberalizacja rynku chińskiego oznacza, że stał się on również bardziej osiągalny dla produktów zagranicznych.

Chiny zobligowały się również do stosowania zasad obowiązujących w ramach WTO w odniesieniu do przedsiębiorstw państwowych prowadzących wymianę handlową z zagranicą33. Kolejne zobowiązanie Chin związane z akcesją do WTO stanowiło ograniczenie możliwości subsydiowania eksportu. Postanowienia dotyczyły także chińskiego programu subsydiów, który od czasu przystąpienia Chin do WTO ma znacznie bardziej przejrzysty charakter. Wynika to głównie z faktu, że lista firm objętych dotacjami na mocy umowy o subsydiach (Agreement on Subsidies and Countervailing Measures) musi być podawana do wiadomości publicznej. Władze zobligowały się również do likwidacji wszystkich subsydiów niezgodnych z postanowieniami WTO. Dotyczyło to w szczególności likwidacji subsydiów dla przedsiębiorstw państwowych przynoszących straty (głównie w sektorze przemysłowym, metalurgicznym, maszynowym, chemicznym, lekkim, tytoniowym i w górnictwie) oraz uzyskiwania kredytów i dewiz przez przedsiębiorstwa eksportowe na preferencyjnych zasadach, jak i preferencji celnych.

Członkostwo w Światowej Organizacji Handlu ułatwiło również dostęp do chińskiego rynku dla zagranicznych kontrahentów. Chiny zobowiązały się do obniżenia średniej stawki KNU34 do roku 2010 do 10% (w przypadku towarów przemysłowych do 9,1%, a produktów rolnych 15,8%). Już jednak w 2004 r. udało się ograniczyć wartość średniej stawki celnej KNU w imporcie do 10,4%; średnia stawka towarów przemysłowych wynosiła wówczas 9,5%, a rolnych 16,2%35 [Kubicka, 2010].

33 Oznacza to, że rząd chiński nie może dawać wytycznych, czy dyrektyw, co do wyboru przez te firmy określonych partnerów handlowych (krajów) celem zawarcia konkretnej transakcji. Dotyczy to również cen, które powinny być kształtowane przez mechanizmy rynkowe (poza pewnymi wyjątkami) [Kubicka, 2010].

34 Jest to średnia stawka celna na poziomie klauzuli najwyższego uprzywilejowania.

35 Dokładne informacje na temat stawek celnych na importowane towary w Chinach w roku 2010 przedstawiono w aneksie statystycznym (załącznik nr 10).

137

Redukcje ceł w chińskiej taryfie celnej odczuły szczególnie kraje rozwinięte, gdyż dotyczyły one przede wszystkim towarów konsumpcyjnych obarczonych najwyższymi stawkami celnymi. W przypadku ceł na surowce i półfabrykaty niezbędne w przetwórstwie i reeksporcie, które Chiny importowały głownie z krajów rozwijających się, nawet przed rokiem 2001, ich poziom był stosunkowo niski.

Istotna z pozycji rozwiniętych gospodarek była liberalizacja ceł w sektorze motoryzacyjnym. Wysokie cła, chroniące chiński rynek samochodów osobowych, do roku 2002 sięgały nawet 80% do 100%. Chiny podjęły zobowiązanie do stopniowej redukcji stawek celnych na importowane samochody; w ciągu sześciu lat udało się ograniczyć je do 25% ich wyjściowego poziomu [Kubicka, 2010].

Dla Chin członkostwo w WTO oznaczało łatwiejszy dostęp do światowego rynku36. Dotyczyło to szczególnie takich sektorów, jak: odzieżowy, czy włókienniczy, co było efektem objęcia Chin m.in. Porozumieniem o Tekstyliach i Odzieży. W wyniku tego porozumienia w okresie 2002 – 2004 następowało stopniowe zmniejszanie kontyngentów ilościowych na chiński import tekstyliów, które doprowadziło do ich całkowitej eliminacji w 2005 roku. Szacuje się, że zniesienie ograniczeń w imporcie odzieży i tekstyliów w krajach rozwiniętych mogło skutkować wzrostem udziału Chin w światowym rynku eksportowym ubrań do prawie 50%. Ów brak ograniczeń ilościowych na chiński eksport stanowił również zachętę dla zagranicznych firm do lokowania swojej produkcji w Chinach [Kubicka, 2010].

Przystąpienie do Światowej Organizacji Handlu wpłynęło też na proces otwierania poszczególnych sektorów gospodarki dla zagranicznych inwestorów. Rząd w Pekinie, celem zagwarantowania wielkim państwowym przedsiębiorstwom czasu na poprawę zarządzania oraz adaptacji nowych technologii, ograniczył zakres zagranicznych inwestycji w wielu sektorach. Liberalizacja dostępu do nowych gałęzi gospodarki miała natomiast wpłynąć na przesunięcia w strukturze sektorowej inwestycji zagranicznych, głównie do gałęzi zorientowanych na rynek wewnętrzny, przyczyniając się tym samym do podniesienia importochłonności inwestycji. Dotychczas były one skoncentrowane w branżach o orientacji proeksportowej, typu branża informatyczna, czy telekomunikacyjna.

Chiny, jako członek WTO zmuszone są także do rewizji swojego prawa, które powinno być dostosowane do wymogów tej organizacji. Efektem tego chińskie

36 Zanim Chiny stały się członkiem WTO preferencje, które udało im się uzyskać od zagranicznych kontrahentów, miały warunkowy charakter, co oznaczało, że mogły być w każdej chwili cofnięte. Często, tak jak w przypadku stosunków handlowych ze Stanami Zjednoczonymi, zależały one głównie od bieżącej sytuacji politycznej kraju.

138

ustawodawstwo cechuje się obecnie większą przewidywalnością i jawnością, co dotyczy głównie zasad regulujących wymianę handlową z zagranicznymi partnerami [Edmonds i in., 2006]. Chiny przyjęły m.in. Umowę o Prawach Intelektualnych (TRIP Agreement), co oznaczało prawną deklarację ochrony praw własności intelektualnych. Powyższe zobowiązania skutkowały modyfikacją Prawa Patentowego oraz próbami aktualizacji Ochrony Praw Autorskich i Ochrony Znaków Towarowych.

Jako dodatkowe korzyści z członkostwa w WTO można potraktować rozwój dwustronnych stosunków gospodarczych, z takimi krajami jak USA, kraje Azji i Pacyfiku, Japonia, czy kraje Unii Europejskiej. Jest to efektem nowych możliwości, jakie pojawiły w wyniku wzajemnego otwarcia rynków, jak i wielostronnych negocjacji prowadzonych na forum tej organizacji, które pozwalają rozwiązać wiele spornych kwestii we wzajemnych relacjach [Starzyk, 2009].

Przystąpienie Chin do WTO stanowiło konsekwencję ogromnej determinacji tego kraju, która wiązała się m.in. z chęcią kontynuowania procesu reform gospodarczych. Z drugiej strony, również poza Państwem Środka, następował wzrost oczekiwań co do ich członkostwa, które mogło przynieść nową falę ekspansji chińskiego handlu zagranicznego oraz doprowadzić do podniesienia konkurencji międzynarodowej. Z uwagi na to, że w chińskim handlu coraz większą rolę odgrywał import, a zagraniczne przedsiębiorstwa brały udział w ponad połowie obrotów handlowych Chin, wzrost ich wymiany miał korzystnie wpłynąć na partnerów handlowych Państwa Środka, jak i na kraje macierzyste korporacji wielonarodowych. Efekty tego członkostwa były jednak odczuwalne przede wszystkim dla samych Chin, a w mniejszym stopniu dla ich partnerów handlowych [Aaronson, 2010].

Przystąpienie do WTO miało pozytywne konsekwencje dla części sektorów gospodarki, a w przypadku innych, zwłaszcza w krótkim i średnim okresie, mogło stanowić nawet zagrożenie. Członkostwo niosło ze sobą przede wszystkim ryzyko spadku zatrudnienia w restrukturyzowanych przedsiębiorstwach SOEs37 (Stated Owned Enterprises), które musiały zmierzyć się z zagraniczną konkurencją. Istniały obawy, iż powyższe redukcje nie zostaną zrekompensowane przez wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym. Szczególnie narażone na negatywne skutki członkostwa były takie sektory, jak przemysł motoryzacyjny, tekstylny oraz urządzeń gospodarstwa domowego.

Wśród korzyści z przystąpienia do WTO wymienia się wzrost eksportu, zatrudnienia oraz nasilenie konkurencji w stosunku do przedsiębiorstw krajowych ze strony zagranicznych

37 SOEs- przedsiębiorstwa państwowe o strukturze konglomeratowej, które można określić jako grupy przemysłowe o własności państwowej [Kubicka, 2010].

139

kontrahentów. Co ważne, zmiany jakie wiązały się z przystąpieniem do WTO nie spowodowały nagłego zwiększenia chińskiego eksportu. Wzrost ten, obserwowany w dłuższej perspektywie czasowej, stanowił efekt nie tyle samego członkostwa, ale raczej zmian, jakie zaszły w całej gospodarce Państwa Środka oraz na rynku światowym. Należy również podkreślić, iż wszystkie wymienione wyżej korzyści także nie stanowią bezpośredniego skutku przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu, ale jego następstw w postaci procesów liberalizacyjnych oraz otwarcia gospodarki na konkurencję globalną.

Członkostwo to miało natomiast swoje konsekwencje w postaci zmian w postrzeganiu Chin, jako partnera handlowego przez zagranicznych kontrahentów. Według opinii zagranicznych inwestorów regulacje rządu chińskiego oceniono jako bardziej klarowne, a ich implementację jako bardziej przejrzystą.

Członkostwo Chin w Światowej Organizacji Handlu postrzegano zarówno jako wielką szansę dla rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych, jak i pewne zagrożenie ze strony konkurencji chińskiej. Obawiano się o miejsca pracy, jak i o zalew chińskiego eksportu. Same Chiny także nie wiedziały czy po dwóch dekadach reform gospodarczych są już gotowe, aby sprostać zagranicznej konkurencji, obawy dotyczyły też możliwości zaostrzenia warunków panujących na rynku pracy.

Po dekadzie członkostwa rzeczywistość ekonomiczna pokazała, iż obecność Chin w WTO nie ma tak burzliwego przebiegu, jakiego się obawiano.

140 Rozdział 4

OBROTY HANDLOWE CHIŃSKIEJ REPUBLIKI LUDOWEJ

4.1. Wielkość i dynamika chińskiej wymiany handlowej na tle transformacji