Struktura towarowa chińskiego eksportu

Od rozpoczęcia reform nastąpiły istotne zmiany, nie tylko w skali, ale również w strukturze rzeczowej chińskiego eksportu. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych eksportowano głównie towary nisko przetworzone, o niewielkiej wartości dodanej, takie jak artykuły rolno-spożywcze, czy surowce. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zanotowano natomiast znaczący wzrost eksportu produktów przemysłu lekkiego. Poniższa tabela (nr 15) przedstawia zmiany rzeczowej struktury chińskiego eksportu w okresie od rozpoczęcia reform do roku 201120.

Tabela 15. Zmiany rzeczowej struktury chińskiego eksportu towarowego w trakcie transformacji gospodarczej (w mld USD oraz w %)

Produkty/lata 1980 r. 1990 r. 2000 r. 2011 r. mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} Paliwa i surowce mineralne ^{5 27,4 6,6 10,6 12,4 5 59,4 3,2} Produkty rolne 4,4 24,3 10 16,1 16,4 6,6 64,6 3,5 Wyroby przemysłowe ^{8,7 48,1 44,3 71,4 219,8 88,2 1771,9 93,3}

Źródło: Opracowanie własne na bazie WTO Statistics Database On-line (dane z dn. 15.08.2012).

Do połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku to nadal surowce, obok produktów rolnych, stanowiły jeden z głównych filarów chińskiego eksportu. O skali zmian jakie nastąpiły w chińskich obrotach handlowych, świadczy m.in. fakt, że w przeciągu ponad trzech dekad transformacji gospodarczej eksport paliw i surowców mineralnych wzrósł w wartościach bezwzględnych prawie dwunastokrotnie, przy czym jego udział w całkowitej wartości eksportu zmniejszył się ok. ośmiokrotnie.

20 Szczegółowe dane odnośnie zmian struktury eksportu i importu przedstawiono w aneksie statystycznym. Są one prezentowane zgodnie z klasyfikacją SITC w okresie 1994 – 2011 ze względu na brak ich dostępności w latach wcześniejszych (aneks statystyczny, załącznik nr 9)

163

W przypadku produktów rolnych, które na początku lat osiemdziesiątych stanowiły prawie jedną czwartą eksportu, w 2011 r. udział ten spadł do 3,4%21. Należy dodać, iż wolumen eksportu tego typu dóbr wzrósł w tym okresie ponad czternastokrotnie22. Chiny są obecnie największym światowym producentem kilku głównych produktów rolnych, w tym ryżu, bawełny, pszenicy i ziemniaków. Struktura chińskiego eksportu produktów rolnych zmieniła się znacznie, szczególnie w ciągu ostatniej dekady, kiedy to wywóz niektórych produktów, takich jak warzywa, owoce i przetwory spożywcze rósł w znacznie szybszym tempie niż bardziej tradycyjnych dóbr, takich jak ryż, czy surowy jedwab. Głównymi kierunkami eksportowymi dla tego typu towarów z Chin są obecnie: Japonia, Stany Zjednoczone i Hongkong [Trade policy(...), 2012].

W czasie inicjowania chińskich reform prawie połowę eksportu stanowiły wyroby przemysłowe; zarówno w latach osiemdziesiątych, jak i dziewięćdziesiątych nadal dominował w nim przemysł lekki, przy czym coraz wyższy udział stanowiły wyroby przetworzone. W ostatniej dekadzie XX w. Chiny na coraz większą skalę eksportowały towary przemysłu przetwórczego. W okresie tym znaczącą część eksportu stanowiły produkty odzieżowe, co związane było w dużej mierze z delokalizacją produkcji z innych krajów, w tym głównie Europy. Wiele firm produkcyjnych zmieniło wówczas lokalizację swoich fabryk, przenosząc je do Chin, stanowiących istotne źródło taniej siły roboczej. W roku 2011 udział wyrobów przemysłowych w chińskim eksporcie stanowił już ponad 93%, co oznaczało wzrost w stosunku do roku 1980 o ok. 45 punktów procentowych. Jednak znacznie bardziej imponujące jest zwiększenie się jego wolumenu, który w analizowanym okresie powiększył swoją wartość ponad 200-krotnie. Dane te potwierdzają skuteczność realizowanych reform, których jednym z założeń była zmiana struktury eksportu, z tego opierającego się w głównej mierze na produktach rolnych oraz niskoprzetworzonych, na rzecz wyrobów przemysłowych [Niemiec, 2007].

Z uwagi na fakt, że wyroby przemysłowe stanowią największy udział w chińskim eksporcie zasadna wydaje się szczegółowa analiza tej grupy. Według klasyfikacji WTO, do głównych grup towarowych zalicza się tu: żelazo i stal, tekstylia, produkty przemysłu chemicznego, odzież oraz maszyny i urządzenia transportowe.

21 Według raportu WTO Chiny nie stosują subsydiów eksportowych dla produktów rolnych [Trade policy(...), 2012].

22 Jest to skutkiem m.in. wzrostu całkowitej wartości produkcji rolnej w Chinach, która w ciągu ostatnich kilku lat rosła w tempie 12% w skali roku; osiągając wartość 5,777 mld euro w 2010 r. Stanowiło to efekt zarówno rosnących cen, jak i samej produkcji. Pod względem wartości głównym produktem są tam warzywa (20% produkcji rolnej), następnie żywiec wieprzowy (16%), drób (10%), ryż (8%) i kukurydza (5%). Produkcja oparta jest w dużej mierze na dziesięciu podstawowych produktach, stanowiących łącznie ponad połowę wartości brutto całej produkcji rolnej [Trade policy(...), 2012].

164

Od początku transformacji nie odnotowano istotnych zmian udziału żelaza i stali w chińskim eksporcie; zamyka się on w granicach od 1,1% w roku 1980 do 2,9% w roku 2011. Wzrost widoczny jest natomiast w wartości ich eksportu, który w analizowanym okresie powiększył się prawie 277-krotnie. Istotny udział w strukturze chińskiego eksportu mają tekstylia (5%), których wolumen od roku 1980 zwiększył się prawie 38-krotnie oraz chemikalia (6,0%) – wzrost ponad 104-krotny. Chiny są również ważnym eksporterem odzieży na światowym rynku, przy czym wyroby tego typu stanowią ponad 8% rodzimego eksportu. Od płowy lat dziewięćdziesiątych coraz większy udział w dynamizowaniu eksportu uzyskały również maszyny i urządzenia, które w 2004 r. stały się jego podstawową grupą. W roku 2011 Chiny wprowadziły na zagraniczne rynki tego typu urządzenia o łącznej wartości przekraczającej 902 mld USD, co stanowiło prawie połowę wolumenu chińskiego eksportu. Ta grupa towarowa nadal wykazuje znaczną dynamikę wzrostu, nie tylko w wartościach bezwzględnych, ale również zwiększając sukcesywnie swój udział w całkowitym eksporcie.

Dane dotyczące rzeczowej struktury chińskiego eksportu wyrobów przemysłowych w okresie 1980 – 2011 zamieszczone zostały w poniższej tabeli (16). Wskazują one wyraźnie na zmianę tej struktury z wyrobów przemysłu lekkiego w kierunku dóbr charakteryzujących się wysoką wartością dodaną.

Tabela 16. Zmiany struktury chińskiego eksportu wyrobów przemysłowych w latach 1980 – 2011 (w mld USD oraz w %)

Produkty/lata 1980 r. 1990 r. 2000 r. 2011 r. mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} Żelazo i stal 0,20 1,1 1,30 2,1 4,40 1,8 55,5 2,9 Tekstylia 2,50 13,8 7,20 11,6 16,10 6,5 94,4 5,0 Produkty przemysłu chemicznego ^{1,10 6,1 3,70 6,0 12,10 4,9 114,7 6,0} Odzież 1,60 8,8 9,70 15,6 31,10 12,5 153,8 8,1 Maszyny i urządzenia transportowe ^{0,80 4,4 10,80 17,4 82,60 33,1 902,6 47,7} Źródło: Opracowanie własne na bazie WTO Statistics Database On-line (dane z dn. 15.08.2011)

Analiza rzeczowej struktury chińskiego handlu zagranicznego już w początkowym okresie reform dostarcza argumentów na rzecz tezy, iż kraj ten opierał swój rozwój

165

gospodarczy na modelu otwartym. Świadczy o tym fakt, iż chiński import realizowany był głównie w oparciu o potrzeby rozwojowe rodzimej gospodarki, dostarczając maszyny i urządzenia niezbędne do ich zaspokojenia23. Eksport natomiast, stanowił efekt ciągłej obserwacji stale zmieniających się tendencji popytu na rynku światowym, będąc jednocześnie konkurencyjnym, szczególnie pod względem cenowym, w stosunku do innych państw. Do pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych chiński handel zagraniczny realizowany był głównie w oparciu o klasyczny ricardiański model, którego podstawę stanowią przewagi komparatywne. Było to konsekwencją komplementarności tej gospodarki w stosunku do jej najważniejszych partnerów handlowych. ChRL osiągała wówczas wysokie wskaźniki ujawnionych przewag komparatywnych, głównie w przypadku towarów pracochłonnych oraz surowcochłonnych [Kubicka, 2010]. Szczególnie w początkowym okresie transformacji Chiny starały się wykształcić przewagi komparatywne w produkcji towarów takich, jak: odzież, tkaniny, obuwie, zabawki itp. Kraj ten już od drugiej połowy lat osiemdziesiątych jako eksporter dóbr pracochłonnych stawał się coraz poważniejszym konkurentem dla wielu zagranicznych gospodarek. Obecność Chin na zachodnich rynkach zbytu w tym okresie zaczynają odczuwać m.in. Indie, szczególnie w odniesieniu do wyrobów bawełnianych. W przypadku natomiast eksportu do krajów rozwijających się konkurowały one z Indiami prostymi wyrobami przemysłu maszynowego. Tajlandia zaczęła przegrywać z chińską konkurencją na rynku ryżu i kukurydzy. Od końca lat osiemdziesiątych oferta chińska staje się coraz bardziej atrakcyjna nie tylko pod względem cenowym, ale również jakościowym w porównaniu do ich konkurentów. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych Chiny eksportowały głównie wyroby przemysłu lekkiego, stając się tym samym jednym z groźniejszych konkurentów na rynku tekstyliów, zabawek, czy odzieży, dla krajów azjatyckich, w tym Japonii, Korei Płd., Tajwanu oraz Singapuru. Stanowiły one również rosnące zagrożenie dla wyżej wymienionych krajów w dziedzinie elektroniki, sprzedając coraz więcej towarów na rynki: amerykański, kanadyjski, zachodnioeuropejski, czy wschodnioazjatycki. Świadczy to o coraz większym udziale dóbr bardziej zaawansowanych technologicznie w ich strukturze eksportu. Przypadający na przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych coraz wyższy udział w eksporcie Chin towarów przemysłu maszynowego stanowi efekt wieloletniej polityki zorientowanej na import nowoczesnych technologii. Dzięki napływowi zagranicznych inwestycji bezpośrednich Chiny zaczęły być konkurencyjne w branżach o zawansowanej technologii, typu informatyczna, czy

166

telekomunikacyjna. W związku z powyższym od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych kraj ten ma również coraz większy udział w eksporcie kapitałochłonnym, intensywnym pod względem technologicznym. W efekcie nastąpiło zwiększenie udziału w chińskim eksporcie towarów wysokoprzetworzonych. Wzrost wymiany tego typu produktów miał natomiast istotny wpływ na rozwój handlu wewnątrzgałęziowego, który dodatkowo rozwinął się przez wzrost wymiany wewnątrzkorporacyjnej24 realizowanej przez przedsiębiorstwa międzynarodowe. Główną rolę pełni ona w eksporcie różnego typu części, elementów, czy podzespołów [Kubicka, 2010]. Powyższe działania stały się podstawą do kontynuacji procesu otwierania gospodarki, w tym jej przechodzenia z modelu proimportowego do proeksportowego [Starzyk, 2009]. Obecnie, aby Chiny mogły nadal kontynuować strategię wzrostu gospodarczego realizowaną w oparciu o eksport, nie tyle ważne jest zwiększanie jego wolumenu, co jakości „innymi słowy stymulowanie postępu technologicznego i wspinanie się po drabinie technologicznej” [Chiny i Indie (…), 2007, s. 23].

Główne kierunki chińskiego eksportu, które zostały ustalone na początku lat osiemdziesiątych, są kontynuowane do dzisiaj, a kraj ten nadal utrzymuje w nich przewagę komparatywną. Dotyczy to głownie dziedzin typowo pracochłonnych, z uwagi na fakt, iż Chiny posiadają obfite zasoby taniej siły roboczej. Świadczą o tym dane zamieszczone w poniższej tabeli (17), która zawiera informacje na temat 10 głównych produktów eksportowanych przez Chiny w 2010 roku. Wśród tych towarów znajdują się zarówno te wysoko przetworzone, takie jak: maszyny i urządzenia elektryczne, urządzenia do wytwarzania energii itp., jak również wyroby przemysłu lekkiego typu: odzież, czy obuwie. Jednocześnie analiza trendów zachodzących w ostatnich dwóch dekadach transformacji gospodarki chińskiej ujawnia, iż realizują one dwukierunkową strategię ekspansji eksportowej. Z jednej strony Chiny realizują cele rozwoju gospodarczego kraju, poprzez produkcję oraz eksport dóbr zaawansowanych pod względem technologicznymi25. Z drugiej strony promując produkcję kreującą nowe miejsca pracy, którą jednocześnie cechuje duża intensywność pracy, stopniowo pozbywają się swojego głównego atutu w procesie wytwórczym, czyli nadwyżki siły roboczej.

24 O wewnątrzkoroporacyjnym charakterze chińskich obrotów handlowych świadczy fakt, iż wykazują się one wysoką symetrycznością towarową importu i eksportu [Chiny i Indie (…), 2007]. Główne produkty chińskiego eksportu to: maszyny i urządzenia elektryczne, urządzenia do wytwarzania energii, odzież, żelazo i stal, sprzęt optyczny oraz produkty przemysłu chemicznego. W imporcie dominują także takie dobra, jak: maszyny i urządzenia elektryczne, urządzenia do wytwarzania energii, sprzęt optyczny i medyczny, czy żelazo i stal oraz wyroby hutnicze [USCBC, dane z dn. 28.08.2011].

25 W 2004 r. Chiny po raz pierwszy osiągnęły pozycję lidera w eksporcie produktów z segmentu ICT [Chiny i Indie (…), 2007]

167 Tabela 17. Struktura chińskiego eksportu w 2010 roku – 10 głównych produktów według wartości (w mld USD)

Lp. ^{Eksport (w mld USD)}

Produkty 2010 r.

1 Maszyny i urządzenia elektryczne 388,8

2 Urządzenia do wytwarzania energii 309,8

3 Odzież 121,1

4 Żelazo i stal 68,1

5 Sprzęt medyczny i optyczny 52,1

6 Meble 50,6