Początek transformacji gospodarczej Chin

Pierwszy etap przemian gospodarki chińskiej datowany jest na lata 197885 - 1984, a za ich głównego inicjatora uważa się, pełniącego wówczas funkcję wiceprzewodniczącego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin (KC KPCh), Deng Xiaopinga. Reformy zostały wprowadzone po nieudanych próbach wdrożenia programu tzw. „socjalistycznej modernizacji”. W wyniku pojawienia się problemów związanych z ogólną sytuacją polityczną oraz napięciami społecznymi potęgowanymi kryzysem w rolnictwie i niedoborem żywności, podczas grudniowego plenum KC KPCh, w roku 1978, uchwalony został zmodyfikowany plan gospodarczy na okres 1979 - 198186. Nastąpiło w nim przewartościowanie priorytetów, główny nacisk przeniesiony został tym razem na rolnictwo87 i przemysł lekki. Dokonano również przesunięć w inwestycjach, których celem miało być zapewnienie równowagi pomiędzy przemysłem paliwowo - energetycznym i przetwórczym.

W pierwszym etapie transformacji gospodarki chińskiej uwaga rządu skupiła się głównie na poprawie zarządzania instytucjami, w celu rozdzielenia funkcji i obowiązków pomiędzy poszczególnymi organami administracji państwowej, od władzy centralnej po kierownictwo poszczególnych przedsiębiorstw. Zmiany w systemie politycznym uznano za nieodzowny warunek reformy systemu gospodarczego. Za sprawę priorytetową przyjęto również potrzebę stworzenia odpowiedniego mechanizmu bodźców zachęcających do prowadzenia działalności gospodarczej.

Władze partyjne ogromną wagę zaczęły przywiązywać do wzrostu wydajności pracy, która bezpośrednio wiązała się z motywacją do jej wykonywania. Widoczną zmianą w podejściu do powyższego zagadnienia stało się zaliczenie również płacy jako jednego z czynników, obok wiedzy, umiejętności i zdrowia, motywujących pracowników. Wśród ustaleń podjętych na grudniowym plenum znalazło się więc m.in. zalecenie odnośnie

85 W 1978 r. Chiny były krajem ubogim, posiadającym wszystkie cechy państw tzw. „trzeciego świata”. Dochód na mieszkańca wynosił wówczas 313 yanów (czyli na ówczesne czasy ok. 182 USD), co według klasyfikacji ONZ plasowało ten kraj na 140 pozycji wśród 160 państw rozwijających się [Góralczyk, 2010].

86 Decyzje odnośnie kontynuacji tego planu, jednak w bardziej radykalnej formie, podjęte zostały na XII zjeździe KPCh we wrześniu 1982 r. [Misiuna, 1990]. Zgodnie z nowymi założeniami, program modernizacji Chin na drodze reform systemowych miał zostać zrealizowany w perspektywie do roku 2000.

87 Główne ustalenia dotyczące reformy rolnej przyjęto na IV plenarnym posiedzeniu KC KPCh we wrześniu 1979 r. pod nazwą „Rezolucji w kilku kwestiach dotyczących przyspieszenia rozwoju rolnictwa”, potocznie nazywanej „25 punktów” [Góralczyk, 2010].

70

wcielenia w życie socjalistycznej zasady „każdemu według jego pracy” oznaczające wprowadzenie systemu wynagrodzeń dokonywanych w oparciu o kryteria ilościowe, jakościowe oraz materialną motywację do pracy.

Reformy w Chinach w początkowej fazie objęły głównie rolnictwo. Należące do państwa wielkie komuny ludowe oddano w ręce lokalnych społeczności i przekształcono w gospodarstwa rodzinne88 [Płowiec, 2006]. System odpowiedzialności kontraktowej poszczególnych gospodarstw rolnych zastąpił uprzedni model. Od tej pory rolnicy mogli dobrowolnie zawierać kontrakty z władzami i podejmować decyzje dotyczące rodzaju produkcji89. Po wypełnieniu zobowiązań kontraktowych każde gospodarstwo było uprawnione do zachowania nadwyżek produkcyjnych. Zagwarantowano również wsparcie rozwoju produkcji indywidualnej na działkach oraz rynkową sprzedaż nadwyżek [Seitz, 2008]. System, w ramach którego pod koniec pierwszego etapu reform pracowała większość rodzin chłopskich, jako znacznie bardziej motywujący do pracy, doprowadził do szybkiego wzrostu produkcji. Dzięki niemu udało się m.in. uzyskać samowystarczalność w zakresie dostaw zbóż.

W pierwszej fazie reform tempo wzrostu produkcji rolnej przekroczyło zakładane 4% rocznie, wyprzedzając jednocześnie tempo wzrostu produkcji przemysłowej. W okresie od roku 1978 do 1985 produkcja rolna wzrosła o prawie 35% (przed reformami wynosiła ona 300 mln ton w skali roku, a już w 1984 r. osiągnęła prawie 407 mln ton). Pozwoliło to na odejście od kartkowego zaopatrzenia w produkty zbożowe, czyli od tzw. „żelaznej miski ryżu”. Podwyższenie poziomu życia spowodowane było także zwiększeniem produkcji bawełny, które pozwoliło na zaopatrzenie ludności w odzież [Wiktor, 2008]. W latach 1978 – 85 odnotowano podniesienie średniego dochodu w regionach wiejskich 3,6-krotnie oraz zmniejszenie liczby ludności dotkniętej biedą z 250 mln do 125 milionów. Ponadto Chiny stały się wówczas eksporterem zbóż [Misiuna, 1990].

Celem powyższych działań było z jednej strony dożywienie ludności po klęsce nieurodzaju z lat 1975 - 1977, ale również (biorąc pod uwagę przeważający udział mieszkańców wsi w całej ludności kraju) chęć uzyskania społecznego poparcia dla dalszych reform. W efekcie doprowadziły one do znacznej aktywizacji ludności wiejskiej oraz zapoczątkowały proces przemian w kierunku nowoczesnej gospodarki towarowej.

88 W okresie 1983 - 85 całkowicie zlikwidowano komunalne rolnictwo kolektywne, zastępując je systemem władz lokalnych [Bolesta, 2006].

89 W ramach tego systemu indywidualne gospodarstwo rodzinne otrzymywało na zasadach kontraktu pozwolenie na dzierżawę ziemi przez okres początkowo 15 lat, potem na dłuższe okresy. Zakontraktowana była również ilość produktów rolnych, którą było ono zobligowane odsprzedać państwu po z góry ustalonej cenie [Góralczyk, 2010].

71

Uzyskane wówczas przyspieszenie tempa wzrostu produkcji rolnej miało wpływ na wzrost innych sektorów gospodarki, szczególnie przemysłu lekkiego, który oparty był w dużej mierze na surowcach rolnych. Zmniejszył się również import zbóż. W okresie 1981 - 1985 odnotowano średnioroczne tempo wzrostu PKB wynoszące prawie 10,8% (aneks statystyczny, załącznik nr 1), przy czym produkcja rolna rosła w tempie 11,7%, przemysł lekki – 12%, a przemysł ciężki – 9,6%. Dzięki prowadzonym działaniom nastąpiło ożywienie rynku, równolegle odnotowano jednak także negatywne efekty w postaci inflacji (aneks statystyczny, załącznik nr 2) spowodowanej wzrostem cen i płac90 [Misiuna, 1990].

Istotną rolę we wzroście gospodarczym Chin miała próba aktywizacji części ludności wiejskiej w sektorze pozarolniczym. Było to szczególnie ważne w obliczu problemu przeludnienia wsi i panującego tam bezrobocia. Na obszarach wiejskich można wyszczególnić następujące rodzaje działalności gospodarczej: indywidualny (gospodarstwa domowe) oraz tzw. nowe zrzeszenia gospodarcze i konglomeraty wiejskie. Istotną rolę zaczęły pełnić przedsiębiorstwa powiatowo - gminne (PPG), które zajmowały się działalnością komercyjną, związaną zarówno z produkcją rolną, rybołówstwem, jak i przemysłem drzewnym [Bolesta, 2006]. Inicjowano także aktywność drobnych podmiotów gospodarczych, w literaturze anglosaskiej zwanych Town and Village Enterprises (TVE), których celem było wspieranie rozwoju rolnictwa oraz świadczenie mu usług. Działały one w sferze handlu, na rzecz produkcji rolnej, mechanizacji rolnictwa oraz bankowości91, w Chinach zyskując miano „wspólnych przedsięwzięć rolno - przemysłowo - handlowych” [Góralczyk, 2010]. Wraz z przekształceniami, jakie dotknęły system komun ludowych, gminy zaczęły więc dostrzegać korzyści związane z rozszerzaniem zakresu inicjatyw gospodarczych92. Działania te zbiegły się w czasie z pozytywną zmianą regulacji prawnych w odniesieniu do rozwoju drobnej przedsiębiorczości zatwierdzoną w 1981 r. oraz późniejszymi gwarancjami dotyczącymi ochrony własności indywidualnej, jakie znalazły się w nowej konstytucji.

Panujący od czasów utworzenia w 1949 r. Chińskiej Republiki Ludowej system nakazowo - rozdzielczy, ukształtowany w warunkach deficytu podstawowych produktów

90 Wśród decyzji podjętych na grudniowym plenum KPCh w 1978 r. były te dotyczące regulacji cen. W przypadku produktów rolnych zalecono wzrost cen skupu państwowego, dopuszczając możliwość wzrostu cen skupu ponadplanowego, przy jednoczesnej rekomendacji aby te ruchy cenowe nie miały wpływu na poziom cen detalicznych. Doprowadziło to do zwiększenia chaosu cenowego, naruszenia równowagi rynkowej, a w efekcie również inflacji.

91 Powoływano drobne spółdzielcze banki rolne (spółdzielnie rolno - kredytowe).

92 W 1985 roku na wsiach istniało ponad 6 mln drobnych przedsiębiorstw zajmujących się działalnością nierolniczą, które zatrudniały około 67 mln pracowników, czyli około 18% osób aktywnych zawodowo [Misiuna, 1990].

72

żywnościowych oraz rozbudowanego aparatu administracyjno - biurokratycznego, w znacznej mierze ograniczył panujące tam stosunki towarowo - pieniężne. Do tej pory efekty produkcji rozdzielane były nie przez mechanizm rynkowy, lecz według odgórnie ustalonego planu centralnego, bez poszanowania ekonomicznego prawa wartości. Stanowiło to barierę na drodze zmian systemowych, a w efekcie i wzrostu gospodarczego. Pierwsze działania zmierzające do jej przezwyciężenia zainicjowane zostały jeszcze na III plenum KC KPCh w 1978 roku, podczas którego dostrzeżono potrzebę wdrażania idei wolnego rynku93 oraz przywiązywania należnej wagi do prawa wartości. Wskazania te miały być realizowane wraz z odpowiednimi działaniami ideowo - politycznymi, stanowiącymi przeciwwagę dla niepożądanych skutków działania mechanizmu rynkowego [Misiuna, 1990].

Skostniały system centralnego planowania nie był już w stanie sprostać potrzebom rozwijającej się gospodarki, co wpłynęło na wzrost autonomii państwowych przedsiębiorstw. Otrzymały one pewien stopień niezależności w dziedzinie produkcji, inwestycji i dystrybucji dochodów. Dotyczyło to w szczególności drobnych przedsiębiorstw państwowych, działających głównie w sferze handlu i usług94. Po 1978 roku były one przekształcane w przedsiębiorstwa spółdzielcze lub oddane do dyspozycji ajentom na warunkach kontraktu indywidualnego95. Największe zmiany strukturalne zaobserwowano w handlu, gdzie w ciągu pierwszej połowy lat osiemdziesiątych udział sektora państwowego spadł z 84% do 40%, a sektora spółdzielczego wzrósł z 12,1% do 37,2%. Część przedsiębiorstw zostało objętych tzw. kierunkowym planowaniem parametrycznym, co oznaczało, że podmioty te same opracowywały plany produkcyjne, które następnie poddawano weryfikacji i zbilansowaniu przez państwowe organy planistyczne. Przedsiębiorstwa nie były jednak ograniczone takim planem, gdyż nie rozliczano ich z jego realizacji96 [Misiuna, 1990].

Stopniowo zaczęto więc przywracać model gospodarki opartej na systemie własności prywatnej, a motorem działania firm produkcyjnych ponownie stał się zysk. Zmiany te stanowiły bodziec do zwiększania produkcji oraz podnoszenia efektywności wykorzystania dostępnych zasobów.

93 W pierwszym okresie reform (lata 1979 - 1984) liczba rodzajów produkcji objętych dyrektywnym planowaniem została zmniejszona ze 123 do 60. Centralne planowanie zostało ograniczone szczególnie w przypadku rolnictwa i drobnej wytwórczości. Nie udało się to jednak w deficytowych gałęziach przemysłu typu: przemysł chemiczny, maszynowy, metali kolorowych, czy elektronika itp. [Misiuna, 1990].

94 Po zakończonych sukcesem pierwszych próbach wdrażania nowych koncepcji ekonomicznych, które zyskały miano eksperymentu sichuańskiego (gdyż ich inicjatorem był sekretarz KPCh w Sichuanie), nowymi metodami zarządzania zostało objętych ok. 6 tyś. różnego rodzaju przedsiębiorstw [Ling, 1982].

95 Do 1985 roku około 65 tysięcy drobnych przedsiębiorstw zostało objętych zmianą formy własności z państwowej na spółdzielczą lub indywidualną, co stanowiło prawie 75,5% ich całkowitej liczby [Misiuna, 1990].

73

Należy jednak zaznaczyć, że o ile zmiany jakie wprowadzono w rolnictwie zostały w znacznej mierze zakończone sukcesem, to w przypadku przemysłu ich realizacja napotkała na większe trudności, szczególnie że sektor rolny w większym stopniu objęto działaniem mechanizmu rynkowego97. W związku z krytyczną oceną zjawisk spekulacyjnych, które stanowiły efekt uboczny wzmożonej aktywności sektora prywatnego podczas XII zjazdu KPCh jaki odbył się w 1982 r., wskazano na konieczność realizacji zasad gospodarki planowej ze wsparciem zasad rynkowych.

Jednocześnie zaczęto tworzyć podstawy systemu finansowego w oparciu o wzór zachodni. W roku 1978 powstał jednoszczeblowy system z trzema bankami, do których należał: Ludowy Bank Chin (LBCh), Ludowy Bank Budownictwa (LBB) oraz Chiński Bank Rolniczy (ChBR)98. Po tym, jak jedynym rodzajem działalności Ludowego Banku Chin stało się pełnienie funkcji banku centralnego i zaprzestanie działalności komercyjnej w 1984 roku stworzono dwupoziomowy system bankowy wzorowany na modelu zachodnim [Bolesta, 2006].

2.2.2. Druga faza reform, tzw. „reformy w mieście”

Drugi etap transformacji przypadł na lata 1985 - 1991. Zaczęto wówczas budować ustrój zwany „socjalizmem rynkowym”, w którym zasoby produkcyjne stanowią tzw. dobro wspólne (ich właścicielem jest partia komunistyczna lub państwo), przy jednoczesnym wdrażaniu mechanizmu rynkowego decydującego o kształtowaniu się cen i tworzącego warunki konkurencji dla działających na nim podmiotów99. W tym okresie Chiny

97 W 1984 roku dyrektywne planowanie obejmowało ok. 20% całkowitej produkcji chińskiej, mechanizm rynkowy znalazł natomiast zastosowanie w całej drobnej wytwórczości, w głównej części produkcji rolnej oraz w około 20% produkcji przemysłowej i usług [Misiuna, 1990].

98 Ludowy Bank Chin zaczął pełnić zarówno funkcję banku komercyjnego, jak i quasi banku centralnego. Wówczas instytucje te nie odgrywały istotnej roli w alokacji zasobów, co oznaczało, że nie miały również znaczącego wpływu na wzrost gospodarczy kraju. Do roku 1983 stopniowo tworzono specjalistyczny system bankowy, do którego oprócz wyżej wymienionych banków wszedł również Chiński Bank Przemysłowy i Komercyjny (ChBPK), który przejął funkcje LBCh, gdy ten przekształcono w bank centralny. ChBR funkcjonował na obszarach wiejskich, a jego rolą była obsługa transakcji państwowych i przedsiębiorstw spółdzielczych oraz przechowywanie depozytów gospodarstw domowych. Analogiczne funkcje w miastach pełnił ChBPK. Za obsługę transakcji zagranicznych odpowiedzialny był Bank Chin, a w kompetencjach LBB leżało rozdysponowywanie środków z budżetu państwa na inwestycje stałe i formację kapitału. Po 1984 roku granice specjalizacji pomiędzy poszczególnymi bankami zaczęły stopniowo się zacierać, a zmiany dotknęły również zakresu ich funkcjonowania (więcej na temat chińskiego systemu bankowego w: [Bing-xiang i Mehta, 2001oraz Majid i in., 2008]).

99 Ideę tzw. „socjalizmu rynkowego” wprowadził do ekonomii w latach trzydziestych XX w. Oscar Lange, który wraz z takimi ekonomistami, jak m.in. A. Lerner prowadził szeroką dyskusję dotyczącą zalet tego ustroju. Za podstawowe wspólne elementy socjalizmu rynkowego O. Langego i A. Lernera oraz socjalizmu typu

74

doświadczały jednak istotnych problemów zarówno natury ekonomicznej, politycznej, jak i społecznej100. Możliwości wykorzystania podstawowych rezerw, które przeznaczano na porządkowanie kraju po efektach rewolucji kulturalnej, powoli zaczęły się wyczerpywać. Oznaczało to spowolnienie rozwoju gospodarczego, który stawał się w dużej mierze uzależniony od nowych inwestycji.

Reformą objęto wówczas głównie obszary zurbanizowane, gdzie poziom życia był znacznie wyższy niż na terenach wiejskich oraz funkcjonował już ograniczony system zabezpieczeń społecznych. Uchwała w sprawie reformy systemu gospodarczego, określana mianem „reformy w mieście”, przyjęta została w październiku 1984 roku podczas III plenum KC KPCh. Za kwestię priorytetową uznano wówczas usamodzielnianie i zwiększanie wydolności ekonomicznej przedsiębiorstw101. Plenum nie opracowało szczegółowego programu zmian w przedsiębiorstwach, formułując jedynie ogólne zalecenia odnośnie potrzeby poszukiwania odważnych rozwiązań. Praktyka wykazała jednak, że podmioty te nie były przygotowane do prowadzenia działań samodzielnie, nie naruszając jednocześnie wzajemnych interesów. Dlatego już w kolejnym roku podjęte zostały decyzje dotyczące ograniczenia zbyt daleko posuniętej niezależności w zakresie działalności przedsiębiorstw i władz terenowych, co wpłynęło na zahamowanie tempa ich reform. Jedynie w małych zakładach w mieście i na terenach wiejskich realizacja reformy nie straciła swego początkowego impetu.

Podczas październikowego plenum przystąpiono również do tworzenia racjonalnego systemu cen, który stanowił kontynuację reformy z 1978 r. Przyjęto system tzw. podwójnych cen, który oznaczał równoczesne obowiązywanie starych cen (zniekształconych w stosunku do rynkowych) oraz nowych, kształtowanych przez mechanizm popytu i podaży102 (tabela 1). Zalecenia dotyczyły także cen surowców, według których wzrost tych ostatnich nie powinien mieć wpływu na ceny detaliczne artykułów powszechnego użytku. Rekompensatę dla podniesionych kosztów przedsiębiorstw stanowić miały częściowe lub całkowite zwolnienia z podatków. Wymogi dotyczyły także niwelowania różnic między cenami skupu i sprzedaży

W. Lenin i J. Stalin uznaje się państwową własność środków produkcji i kontrolę zasobów. Kluczowa różnica występuje natomiast w alokacji zasobów, której według O. Langego i A. Lernera powinien dokonywać mechanizm rynkowy, w socjalizmie natomiast odbywa się ona według odgórnie ustalonego planu [Virmani, 2005].

100 Największy rozgłos na arenie międzynarodowej zyskały demonstracje na Placu Niebiańskiego Spokoju, gdzie w czerwcu 1989 r. w wyniku starć z siłami zbrojnymi zginęło ok. 5 tys. demonstrantów [Wiktor, 2008].

101 Istotnym elementem zmian w zakresie funkcjonowania przedsiębiorstw było stopniowe stworzenie odpowiedniego ustawodawstwa w zakresie m.in. praw własności, czy bankructwa. W roku 1988 weszło w życie Prawo Przedsiębiorstw [Bolesta, 2008].

102 To, co gospodarka wyprodukowała w ramach starych limitów, było rozliczane według starych cen. Wszystko co wyprodukowano ponad ustalone limity, rozliczano według nowych urealnionych cen.

75

artykułów rolnych oraz drobnej produkcji przemysłowej, aby nie dopuścić do spadku dochodów ludności. W efekcie zaczęto korygować ceny artykułów rolnych, które w sprzedaży były znacznie niższe niż w państwowym skupie. Regulacje objęły również ceny surowców, zbyt niskie w porównaniu z cenami produktów gotowych. Działania te doprowadziły do wzrostu kosztów produkcji przemysłowej, których nie udało się zrekompensować podniesieniem wydajności pracy, czy oszczędnością w ponoszonych nakładach. W efekcie wzrosły ceny detaliczne, w tym ceny żywności oraz zahamowany został wzrost produkcji rolnej. W celu zrekompensowania podwyżek cen podnoszono płace. Niestabilność cen i płac miała swoje konsekwencje w postaci nadwyżki pieniądza w obiegu, która doprowadziła do wzrostu inflacji [Misiuna, 1990].

Tabela 1. Udział transakcji dokonanych po cenach rynkowych (% wolumenu transakcji)

Wyszczególnienie 1978 1985 1991 1995 1999 2003

Dobra przemysłowe

ceny rynkowe 0 13 46 78 86 87,3

ceny kontrolowane przez państwo 0 23 18 6 4 2,7

ceny ustalane przez państwo 100 64 36 16 10 10

Sprzedaż detaliczna

ceny rynkowe 3 58 69 89 95 96,1

ceny kontrolowane przez państwo 0 20 10 3 1 1,3

ceny ustalane przez państwo 97 22 21 9 4 2,6

Produkty rolno-spożywcze

ceny rynkowe 6 40 58 79 83 96,5

ceny kontrolowane przez państwo 2 23 20 4 7 1,6

ceny ustalane przez państwo 93 37 22 17 9 1,9

Źródło: [National (...), 2005].

Realizacja nowej reformy polegała również na przekształceniu systemu planowania alokacji zasobów. Istotną rolę w rozwoju stosunków społeczno - ekonomicznych miało ograniczenie wpływu państwa na procesy gospodarcze przez odchodzenie od realizowania przez rząd typowych funkcji nakazowo - rozdzielczych. Uchwalono, że planowanie dyrektywne powinno być realizowane jedynie w produkcji polegającej na rozdzielnictwie oraz zapewniającej realizację zadań ogólnopaństwowych oraz ogólnospołecznych. Mechanizmem rynkowym objęta została natomiast część rolnictwa i sektorów pomocniczych, drobna produkcja artykułów codziennego użytku oraz usługi. Zalecono uproszczenia oraz ograniczenie administracji, sprecyzowano także zakres jej uprawnień na szczeblu

76

państwowym i terenowym. Ponadto przyspieszona została komercjalizacja przedsiębiorstw. Stanowiło to efekt wprowadzenia nowych regulacji prawnych oraz modernizacji systemu przedsiębiorstw państwowych, będącej konsekwencją tworzenia spółek publicznych i notowaniu ich na nowoutworzonej giełdzie103. Nowy mechanizm rynkowy spowodował, że część zasobów płynęła do sektorów o wysokiej pracochłonności, niedocenianych przez uprzedni system gospodarczy. Ponadto zreformowany został sektor ubezpieczeń społecznych w miastach, co umożliwiło częściową deregulację rynku pracy (szerzej na ten temat w: [Cooke, 2008]).

Na październikowym plenum podjęto również decyzje dotyczące systemu płac i dochodów z pracy. Wystąpiono przeciwko nadal utrzymującym się tendencjom egalitarnym i zainicjowano regulacje umożliwiające przedsiębiorstwom skuteczniejsze podnoszenie wydajności pracy przy wykorzystaniu instrumentów płacowych. Zalecono także zaniechanie potrąceń z zysków pozbawiających przedsiębiorców motywacji do rozwijania produkcji. Zostały one zastąpione odpowiednimi podatkami104. Realizacja powyższych regulacji, mimo iż skutkowała poprawą warunków funkcjonowania przedsiębiorstw, nie wyeliminowała jednak całkowicie trudności z jakimi musiały się one zmierzyć. Dotyczyło to m.in. wspominanej już inflacji, problemów finansowych, niedoborów czynników produkcji, czy kwestii związanych z ich rozdzielnictwem.

Kształtujący się dopiero rynek nie stwarzał równych warunków funkcjonowania dla wszystkich przedsiębiorstw, co było konsekwencją wspomnianego już systemu podwójnych cen oraz tzw. poszukiwania renty (rent-seeking activity105) sprzecznego z zasadami wolnej konkurencji. Nasilający się problem stanowiła korupcja. System podwójnych cen prowadził do powstania luki pomiędzy cenami narzucanymi odgórnie a cenami rynkowymi. Zarówno przedsiębiorstwa państwowe, jak i prywatne mogły wykorzystywać łapówki jako narzędzie pozwalające im na uzyskanie korzyści finansowych od agencji rządowych. Problem korupcji wśród urzędników państwowych, w tym również wysokiego szczebla, zaczął gwałtownie przybierać na sile, prowadząc do ogólnego niezadowolenia społecznego.

W trakcie realizacji powyższych reform przeceniono również trwałość sukcesów w rolnictwie, czego konsekwencją było osłabienie zainteresowania tą problematyką106.

103 W grudniu 1990 r. otwarto pierwszą w Chinach Giełdę Papierów Wartościowych w Shenzen [Xiabao, 2010].

104 Przedsiębiorstwa oddawały 55% zysku w formie podatków [Blejer i in., 1991]

105 Terminem tym określa się wszelkiego typu działalność, która zmierza do uzyskania korzyści w sposób niezgodny z działaniem mechanizmu rynkowego (można do niej zaliczyć zarówno lobbing, jak i korupcję) [Sztaba, 2002].

106 Po osiągnięciu rekordowego poziomu produkcji zbóż w 1984 r. (407 mln ton, co stanowiło wzrost o 103 mln ton w stosunku do 1978 r.) w roku 1985 produkcja ta spadła do 379 mln ton. W kolejnym roku wyniosła ona

77

Doprowadziły one natomiast do znacznego podniesienia dynamiki realizowanych inwestycji przemysłowych. W wyniku nagłego przyspieszenia rozwoju wybranych gałęzi gospodarki wystąpiło zjawisko tzw. przegrzania koniunktury. Władze musiały się wówczas zmierzyć z nadmiernie wysoką stopą inwestycji, problemami w rozwoju sektora paliwowo - energetycznego, wyczerpywaniem się rezerw w rolnictwie, czy wysoką inflacją. Osiągnięty postęp w produkcji (zwłaszcza rolnej oraz w drobnej wytwórczości) pozwolił na łagodzenie niedoborów żywności oraz zniesienie reglamentacji podstawowych produktów.