Handel zagraniczny a firmy z udziałem kapitału zagranicznego

Jedną z istotnych cech chińskiej ekspansji jest to, że ma ona miejsce w warunkach globalizacji. W porównaniu z historią krajów rozwiniętych można powiedzieć, że Chiny są pierwszą wielką gospodarką, która realizuje rozwój gospodarczy zgodnie ze wzorem "globalnej ekspansji". Chiny ściśle zintegrowały się z systemem gospodarki światowej, zarówno przez wymianę międzynarodową, jak i bezpośrednie inwestycje zagraniczne [Gang, 2008]. Obecnie ta druga co do wielkości gospodarka świata znajduje się na 73 pozycji według indeksu globalizacji KOF (KOF Index Globalization 2012)37.

Chiński sektor handlu zagranicznego jest podzielony i składa się z kilku podstawowych segmentów, które znacząco się różnią oraz obsługiwane są przez różne rodzaje firm. Jednocześnie obroty handlu zagranicznego realizowane są w ramach odmiennych reżimów celnych. Pierwszy polega na bezcłowym imporcie towarów do montażu lub przetworzenia celem ponownego wywozu za granicę (reeksportu). Odzwierciedla on integrację chińskiego przemysłu z międzynarodowym łańcuchem dostaw. Eksport tego typu towarów realizowany jest w oparciu o import i w głównej mierze zależy od popytu na rynku międzynarodowym. Do końca lat 90-tych, tego typu handel był wiodącym segmentem chińskich obrotów handlowych, a w 2007 roku nadal stanowił: 51% chińskiego eksportu i 39% importu. Jednocześnie jest on bardzo wrażliwy na zmiany światowej koniunktury, co oznacza, że ulega spowolnieniu wraz ze spadkiem światowego popytu [Gaulier i in., 2011].

Drugi rodzaj wymiany zagranicznej, który można określić mianem „zwykłego” handlu, odzwierciedla zmiany na rynku krajowym. Obejmuje on eksport realizowany w oparciu o rodzimą produkcję oraz import mający zaspokoić popyt wewnętrzny generowany zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i konsumentów. W 2007 roku na tego typu handel przypadało 44% chińskiego eksportu i 45% importu. Silny wzrost gospodarczy w Chinach spowodował wzrost znaczenia importu, w którym od 2000 r. coraz większy udział mają surowce (40%), a tendencja ta jest nadal utrzymywana.

37 Ranking ten jest opracowywany przez Konjunktforschungsstelle Swiss Economic Institute, który prowadzi badania w trzech obszarach: globalizacji ekonomicznej, społecznej oraz politycznej. Według ostatnich danych KOF Index of Globalization 2012 Chiny w poszczególnych kategoriach uzyskały odpowiednio : 107, 93 oraz 41 pozycję [KOF Index (...), 2012, dane z dn. 20.05.2012].

175

Oprócz wyżej wymienionych głównych rodzajów chińskiego handlu zagranicznego, można też wymienić obroty realizowane w ramach „innych systemów celnych". Obejmują one różne typy transakcji stanowiących co prawda marginalny udział w chińskim eksporcie (5% w 2007 r.), ale znaczną część importu (ok. 17% w 2007 r.). Dotyczy to międzynarodowych obrotów handlowych związanych z magazynowaniem, handlem tranzytowym, importem urządzeń do przetwarzania towarów celem reeksportu, czy tych realizowanych przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego. Znaczące różnice w przebiegu realizacji międzynarodowych transakcji handlowych można zauważyć w zależności od podmiotu zaangażowanego w handel. Przedsiębiorstwa chińskie i te z udziałem kapitału zagranicznego stanowią dwie różne kategorie podmiotów. Te pierwsze dominują w tzw. zwykłym handlu (dwie trzecie udziału w 2007 r.), te drugie zmonopolizowały handel opierający się na imporcie dóbr celem ich przetworzenia do reeksportu (85%). Chińskie firmy zaangażowane w handel zagraniczny to zarówno przedsiębiorstwa państwowe (SOE38), jak i prywatne. Trudno jednak dokonać wiarygodnej oceny, czy obserwowany w latach 1997 - 2007 wzrost udziału podmiotów prywatnych, dokonujących wymiany handlowej z zagranicą, odzwierciedla pojawienie się nowych firm, czy tylko zmiany własnościowe będące konsekwencją procesu prywatyzacji i liberalizacji handlu zagranicznego. Firmy z kapitałem zagranicznym obejmują podmioty typu: joint-ventures (min 25% kapitału zagranicznego) oraz w pełni zagraniczne (ze 100% udziałem kapitału zagranicznego), które zaczynają odgrywać coraz większą rolę w ostatnich latach [Gaulier i in., 2011]. W 2011 r. na firmy z udziałem kapitału zagranicznego przypadło 49,6% chińskiego importu oraz 52,4% eksportu, w tym odpowiednio 15,2% i 15,3% na joint-ventures oraz 34,4% i 37,1% na korporacje w pełni zagraniczne [CEIC Data, dane z dn. 10.10.12]. W rzeczywistości, odkąd Chiny stały się członkiem WTO, ograniczenia w prowadzeniu przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego, w większości sektorów39, zostały zniesione. Zagraniczni inwestorzy znacznie chętniej lokują w Chinach podmioty ze 100% udziałem kapitału zagranicznego, które są łatwiejsze w zarządzaniu i lepiej dostosowane do ochrony swoich technologii. Ponadto, odkąd lepiej poznali oni funkcjonowanie chińskiego rynku, współpraca z lokalnymi partnerami przestała odgrywać już tak istotną rolę [Gaulier i in., 2011].

38 W 2011 r. na SOE przypadało odpowiednio 28,3% chińskiego importu oraz 14,1% eksportu [CEIC Data, dane z dn. 10.10.12]

39 Nadal istnieją jednak wyjątki, najważniejszy z nich dotyczy motoryzacji i usług telekomunikacyjnych, w których udział zagranicznego kapitału jest ograniczony do 49% [Gaulie i in., 2011].

176 Wykres 17. Bilans handlowy Chin w latach 1997 – 2007 według struktury własnościowej podmiotów biorących udział w wymianie handlowej (w mld USD)

Źródło: [Gaulier i in., 2011, s.15]

Powyższy wykres pokazuje, które firmy były odpowiedzialne za dodatni bilans handlowy Chin przy uwzględnieniu ich struktury własnościowej (wykres 17). Nadwyżkę handlową generowały w głównej mierze przedsiębiorstwa prywatne. Gwałtowny wzrost nadwyżki handlowej dla tych firm odnotowano szczególnie od roku 2001, czyli od akcesji Chin do WTO. Od początku ubiegłej dekady coraz większą rolę w handlu odgrywają przedsiębiorstwa zagraniczne oraz firmy typu jont ventures. Na przedsiębiorstwa chińskie przypada natomiast nieznaczny wzrost nadwyżki handlowej. Deficyt handlowy odnotowano w przypadku chińskich przedsiębiorstw państwowych (SOE).

177 4.3.2. Udział Chin w handlu światowym

Ostatnie dekady to okres bardzo dynamicznego rozwoju gospodarczego Chin, który następuje równolegle ze zwiększaniem się ich roli w międzynarodowym podziale pracy. Stanowi to w dużej mierze efekt znaczącego wzrostu wartości chińskich obrotów handlowych, który można obserwować już od momentu rozpoczęcia procesu otwierania się tego kraju na świat. O ich obecnej40 pozycji świadczy fakt, iż w roku 2011 chiński eksport towarów osiągnął wartość 1,9 biliona USD (10,4% światowego eksportu). Chiny utrwaliły też swoją pozycję największego światowego eksportera, wyprzedzając Stany Zjednoczone (1,48 bln USD – 8,1% światowego eksportu), Niemcy (1,47 bln USD – 8,1% światowego importu), Japonię (823 mld USD – 4,5%) i Holandię (660 mld – 3,6%). ChRL jest również drugim największym światowym importerem towarów (1,74 bln USD – 9,5% światowego eksportu), plasując się zaraz za USA (2,27 bln USD – 12,3%), a przed Niemcami (1,25 bln USD – 6,8%) i Japonią (854 mld USD – 4,6%)41 [World trade (…), 2012]. Biorąc pod uwagę relatywnie niskie ceny jednostkowe chińskich towarów można uznać, że ich rzeczywisty udział w handlu tymi dobrami jest znacznie wyższy.

Wysoką pozycję Chiny uzyskały także w międzynarodowym obrocie usługami. W 2010 r. w eksporcie usług wyprzedziły one Francję zajmując tym samym czwartą pozycję wśród największych światowych eksporterów. W 2011 r. wartość ich wywozu szacowano na 182 mld USD, co oznacza udział w światowym eksporcie na poziomie 4% oraz czwarte miejsce za USA (578 mld USD – 14% importu światowego), Wielką Brytanią (274 mld USD – 7%) i Niemcami (253 mld USD – 6%). W przypadku importu usług Chiny plasowały się na trzeciej pozycji (236 mld USD – 6,1% importu światowego) za Stanami Zjednoczonymi (391 mld USD – 10%) i Niemcami (284 mld USD – 7%). W 2010 roku po raz pierwszy

40 Jeszcze w roku 1990 Chiny zajmowały czternastą pozycję wśród światowych eksporterów (1,8% światowego eksportu) oraz siedemnastą, pod względem światowego importu (1,5%). W 2003 r. znalazły się już w czołówce największych światowych importerów (trzecia pozycja), a w roku 2004 stały się również trzecim z kolei światowym eksporterem. Z eksportem wynoszącym 6,5% światowego i importem wynoszącym 5,9% światowego ustępowały wówczas jedynie Stanom Zjednoczonym oraz Niemcom. Na koniec roku 2007 zajmowały już drugą pozycję w światowym eksporcie, utrzymując stabilną trzecią lokatę w światowym imporcie (przekładało się to na następujące udziały w światowej wymianie towarowej: eksport 8,7%, a import 6,7%). Nieco dalej Chiny plasowały się pod względem eksportu usług, w roku 2007 było to odpowiednio siódme miejsce w przypadku eksportu oraz piąte w odniesieniu do importu, co oznaczało 3,7% udziału w światowym eksporcie oraz 4,2% udziału w światowym imporcie [WTO Statistics Datebase On-line, dane z dn.16.10.2011].

41 Biorąc pod uwagę obroty całej Unii Europejskiej (UE-27), pod względem eksportu towarów Chiny znalazłyby się na drugiej pozycji za UE, której całkowita wartość eksportu towarów w 2011 r. wyniosła 2,13 bln USD, co stanowi ok. 14,9% światowego eksportu, oraz na trzeciej pozycji biorąc pod uwagę import towarów. Wartość importu unijnego w 2011 r. szacuje się na 2,34 bln USD (16,2% światowego importu), co daje jej pierwszą pozycję przed USA [World trade (…), 2012].

178

wyprzedziły one pod tym względem Wielką Brytanię, której import szacowano wówczas na 156 mld USD (171 mld USD w 2011 r.)42 [World trade (…), 2012].

Chiny charakteryzuje bardzo duża dynamika obrotów handlowych, której nie osiągają pozostałe kraje znajdujące się wśród wiodących gospodarek pod względem udziału w handlu międzynarodowym. Pozwala ona systematycznie osiągać coraz wyższy udział w światowym handlu. Proces ten jest szczególnie widoczny od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych oraz od wejścia Chin do WTO. Co warte szczególnego podkreślenia, Chiny utrzymywały tak wysoką dynamikę nie tylko w okresach dobrej koniunktury gospodarczej, ale również w czasach spowolnienia na rynkach światowych. Oznacza to, że popyt na towary chińskie, konkurencyjne cenowo i charakteryzujące się coraz wyższą jakością, jest stosunkowo mało podatny na wahania światowej koniunktury.

Jak wskazują dane zawarte w poniższej tabeli (nr 21) Chiny w początkowym okresie transformacji stawiały głównie na przemysł lekki, o niskiej wartości dodanej. Wymiana Chin realizowana w ramach takich sektorów, jak odzieżowy, czy tekstylny już pod koniec lat dziewięćdziesiątych uzyskała stosunkowo wysoki udział w handlu światowym. W roku 2010 Chiny dominowały w eksporcie tego typu towarów, co przekładało się na 37% udziału w światowym eksporcie odzieży oraz blisko 31% udziału w światowym eksporcie tekstyliów.

Od połowy lat dziewięćdziesiątych Chiny zwiększają swoje udziały w światowym eksporcie dóbr charakteryzujących się coraz wyższą wartością dodaną, co związane jest ze zwiększającym się stopniem uprzemysłowienia kraju. W roku 2010 stały się one jednym z wiodących eksporterów urządzeń przetwarzających dane oraz sprzętu biurowego (38% udziału w światowym eksporcie) i urządzeń telekomunikacyjnych (31,1%).

42 Analizując obroty wszystkich krajów Unii Europejskiej (UE-27) łącznie, Chiny tracą jedną pozycję zarówno w przypadku eksportu, jak i importu usług. UE wysuwa się na pierwszą pozycję w obydwu kategoriach, z eksportem o wartości 789 mld USD (24,8% światowego eksportu) i importem na poziomie 639 mld USD (21,1%) [World trade (…), 2012].

179 Tabela 21. Udział ChRL w handlu światowym według wybranych grup towarowych (w %) w latach 1980, 1985, 1990, 1995, 2000, 2005, 2010

Eksport / grupy towarowe 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Produkty rolne 1,5 2,3 2,4 2,5 3,0 3,4 3,8

Żywność 1,4 2,1 2,5 2,7 3,1 3,6 3,9

Paliwa i surowce kopalniane 0,9 1,8 1,3 1,5 1,4 1,7 1,6

Paliwa bd bd 1,4 1,4 1,2 1,2 1,1

Wyroby przemysłowe 0,8 0,8 1,9 3,4 4,7 9,6 14,8

Żelazo i stal 0,3 bd 1,2 3,4 4,7 9,6 9,4

Chemikalia 0,8 bd 1,3 1,9 2,1 3,2 5,1

Farmaceutyki bd bd bd bd 1,6 1,4 1,2

Maszyny i środki transportu 0,2 bd 0,9 1,6 3,1 9,1 15,4 Urządzenia biurowe i telekomunikacyjne 0,1 bd 1,0 2,4 4,5 17,7 28 Urządzenia przetwarzające dane i sprzęt biurowy bd bd bd bd 5,0 23,7 38 Urządzenia telekomunikacyjne bd bd bd bd 6,8 24,4 31,1 Układy scalone i komponenty elektroniczne bd bd bd bd 1,7 5,9 13,1 Wyroby przemysłu samochodowego 0,0 bd 0,1 0,1 0,3 1,1 2,6

Tekstylia 4,6 bd 6,9 9,1 10,3 20,3 30,7

Odzież 4,0 bd 8,9 15,2 18,2 26,8 37

Import / grupy towarowe 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Produkty rolne 2,1 1,6 1,8 2,6 3,3 5 7,6

Żywność 1,4 0,8 1,4 2 2 3 5

Paliwa i surowce kopalniane 0,2 1,6 1,8 2 3,7 6,4 12

Paliwa bd bd 0,3 1,3 3 4,3 7,9

Wyroby przemysłowe 1,1 2,7 1,7 2,7 3,5 6,5 8,7

Żelazo i stal 2,7 9,6 2,5 4,2 6,2 7,8 5,6

Chemikalia 2,0 0 2,2 3,5 5,0 6,9 8,6

Farmaceutyki bd bd bd bd 0,9 0,8 1,7

Maszyny i środki transportu 1,0 0 1,8 2,7 3,4 7,4 10,4 Urządzenia biurowe i telekomunikacyjne 0,6 2,5 1,3 2,4 4,5 12,5 15,9 Urządzenia przetwarzające dane i sprzęt biurowy bd bd bd bd 2,8 7,4 10,3 Urządzenia telekomunikacyjne bd bd bd bd 4,2 6,6 6,4 Układy scalone i komponenty elektroniczne bd bd bd bd 6,5 24,5 31,5 Wyroby przemysłu samochodowego 0,6 bd 0,6 0,6 0,6 1,5 4,8

Tekstylia 1,9 3,7 4,9 7,0 7,7 7,2 6,7

Odzież 0,1 0 0 0,6 0,6 0,6 0,7

180

Jednocześnie widoczne jest chińskie zapotrzebowanie na surowce, na co wskazują dane dotyczące chińskiego importu - paliwa43 i surowce kopalniane stanowią 12% udziału w imporcie światowym44. Jest to efektem wysokiej dynamiki wzrostu, szczególnie w zakresie produkcji przemysłowej. Chiny generują też popyt na półprodukty, które później już jako część składowa wyrobów gotowych stają się przedmiotem reeksportu. Dotyczy to szczególnie takich kategorii, jak układy scalone i komponenty elektroniczne (31,5% udziału w światowym imporcie).

Wzrost udziału Państwa Środka w globalnych obrotach handlowych oznacza, że chińska koniunktura ma coraz większy wpływ na gospodarkę światową. Może o tym świadczyć fakt, że w okresie osłabienia światowego wzrostu gospodarczego (2002 r.) Chiny przyczyniły się do przyrostu światowego eksportu o ponad 20%. W okresie 2003 – 2004 na Chiny przypadł ponad 10% wzrost światowego eksportu, co oznaczało, że gospodarka ta stała się drugim, zaraz po USA, motorem wzrostu gospodarczego w skali międzynarodowej. Chiny odegrały również istotną rolę podczas ostatniego kryzysu, przez znaczący wzrost wartości eksportu (28%) oraz importu (22%), a według ekspertów WTO przyczyniły się też do ponownego ożywienia obrotów handlu światowego w 2010 r. [World trade (…), 2011].

Dodać należy, iż kraj ten wzmacnia powiązania z gospodarką światową również poprzez zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Obecnie Chiny znajdują się wśród głównych globalnych odbiorców BIZ (wykres 18), w 2011 r. (prawie 124 mld USD) plasując się pod tym względem na drugiej pozycji, zaraz za Stanami Zjednoczonymi (ok. 227 mld USD).

43 Chiny w 2010 r. stały się drugim w kolejności (po USA) największym konsumentem ropy naftowej, z dziennym z użyciem na poziomie 8,8 mln baryłek - w 1997 było to 3,9 mln baryłek [Morrison, 2011].

44 Chiński popyt na energię, który przejawia się w imporcie paliw i surowców kopalnianych, stanowi jeden z coraz ważniejszych determinantów światowych cen tych surowców. Według Światowej Agencji Energetycznej (IEA) po raz pierwszy w 2009 r. Chiny wyprzedziły USA pod względem zapotrzebowania na energię (przy czym jeszcze w roku 2000 generowały one połowę ich zużycia). Agencja ta szacuje, iż w okresie od 2008 do 2035 roku kraj ten zwiększy swoje zapotrzebowanie na energię o ok. 70%, co stanowi 36% prognozowanego globalnego wzrostu popytu na energię [Morriosn, 2011].

181 Wykres 18. Najwięksi światowi odbiorcy BIZ w roku 2011* (w mld USD)

*liczby w nawiasach informują o pozycji danego kraju jako odbiorcy BIZ w 2010 r. Źródło: UNCTAD Data Base [dane z dn. 11.12.2012]

Chiny stanowią atrakcyjną lokalizację głównie dla inwestorów azjatyckich z Hongkongu, Tajwanu, Singapuru, czy Japonii. Znaczna część inwestycji pochodzi również z Ameryki oraz krajów UE (wykres 19).

Wykres 19. Główni chińscy dostawcy BIZ w 2010 r. (w %)

182

Coraz bardziej widoczna stawała się też ekspansja chińskich przedsiębiorstw w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych na światowym rynku. Ma ona na celu nie tylko wsparcie eksportu i dostęp do nowych rynków zbytu, czy nowych źródeł surowców i energii, ale także pozyskanie - poprzez fuzje i przejęcia oraz alianse strategiczne - najbardziej zaawansowanych technologii, które pozwalają na bardziej efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów [Herman, 2007]. Jak pokazuje poniższy wykres (nr 20) Chiny pięły się coraz wyżej w światowych rankingach pod względem wartości realizowanych BIZ-ów, w 2010 r. plasując się na piątej pozycji. W 2011 r. odnotowano jednak znaczący spadek Chin, które zajęły wówczas 12 lokatę wśród największych światowych dostawców BIZ.

Wykres 20. Najwięksi światowi dostawcy BIZ w roku 2011* (w mld USD)

*liczby w nawiasach informują o pozycji danego kraju jako dostawcy BIZ w 2010 r. Źródło: UNCTAD Data Base [dane z dn. 11.12.2012]

O tym, jakie zmiany zaszły w tamtejszej gospodarce świadczy fakt, że Chiny zwiększyły swoje inwestycje zagranicą z 1 mld USD w roku 2000 [WRI, dane

183

z dn. 20.05.2012] do ok. 68 mld USD w roku 2010 [World Invetment (...), 2011]. W 2011 r. odnotowano jednak niewielki spadek chińskich BIZ-ów, które wyniosły wówczas nieco ponad 65 mld USD. Obecnie wartość chińskich BIZ stanowi ok. 3,8% wartości światowej, przy czym udział ten stopniowo spada z 4,8% w roku 2009 i 4,7% w 2010 roku [UNCTAD Data Base, dane z dn. 11.12.2012]

Analizując kierunki napływu chińskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych, można zaobserwować, iż kraj ten najwięcej środków ulokował w Azji (49,9 mld USD), jednak dużą aktywność Chin w tej sferze można zaobserwować we wszystkich częściach świata (mapa 2).

Mapa 2. Główne kierunki chińskich BIZ* w roku 2010 (w mld USD)

*prezentowane szacunki dotyczą skumulowanej wartości BIZ w roku 2010

184

Należy podkreślić, iż Chiny dbają również o umacnianie swojej pozycji konkurencyjnej na arenie międzynarodowej, o czym świadczy nie tylko skala realizowanych na ich terenie zagranicznych inwestycji bezpośrednich, która ma na celu przyciągnięcie tam nowoczesnych technologii oraz know-how, ale nakłady, jakie kraj ten generuje na rozwój własnego zaplecza naukowo-badawczego. Świadczą o tym chociażby dane przedstawione na poniższym wykresie (21), które wskazują, iż w 2010 r. Chiny znalazły się na drugiej pozycji, zaraz za Stanami Zjednoczonymi, a przed Japonią, pod względem wielkości udziału wydatków poniesionych na BiR w produkcie krajowym brutto.

Wykres 21. Nakłady na badania i rozwój* oraz liczba naukowców oraz inżynierów na mln mieszkańców dla poszczególnych krajów w 2010 r.

*wielkość okręgów świadczy o relatywnym udziale wydatków na BiR w PKB w analizowanych krajach Źródło: [Zipp, 2010; http://www.windpowerengineering.comy]

Integracja Chin z gospodarką światową nadal budzi jednak wiele kontrowersji. Z jednej strony istnieje optymistyczne przekonanie, że kraj ten ma szansę zastąpić Stany Zjednoczone w roli największej potęgi gospodarczej świata, przy czym taki scenariusz może

185

wiązać się nie tylko z pozytywnymi, ale i negatywnymi reperkusjami dla zrównoważonego rozwoju gospodarki światowej. Zarówno skala, jak i charakter wyzwań związanych z udziałem gospodarki chińskiej w liberalizacji przepływów handlowych, skłaniają do zachowania ostrożności w długoterminowym prognozowaniu. Dotyczy to w szczególności przewidywań jak aktualne przewagi państw rozwiniętych będą kształtować się w przyszłości. Istnieje obawa, że konkurencja chińska może mieć swoje negatywne reperkusje dla poszczególnych grup pracowników, ale także rynków, przedsiębiorstw, sektorów, regionów, czy państw. W okresie głębokiej transformacji, odbywającej się w ramach procesu globalizacji, której podlega m.in. przemysł, usługi oraz handel zagraniczny, a czemu towarzyszy wzrost podaży siły roboczej w skali globalnej, antycypuje się eskalację problemów w postaci rosnącego bezrobocia, jak i konieczności kompensacji pracowników o niższych kwalifikacjach w krajach rozwiniętych. W przeważającej części analiz procesu globalizacji bierze się pod uwagę występowanie takich krótkookresowych i lokalnie skoncentrowanych efektów, podkreślając jednak, że w dłuższym okresie i na poziomie zagregowanym, skutkiem tego procesu powinno być zjawisko typu „win-win”, a nie „gra o sumie zerowej”, w konsekwencji której tracą kraje rozwinięte, a zyskują głównie Chiny. To, czy krajom uda się osiągnąć korzyści z procesu globalizacji, w postaci wyższej efektywności międzynarodowego podziału pracy, zależy od sukcesu w ich realizacji. Te, którym się nie uda tego sukcesu osiągnąć, mogą stracić swoją pozycję na arenie międzynarodowej [Chiny

186 Rozdział 5

EKSPORT I IMPORT NA TLE WZROSTU GOSPODARCZEGO CHIN

Dotychczas główny nurt badań dotyczących wpływu handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy oparty był w szczególności na ekonometrycznej analizie korelacji pomiędzy eksportem a tymże wzrostem. Większość badań dostarcza dowodów na rzecz poparcia tezy o pozytywnym wpływie eksportu na wzrost gospodarczy. Podstawowe uzasadnienie powyższej zależności stanowi pogląd, że wzrost eksportu pozwala na alternatywne wykorzystanie zasobów pomiędzy sektorem eksportowym a produkcją na rynek wewnętrzny [Balassa, 1985]. Propagatorzy teorii wzrostu ciągnionego eksportem twierdzą, co szerzej omówiono w pierwszej części rozprawy, iż eksport wpływa na zwiększenie produktywności [Baldwin, 2003; Bonelii, 1992 oraz Weinhold i Rauch, 1997]. Daje on rodzimym firmom dostęp do nowoczesnej wiedzy technicznej, która później zostaje wykorzystana do rywalizacji na światowym rynku [Balassa, 1978 i Krueger, 1980]. Ponadto firmy uczą się przez działanie i mogą naśladować zagranicznych rywali, a ekspansja na zagraniczne rynki pozwala im obniżyć jednostkowe koszty produkcji [Grossman i Helpman, 1991a]. Eksport pozwala sfinansować tzw. import niezbędny, co jest szczególnie istotne w przypadku krajów słabo rozwiniętych [McKinnon, 1964]. Spośród wielu badań skupiających się na korelacji między wzrostem gospodarczym a eksportem nie wszystkie jednak wskazują na jej jednoznacznie dodatni charakter. Przykładowo S. Clerides, S. Lach i J. Tybout [1998] argumentują, iż w eksporcie towarów biorą udział jedynie względnie efektywnie działające przedsiębiorstwa, przy czym eksport ten nie przyczynia się do obniżenia ich kosztów jednostkowych. Podobne badania, przeprowadzone przez A. B. Bernarda i J. B. Jansena [1999] na firmach amerykańskich, również wykazały, że swoje towary eksportują głównie przedsiębiorstwa wyróżniające się wysoką produktywnością. Przy czym te ostatnie nie wykazują większego tempa wzrostu produktywności, czy podwyżek wynagrodzeń, w porównaniu z przedsiębiorstwami nie biorącymi udziału w wymianie międzynarodowej.

W przypadku importu i wzrostu gospodarczego teoretyczna zależność między tymi wielkościami jest bardziej skomplikowana niż w przypadku eksportu. Wzrost importu dóbr konsumpcyjnych zwiększa konkurencje na krajowym rynku, tym samym import podnosi efektywność produkcji. W przypadku konkurencji doskonałej zakładanej w modelach

187

neoklasycznych, przemysł redukuje zużycie czynników w krótkim okresie, kiedy bariery handlowe są usuwane, a rynek otwiera się dla importu. W długim okresie przemysł staje się bardziej produktywny i konkurencyjny oraz zwiększa inwestycje w nowe technologie, co obrazuje przesunięcie krzywej podaży w prawo [Haddad i in., 1996]. Wpływ otwarcia na wzrost gospodarczy w dużej mierze zależy jednak od formy rynku oraz czynników instytucjonalnych. R. Lawrence i D. Weinstein [1999] udowadniają, iż np. w przypadku Japonii protekcja w zakresie handlu zagranicznego miała negatywny wpływ na wzrost produktywności, podobna negatywna korelacja występuje w przypadku produktywności i eksportu. Według tych badaczy jedynie import miał pozytywny wpływ na podniesienie produktywności czynników wytwórczych, a tym samym tempo wzrostu zagregowanej produkcji w kraju. Uzyskane przez nich wyniki badań wskazują, że na wzrost gospodarczy wpływają innowacje, uczenie się przez praktykę oraz presja konkurencji będące efektami importu. Do analogicznych wniosków doszli m.in. S. Kim, H. Lim i D. Park [2007], którzy analizowali gospodarkę Korei Południowej.

Brak jednoznacznych wyników w prowadzonych badaniach empirycznych, co dotyczy zarówno badań nad importem, jak i eksportem, stanowi istotny argument na rzecz ich kontynuacji, co też zostało uczynione w niniejszym rozdziale.

188 5.1 Metodyka badania wpływu eksportu oraz importu na wzrost gospodarczy

W niniejszej pracy do analizy wpływu obrotów handlowych na wzrost gospodarczy wykorzystano modelowe rozwiązania zaprezentowane przez D. Lo [2004], stanowiące