Strategia antyimportowa a strategia proeksportowa

Jak wynika z powyższych rozważań próby wykorzystania handlu zagranicznego jako czynnika wzrostu mogą przybierać formę strategii antyimportowej lub proeksportowej. Różnią się one pod wieloma względami, co zależy od analizowanej gospodarki, w ramach której realizowany jest jeden z wyżej wymienionych modeli wzrostu. Można jednak wyszczególnić wspólne cechy w obrębie każdego z nich.

W przypadku strategii antyimportowej wymiana z zagranicą odbywa się wyłącznie w celu rozwoju własnej produkcji, stanowiącej konkurencję dla importu. Jako główny powód stosowania tej strategii wymienia się oszczędność dewiz. Badania statystyczne z tego zakresu nie stanowią jednak potwierdzenia powyższego argumentu. Wręcz przeciwnie, według szacunków, koszt zaoszczędzenia jednostki waluty obcej w wyniku zastosowania tej strategii przewyższa koszt jej uzyskania przez zwiększenie eksportu [Domiter, 2008]. Jest to związane z faktem, iż strategia ta jest całkowicie sprzeczna z ricardiańską teorią kosztów komparatywnych. Polityka realizowana w oparciu o tę strategię wprowadza zwykle procedury licencyjne na import dóbr przetworzonych, czego efektem jest zwiększona biurokratyzacja oraz opóźnienia. Charakterystyczny dla tej strategii jest przewartościowany kurs walutowy, który skutkuje nadmiernym popytem na waluty zagraniczne (również utrzymywanym w ryzach przez procedury administracyjne). W jej konsekwencji rodzimi producenci substytutów towarów z importu otrzymują niższe ceny za swe towary na światowym rynku

80 Jako przykład podaje się szereg badań, które traktują reżimy handlowe jako dwuczłonową zmienną, czyli kraje mogą być albo otwarte albo zamknięte, nie brane są pod uwagę formy pośrednie. Inny problem stanowi to, że wiele wskaźników wykorzystywanych do pomiarów otwartości ma charakter endogeniczny, związany z innymi zmiennymi politycznymi lub instytucjonalnymi, które to niezależnie mają negatywny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego. Pozbawia to owe wskaźniki znaczenia zmiennych, które nadają się do badania bezpośredniego wpływu efektu liberalizacji handlu na ów wzrost [Stiglitz i Charlton, 2007].

60

niż na rynku wewnętrznym, chronionym instrumentami polityki handlowej (w postaci ceł i ograniczeń ilościowych). Oznacza to, iż nie mają oni motywacji do zwiększania produkcji ponad rozmiary popytu na rynku krajowym. Według A. Budnikowskiego [2006, s. 396]: „Produkcja antyimportowa i związane z nią zamykanie gospodarki przed obcą konkurencją prowadziły (...) do zaniku wśród kadry zarządzającej (...) ducha przedsiębiorczości”. Dynamika popytu wewnętrznego jest więc czynnikiem limitującym skalę produkcji i możliwości obniżania jednostkowych kosztów produkcji. Produkcja antyimportowa charakteryzuje się zwykle niskim poziomem technicznym, co ma negatywny wpływ na możliwości produkcyjne, w tym na wzrost zdolności gospodarki do eksportu, szczególnie opłacalnego. Strategia ta, zwłaszcza w początkowym okresie, wpływa negatywnie na saldo bilansu handlowego, co stanowi efekt mało efektywnej, wymagającej znacznych nakładów inwestycyjnych, produkcji. Wpływa ona na wzrost zapotrzebowania na import dóbr zaopatrzeniowych, inwestycyjnych, a nawet konsumpcyjnych. Kraje stosujące antyimportową strategię rozwoju szybko muszą więc zmierzyć się ze wzrostem zadłużenia zagranicznego. Po fazie początkowej, w celu kontynuacji tego rodzaju polityki, zwykle konieczny jest praktycznie całkowity zakaz importu. W przypadku, gdy kraj osiągnie wystarczające zdolności produkcyjne, zakaz ten przybiera formę systemu licencji lub wysokich taryf celnych. W zależności od branży substytuującej import prowadzi to do znacznego zróżnicowania poziomu ceł oraz instrumentów pozacelnych.

Strategia ta jest najczęściej stosowana przez kraje rozwijające się. Dochody z wprowadzenia m.in. taryf celnych pozwalają bowiem na szybką, ale jedynie krótkookresową, poprawę bilansu płatniczego [Mukherjee, 2012]. Często zyskuje ona również większą akceptację społeczną jako próba uniezależnienia kraju od koniunktury międzynarodowej.

W przypadku strategii proeksportowej struktura bodźców nie faworyzuje produkcji substytuującej import. Najczęściej jest ona natomiast utożsamiana z polityką popierania eksportu, w tym szczególnie przemysłowego. Podstawowym jej założeniem jest jednak kompleksowy wpływ na całą gospodarkę. Realizacja strategii promocji eksportu ma za zadanie doprowadzić do tego, aby handel zagraniczny pozytywnie wpływał na wzrost gospodarczy [Hye, Siddiqui, 2011]. Według D. Rosatiego [1990] realizacja tej strategii sprzyja przyspieszeniu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju. Ponadto ma ona charakter normatywny, gdyż jej rolą jest określenie w jaki sposób państwo powinno rozwijać potencjał eksportowy, aby miał on pozytywny wpływ na gospodarkę. Z tego względu wkracza ona także w inne dziedziny gospodarowania, w tym m.in. import, całą sferę

61

produkcyjną oraz konsumpcyjną. Jej celem powinien być więc wzrost eksportu, jednak tylko takiego, który generuje dodatkowy przyrost dochodu narodowego, a nie stanowi bariery wzrostu gospodarczego. Jednocześnie musi zostać spełniony podstawowy warunek; otwarcie się na eksport musi być większe, niż otwarcie się na import. W celu zachowania równowagi zewnętrznej i wewnętrznej w długim okresie dynamika wzrostu eksportu powinna wyprzedzać również tempo wzrostu dochodu narodowego [Rosati, 1990].

W przeciwieństwie do strategii antyimportowej, strategia proeksportowa zapewnia szybki dostęp do pochodzących z importu dóbr inwestycyjnych, czy półfabrykatów, przynajmniej dla eksporterów. Główną cechą tej strategii jest nacisk kładziony na rozwjanie produkcji artykułów przemysłowych, przede wszystkim tych przeznaczonych na eksport [Budnikowski, 2006]. W większości przypadków strategia ta charakteryzuje się płynnym kursem wymiany walut [Blecker i Razmi, 2009] oraz uwzględnia takie same, a w niektórych sytuacjach nawet lepsze, bodźce do sprzedawania produktów poza granicami kraju, jak na rynku wewnętrznym. Pozwala to przedsiębiorcom na dostosowanie swych zdolności wytwórczych do potencjalnego popytu zarówno krajowego, jak i zagranicznego. Jednocześnie bodźce mające na celu wspieranie sektora eksportowego, są tak skonstruowane aby obejmować wszystkich eksporterów. Gdy cechą charakterystyczną strategii substytucji importu są ograniczenia ilościowe lub prohibicyjne cła nałożone na wiele produktów, strategia proeksportowa unika ograniczeń ilościowych i opiera się zwykle na niskich cłach oraz stosunkowo łatwych procedurach. Tym samym, pozwala to na łatwy dostęp do zagranicznych rynków, gdzie po światowych cenach można nabyć wymagane czynniki produkcji. Długookresowa realizacja strategii proeksportowej pozwala również na zwiększenie zasobów posiadanych dewiz w gospodarce. W krótkim okresie, w wyniku przystosowywania do nowych warunków gospodarowania, jej wdrażanie może jednak doprowadzić do nierównowagi w bilansie płatniczym. Wymaga ona bowiem reform o charakterze zarówno strukturalnym, jak i instytucjonalnym, które zyskały miano tzw. restrukturyzacji proeksportowej. Realizacja tej strategii oznacza również wprowadzenie systemu zachęt dla potencjalnych eksporterów w postaci głównie subsydiów, co oznacza wzrost wydatków budżetowych.

Strategia substytucji importu i strategia promocji eksportu mają też wspólną cechę; w obu stopa wzrostu produkcji przemysłowej przewyższa stopę wzrostu pozostałej części gospodarki. Jednak to w przypadku strategii proeksportowej tempo wzrostu zarówno dóbr nieprzetworzonych, jak i tempo wzrostu produkcji przemysłowej jest wyższe niż w strategii

62

substytucji importu. Promocja eksportu wpływa również na szybszą ekspansję dóbr finalnych: konsumpcyjnych oraz inwestycyjnych.

Według A. Kruger można wyliczyć trzy grupy czynników, które wpływają na różne efekty stosowania obu strategii, a należą do nich [Uczestnictwo (…), 1987]:

 czynniki technologiczne, które determinują charakter funkcji produkcji; dotyczy to zakresu niepodzielnych czynników produkcji, korzyści skali, istnienia zjawiska tzw. raczkujących przemysłów oraz zakresu czynnikochłonności produkcji w zależności od branży;

 czynniki ekonomiczne, które odnoszą się do determinant zachowań ekonomicznych, takich jak reakcja ludzi na bodźce i bezpośrednią kontrolę, wpływ struktury przemysłu na sposób zachowania oraz elastyczność gospodarki;

 wzajemne oddziaływanie polityki i gospodarki, które dotyczy determinantów działań politycznych, czyli czynników wpływających na decyzje polityczne decydentów.

Zdaniem A. Kruger znaczenie powyższych czynników uzależnione jest od specyfiki gospodarki, w ramach której stosowana jest wybrana strategia. Dotyczy to wielkości kraju, posiadanych zasobów naturalnych oraz różnic politycznych i kulturowych.

63

Rozdział 2

RYS HISTORYCZNY ROZWOJU GOSPODARKI CHIŃSKIEJ

W niniejszym rozdziale podjęto próbę przedstawienia charakterystyki gospodarki chińskiej oraz etapów jej transformacji po 1978 roku na tle wcześniejszych przemian ChRL. Opis zmian zachodzących w gospodarce chińskiej przez ostatnie trzy dekady byłby bowiem niepełny bez zasygnalizowania wcześniejszej drogi wzrostu tego kraju determinującej warunki wyjściowe, z których startowała gospodarka chińska na początku lat osiemdziesiątych, mając tym samym wpływ na jej dalszą transformację.

Od utworzenia w 1949 r. przez Mao Zedonga Chińskiej Republiki Ludowej następowało cykliczne przyspieszanie i spowalnianie wzrostu gospodarczego co można przyporządkować następującym podokresom, którym towarzyszyła odpowiednia polityka gospodarcza rządu [Demurger i in., 2002]:

 lata 1949 - 57 – budowa klasycznej centralnie planowanej gospodarki;

 lata 1958 - 65 – polityka tzw. Wielkiego Skoku (the Great Leap Forward), której towarzyszyło załamanie się gospodarki i późniejszy powrót na ścieżkę wzrostu;  lata 1966 - 78 – okres tzw. Rewolucji Kulturalnej i jego skutki;

 lata 1979 - 84 – pierwsza faza reform, w której nacisk kładziony był szczególnie na rolnictwo;

 lata 1985 - 91 – drugi etap reform, określany mianem tzw. „reformy w mieście”  lata 1992 - 98 – trzecia faza reform, w których jako główny cel obrano

wprowadzenie gospodarki rynkowej wraz ze zróżnicowaniem struktury własnościowej;

 od 1999 r. – otwarcie Chin na świat.

Należy jednocześnie podkreślić, iż sukcesy gospodarcze Chin stanowią kontynuację tych zapoczątkowanych w Japonii, która w przeciągu kilku dekad - od zakończenia drugiej wojny światowej - osiągnęła pozycję drugiej pod względem wielkości gospodarki świata. Bardzo dobre wyniki gospodarcze zaczęto obserwować też na terenie prawie całej Azji Wschodniej, poczynając od Korei Płd., Tajwanu, Hongkongu, Singapuru, następnie Tajlandii, Indonezji, Malezji, aż po ChRL [Stiglitz i Charlton, 2007]. Uważa się, że sukcesy Chin stanowią efekt pragmatyzmu tamtejszych władz, które potrafiły czerpać trafne wnioski m.in. z doświadczeń gospodarki japońskiej.

64 2.1. Chińska Republika Ludowa przed transformacją