Produkty przemysłu chemicznego (organiczne i nieorganiczne) 42,3

8 Łodzie i statki 40,3

9 Pojazdy (z wyłączeniem transportu kolejowego) 38,4

10 Obuwie 35,6

Źródło: Opracowanie własne na bazie USCBC (dane z dn. 28.08.2011 r.)

W kontekście konkurencyjności wyrobów chińskich często akcentowany jest problem ich złej jakości, będącej konsekwencją niskich kosztów produkcji. Znaczny udział filii korporacji międzynarodowych w tym procesie, szczególnie w segmencie wyrobów elektronicznych, może jednak kwestionować zasadność opierania strategii eksportowej na wyrobach o niskiej jakości. Wyjaśnieniem współistnienia niskich cen oraz coraz wyższej jakości chińskich produktów może „być heterogeniczność produktów eksportowych w ramach zbiorowych klasyfikacji towarowych – mogą one wypełniać inne (starsze) standardy, być

pozbawione znaków towarowych etc.” [Chiny i Indie (…), 2007, s. 24]26.

26 Niskie ceny mogą również stanowić konsekwencję tego, że oficjalne statystyki nie uwzględniają częstych praktyk stosowanych w handlu wewnątrzkoroporacyjnym. Dotyczy to stosowania tzw. cen transferowych, czyli zaniżania cen w eksporcie [Chiny i Indie (…), 2007]

168 4.2.3. Zmiany struktury przedmiotowej importu ChRL

W Chińskiej Republice Ludowej od 1978 roku zmiany odnotowano nie tylko w strukturze eksportu, ale również importu. Pozwalają one na ocenę Chin, już w pierwszym okresie transformacji, jako opierających swój rozwój na modelu gospodarki otwartej. W przypadku importu oznacza to, iż cele rozwojowe realizowane były poprzez przywóz nowoczesnych maszyn i urządzeń.

Już w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych Chiny importowały głównie kompletne obiekty przemysłowe, których udział nieco spadł w drugiej połowie lat sześćdziesiątych. W okresie inicjowania reform to także wyroby przemysłowe stanowiły największą część przywozu Państwa Środka (61,2%). Na początku lat osiemdziesiątych trzecią cześć chińskiego importu stanowiły produkty rolne. W trakcie transformacji obserwowano wzrost wolumenu importu tego typu produktów, który występował równolegle ze stopniowym spadkiem jego udziału w ogólnej wartości przywozu27. Obecnie produkty rolne stanowią ok. 8% całkowitego importu towarów, a jego głównym źródłem są Stany Zjednoczone, Brazylia, Argentyna i Malezja. Tempo wzrostu przywozu tego typu produktów znacznie różni się w zależności od rodzaju dobra. W ostatniej dekadzie wśród głównych produktów rolnych, w które Chiny zaopatrywały się za granicą, szczególnie silny wzrost zaobserwowano w przypadku bawełny, oleju sojowego, ekstraktów słodowych oraz oleju palmowego28[Trade Policy (...), 2012].

Na lata osiemdziesiąte przypada również proces przyspieszenia obrotów wyrobami przemysłowymi. Handel produktami z tej grupy towarowej charakteryzował się jednocześnie największymi zmianami. W okresie 1980 – 2011 wartość importu towarów przemysłowych wzrosła ponad 84-krotnie, przy czym ich udział w całkowitej wartości przywozu spadł o 2 pkt. procentowe. Od połowy lat osiemdziesiątych można zaobserwować stosunkowo stabilny udział tej grupy towarowej w chińskim imporcie, który szacuje się w przybliżeniu na 2/3 jego wartości. W ostatnim okresie odnotowuje się jednak jego stopniowe ograniczanie, przy czym proces ten przebiega równolegle ze zwiększeniem partycypacji paliw i surowców

27 Chiny stosują średnią stawkę celną dla produktów rolnych w wysokości 15,7% (jest ona wyższa w relacji do średniej stawki celnej dla pozostałych produktów - 9,2%). Stawki te znacznie różnią się w zależności od rodzaju produktu, najwyższe stosowane są dla zbóż, cukru, bawełny, najniższe do nasion oleistych, tłuszczów i olejów (aneks statystyczny, załącznik nr 10).

28 Od ponad dekady soja jest głównym produktem rolnym importowanym z zagranicy (jej przywóz stanowi ponad jedną trzecią całego chińskiego importu tego typu), na drugiej pozycji znajduje się bawełna, w następnej kolejności olej palmowy i wełna. Stany Zjednoczone, Brazylia i Argentyna są głównymi dostawcami soi. USA jest też czołowym dostawcą bawełny, którą Chiny importują także z Indii i Uzbekistanu. Malezja i Indonezja są natomiast głównymi eksporterami oleju palmowego do Chin [Trade policy(...), 2012].

169

naturalnych w imporcie Chin, który związany jest z rosnącymi potrzebami tego kraju29. Państwo to, w związku z wysoką dynamiką wzrostu gospodarczego, nie jest w stanie zaspokoić rosnącego zapotrzebowania na tego typu zasoby na rynku wewnętrznym. W związku z powyższym udział importu paliw30 i surowców mineralnych wzrósł z 5% w roku 1980 do blisko 30% w 2011 r. Najważniejsze pozycje w chińskim imporcie zaopatrzeniowym to ropa naftowa oraz rudy żelaza31 [Starzyk, 2009], a według prognoz British Petrol Chiny będą generować coraz większe zapotrzebowanie na energię. W 2030 r. o 16 mln baryłek wzrośnie światowy popyt na paliwa płynne (głównie olej napędowy i biopaliwa), z którego połowa przypadać będzie na Chiny32. Szacuje się, że kraj ten znacząco zwiększa również zużycie gazu - przeciętnie o 7,6% w skali roku. Chiny pozostają też największym światowym konsumentem węgla, na który - w perspektywie kolejnych 20 lat - przypadać będzie 67% wzrostu globalnego popytu. Według prognoz zwiększą one swoją konsumpcję tego surowca z 48% do 53% światowego zużycia [BP Energy (...), 2012]. Poniższy wykres (nr 16) przedstawia zmiany w chińskim imporcie podstawowych surowców energetycznych na tle innych wiodących konsumentów tego typu produktów.

29 O wysokim zapotrzebowaniu Chin na surowce świadczą dane British Petroleum, według których pierwszy raz w 2010 r. Chiny wyprzedziły Stany Zjednoczone jako największy na świecie konsument energii [Statistical Review (...), 2011]. Według UNCTAD to szybko rozwijający się popyt Chin był głównym czynnikiem wpływającym na ponowne podwyżki cen surowców, które spadły w trakcie ostatniego kryzysu, szczególnie metali, minerałów, ropy naftowej, a częściowo także surowców rolnych. W Chinach zaobserwowano znaczący wzrost zapotrzebowania na te produkty co było efektem sukcesu związanego z implementacją pakietu bodźców fiskalnych oraz ekspansywnej polityki monetarnej rządu realizowanej w odpowiedzi na kryzys. Na przykład w 2009 r., chiński popyt na metale nieszlachetne (aluminium, miedź, ołów, nikiel, cynę i cynk) wzrósł o 23%, podczas gdy w pozostałych gospodarkach światowych odnotowano spadek popytu łącznie o 13,5 % [Trade and Developmnet (…), 2010].

30 Chociaż Chiny są 5 światowym producentem ropy naftowej, własne wydobycie pokrywa tylko trzecią część ich zapotrzebowania. Ze względu na rosnącą konsumpcję zasoby surowca ulegają również szybkiemu wyczerpywaniu. Dlatego ChRL zmuszona jest do importu ropy głownie z Rosji oraz krajów arabskich. Trzecim co do wielkości źródłem dostaw tego surowca jest Iran [Trade policy(...), 2012].

31 Chiny generują obecnie największy popyt na surowce energetyczne, w tym ropę naftową (aneks statystyczny – załącznik nr 9). Ma to swoje konsekwencje w ich zagranicznej polityce gospodarczej, w tym nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów gospodarczych z krajami arabskimi, czy afrykańskimi dysponującymi pokaźnymi zasobami surowców. Analogicznych źródeł można dopatrywać się w kontaktach gospodarczych chińsko-rosyjskich, które wiążą się z budową m.in. wspólnych rurociągów, jak również instalacji rafineryjnych w ramach BIZ.

32 Chiny planują jednak w dużej mierze uniezależnić się od dostaw z zagranicy paliw płynnych poprzez budowę własnych rafinerii. Najprawdopodobniej wpłynie to na zahamowanie wzrostu cen tego typu produktów na rynku światowym [BP Energy(...), 2012].

170 Wykres 16. Import podstawowych surowców energetycznych Chin, Indii, USA oraz UE-27 w latach 1990, 2010 oraz 2030* (w mld ton)

*prognoza

Źródło: [BP Energy(...), 2012, s.78]

Rozważania te dają więc asumpt do stwierdzenia, że handel zagraniczny, szczególnie za pośrednictwem importu zaopatrzeniowego, wpływa na wzrost gospodarczy Chin, będąc tym samym warunkiem sine qua non tego wzrostu. Co ważne wpływ ten dotyczy szczególnie rozwijających się przemysłów [Niemiec, 2007]. Zmiany, jakie zaszły w strukturze importu od początku transformacji gospodarczej, przedstawia poniższa tabela (nr 18).

Tabela 18. Zmiany rzeczowej struktury chińskiego importu towarowego w trakcie transformacji gospodarczej (w mld USD oraz w %)

Produkty/lata 1980 r. 1990 r. 2000 r. 2011 r. mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} Produkty rolne 6,5 32,5 7,8 14,7 19,5 8,7 144,7 8,3 Paliwa i surowce mineralne ^{1 5 2,8 5,3 33,9 15,1 516,2 29,6} Wyroby przemysłowe ^{12,2 61,2 42,4 79,4 169,9 75,5 1032,9 59,2}

Źródło: Opracowanie własne na bazie WTO Statistics Database On-line (dane z dn. 15.08.2011)

Ponieważ przywóz wyrobów przemysłowych nadal stanowi największy udział w imporcie Chin w dalszej części opracowania przedstawiono strukturę tej grupy towarowej według klasyfikacji WTO (tab 19). W gospodarce chińskiej, która charakteryzuje się silną

171

proeksportową orientacją, zmiany jakie zachodzą w strukturze eksportu mają istotny wpływ na zmiany struktury importu. Jak wskazuje powyższa tabela (nr 18) w chińskim imporcie dominują maszyny i urządzenia, co oznacza, że ma on charakter głównie inwestycyjny, który z założenia uważany jest za nośnik nowoczesnej myśli technicznej. Argumentem świadczącym o znacznej chłonności gospodarki Chin na produkty zaawansowanych technologii jest fakt, iż produkty high-tech stanowią obecnie ponad 30% chińskiego importu [Kubicka 2010]. Szybki wzrost importu dóbr inwestycyjnych stanowi efekt m.in. rozbudowy sektora eksportowego, jak i poprawy infrastruktury komunikacyjnej. Już od początku lat dziewięćdziesiątych był on stopniowo ukierunkowywany na wyroby zaawansowane pod względem technologicznym. Dlatego też w dużej mierze przyczyniał się do tworzenia potencjału eksportowego, a także dostarczał produktów zaopatrzeniowych wymaganych do utrzymania procesów produkcyjnych. Jak wskazuje tabela 18 znaczna część chińskiego importu ma charakter zaopatrzeniowy, co potwierdzają dane WTO, według których do 2000 roku kraj ten, mimo stopniowo zmniejszającej się różnicy między importem a eksportem maszyn i urządzeń33, był importerem netto tego typu towarów [WTO Statistics Datebase On-line, dane z dn. 12.10.2012].

Szybki wzrost importu maszyn i urządzeń stanowi efekt rosnącego zapotrzebowania na podzespoły i komponenty oraz linie produkcyjne spowodowanego dynamicznie rosnącą produkcją34. Coraz więcej części i półproduktów sprowadzanych jest z zagranicy, głównie z krajów Azji Południowo-Wschodniej. Są one wykorzystywane do wyrobu dóbr finalnych produkowanych w Chinach, ale muszą także zaspokoić rosnący, wewnętrzny popyt Państwa Środka, będący konsekwencją wysokiego tempa wzrostu PKB. Według klasyfikacji SITC od roku 1994 udział importu tego typu towarów (sekcja towarowa 7 klasyfikacji SITC) spadł z 44,6% do 36,2% w roku 2011, jednak w wartościach bezwzględnych miał miejsce jego ponad 12-krotny wzrost. Najwyższą dynamikę wzrostu odnotowano w tym okresie dla aparatury, maszyn i urządzeń elektrycznych (77 SITC), które już w 1994 r. stanowiły największą część chińskiego importu w ramach analizowanej sekcji towarowej (wzrost z 6,7% do 16,5%). Znacząco spadł natomiast udział importu specjalistycznego sprzętu dla poszczególnych gałęzi przemysłu, który w 1994 r. stanowił aż 11% przywozu, podczas gdy w 2011 r. jedynie 3,1% (aneks statystyczny, załącznik nr 9).

33 Proces ten można zaobserwować szczególnie w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. [WTO Statistics Datebase On-line, dane z dn. 12.10.2011]

34 Wśród maszyn i urządzeń szczególnie wysoką dynamikę wzrostu odnotowano w przypadku aparatury, maszyn i urządzeń elektrycznych (dział 77 według sekcji towarowych SITC), który wzrósł z 6,7% w roku 1994 do 16,5% w roku 2011 (aneks statystyczny – załącznik nr 9).

172

Powyższe procesy oznaczają znaczny wzrost importu nie tylko wspomnianych już maszyn i urządzeń, ale także stali, przyczyn czego można upatrywać w zwiększonym zapotrzebowaniu na stal i wyroby stalowe ze strony takich sektorów jak: przemysł elektrotechniczny, motoryzacyjny i stoczniowy oraz inwestycje infrastrukturalne [Kubicka, 2010]. W roku 2004 Chiny przekształciły się z eksportera stali netto w jej importera netto [Gospodarka Chin (...), 2005 ]. Zajmują one obecnie drugą pozycję wśród największych światowych importerów stali i żelaza, zaraz za Unią Europejską, a ich udział w światowym imporcie w 2011 r. szacuje się na blisko 5% [WTO Statistics Datebase On-line, 12.10.2012].

Tabela 19. Zmiany struktury chińskiego importu wyrobów przemysłowych w latach 1980 – 2011 (w mld USD oraz w %)

Produkty/lata 1980 r. 1990 r. 2000 r. 2011 r. mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} mld USD ^{w %} Żelazo i stal 2,2 11 2,8 5,2 9,7 4,3 27,2 1,6 Tekstylia 1,1 5,5 5,3 9,9 12,8 5,7 18,9 1,1 Produkty przemysłu chemicznego ^{2,8 14 6,7 12,6 30,2 13,4 180,5 10,4} Odzież 0,05 0,2 0,05 0,1 1,2 0,5 4,0 0,2 Maszyny i urządzenia transportowe ^{5,2 26,1 21,5 40,3 91,9 40,8 630,9 36,2}

Źródło: Opracowanie własne na bazie WTO Statistics Database On-line (dane z dn. 15.08.2012)

Znaczną część chińskiego importu stanowią też produkty przemysłu chemicznego. Ich udział nieco spadł w stosunku do 1980 r. o 3,6 pkt. procentowego w 2011 roku. W wartościach bezwzględnych zwiększył się on jednak znacząco w analogicznym okresie z 2,8 mld USD do 180 mld USD35.

Istotne zmiany nastąpiły także w zakresie importu tekstyliów, którego wartość w okresie 1980 – 2000 wzrosła prawie dwunastokrotnie, a przez kolejne jedenaście lat o następne blisko 48%. Zmiany te spowodowały, że już w 2006 r. Chiny zajęły trzecią

35 W zakresie produktów przemysłu chemicznego istotny wzrost importu w stosunku do 1994 r. odnotowano w przypadku chemikaliów organicznych (aneks statystyczny – załącznik nr 9)

173

pozycję po Unii Europejskiej oraz Stanach Zjednoczonych wśród największych importerów tekstyliów. Nadal w 2011 r. plasowały się pod tym względem w światowej czołówce, z udziałem na poziomie ponad 6%. Wzrost wartości importu tekstyliów do Państwa Środka wynika przede wszystkim z faktu, iż wiele firm z branży tekstylno-odzieżowej zachęconych niskimi kosztami pracy, zleca szycie odzieży firmom chińskim. Nierzadko decydują się one również na zlokalizowanie swoich fabryk na terenie Chin. Oznacza to, iż import ten ma charakter proeksportowy, nie jest natomiast importem typowo konsumpcyjnym [Niemiec, 2009]. Potwierdzeniem powyższej tezy są dane zawarte w tabeli 20 przedstawiające strukturę chińskiego importu towarowego.

Tabela 20. Struktura chińskiego importu w 2010 roku – 10 głównych produktów według wartości (w mld USD)

Lp. ^{Import (w mld USD)}

Produkty 2010 r.

1 Maszyny i urządzenia elektryczne 314,4

2 Paliwa mineralne i oleje 188,7

3 Urządzenia do wytwarzania energii 172,3

4 Rudy metali, żużel i popiół 108,6

5 Sprzęt medyczny i optyczny 89,8

6 Tworzywa sztuczne i wyroby z nich 63,7