Zmiany struktury geograficznej chińskich obrotów handlowych

W przypadku chińskim cechę charakterystyczną struktury geograficznej handlu zagranicznego stanowi wyższy udział eksportu do krajów wysoko rozwiniętych, a importu z krajów rozwijających się. Chiny importują surówce i półfabrykaty z tych ostatnich, produkty te są następnie przetwarzane w procesie produkcji i reeksportowane - jako dobra finalne lub przetworzone - do krajów rozwiniętych. Konsekwencją tego modelu eksportu jest zdystansowanie przez Chiny Japonii oraz „tygrysów azjatyckich” w eksporcie na rynek unijny oraz do Stanów Zjednoczonych. Jest on również „odpowiedzialny” za nadwyżki handlowe Państwa Środka w relacjach z UE-27 i USA, a także deficyty z wieloma krajami Azji-Pacyfiku. Chiny odnotowują więc duże dodatnie saldo w wymianie z krajami rozwiniętymi oraz ujemne z krajami rozwijającymi się. Jednocześnie kraj ten część swojej produkcji eksportuje do Hongkongu14, skąd dobra te są reeksportowane do innych krajów. W chińskich statystykach znaczna część tego wywozu ujmowana jest pod postacią eksportu, podczas gdy kraje, które importują te dobra z Hongkongu, ewidencjonują je jako import z Chin. Praktyki te niewątpliwie mogą mieć wpływ na rozbieżności w danych publikowanych przez właściwe urzędy statystyczne Chin i ich partnerów handlowych15 [Morrison, 2011].

Biorąc pod uwagę poszczególne państwa chiński eksport w początkowym okresie transformacji kierowany był przede wszystkim do Hongkongu (4,3 mld USD), Japonii (4 mld USD), USA (1 mld USD) oraz Niemiec (0,7) - tabela 12. Obecnie główne kierunki chińskiego eksportu to: Stany Zjednoczone, do których w 2011 r. trafiły towary o wartości prawie 324,9 mld USD, na drugiej pozycji znajduje się Hongkong (267,6 mld USD), następnie Japonia (147,3 mld USD), Korea Płd. (ok. 83 mld USD) i Niemcy (76,4 mld USD). Po uwzględnieniu Unii Europejskiej jako całości, aktualnie to właśnie ona stanowi największego odbiorę chińskich towarów, na którą przypada ok. 19% chińskiego eksportu, z czego ponad 14% kierowane jest do Strefy Euro. Wśród państw członkowskich UE to Niemcy, Holandia, Wielka Brytania oraz Włochy są głównymi nabywcami produktów z Chin

14 Hongkong jest to specjalny region administracyjny ChRL, który znajduje się w posiadaniu Chin od 1997 roku, jednak przez wiele krajów traktowany jest nadal jako oddzielny obszar celny [Morrison, 2011]

15 Na problem ten zwraca uwagę m.in. sekretarz generalny WTO Pascal Lamy. Jako przykład podaje on iPhone’a, który montowany jest w Chinach. Podzespoły niezbędne do ostatecznego montażu telefonu pochodzą z 15 firm zlokalizowanych w wielu różnych krajach. Wartość dodana Chin stanowi jedynie 4 procent z 400 USD, za które urządzenie to sprzedawane jest na rynek amerykański; w statystyce międzynarodowej wartość ta ujmowana jest jednak w całości jako chiński eksport do USA [Chinadaily, dane z dn. 03.10.12].

158

(CEIC Data Statistics, z dn. 02.07.2012). Wysokość obrotów towarowych między Unią Europejską a Chinami stanowi w głównej mierze efekt włączenia ChRL do systemu powszechnych preferencji celnych. System ten, którego Chiny są jednym z największych beneficjentów, oznacza przyznanie przez UE specjalnych warunków dla importu z krajów rozwijających się [Kurczewska, 2011]. Największą nadwyżkę Chiny wypracowują jednak nadal w handlu ze Stanami Zjednoczonymi, dla których wartość eksportu prawie trzykrotnie przewyższa wartość importu.

Tabela 12. Główne kierunki chińskiego eksportu w latach 1980, 1990, 2000 i 2011 (w mld USD) Lp. Kraj/lata 1980 1990 2000 2011 1 Stany Zjednoczone 1 5,3 52,1 324,9 2 Hongkong 4,3 27,2 44,5 267,6 3 Japonia 4 9,2 41,6 147,3 4 Korea Płd. 0 0,4 11,3 82,9 5 Niemcy 0,7 2 9,3 76,4 6 Holandia 0,2 0,9 6,7 59,5 7 Indie 0 0,2 1,6 50,5 8 Wielka Brytania 0,6 0,7 6,3 44,1 9 Singapur 0,4 2 5,8 35,3 10 Tajwan b.d. 0,3 5,0 35,1

Źródło: Opracowanie własne na bazie CEIC Data Statistics (dane z dn. 29.06.2012)

W początkowym okresie transformacji większość chińskiego importu pochodziła z Japonii (5,1 mld USD), ale także ze Stanów Zjednoczonych (3,8 mld USD), Niemiec (1,3mld USD) i Australii (1 mld USD). W 2011 roku wśród krajów, u których Chiny głównie się zaopatrywały, ponownie znalazła się Japonia (z importem o wartości 194,1 mld USD), ale także Korea Południowa (161,7 mld USD) oraz USA (119,2 mld USD) – tabela 13. Uwzględniając cały obszar Unii Europejskiej wiodącym partnerem handlowym Chin staje się UE-27 - i to nie tylko pod względem eksportu - ale także importu16. W 2011 roku na

16 Należy zaznaczyć, iż szczególnie w ostatnim okresie, znacznie nasilił się handel Chin z rynkami wschodzącymi, a jego tempo wzrostu przewyższało to z największymi chińskimi partnerami handlowymi, takimi jak UE, USA, czy Japonia. W 2010 r. obroty handlowe między Chinami a ASEAN, Brazylią, Rosją, RPA i Indiami wzrosły odpowiednio o 37,5%, 47,6%, 43,3%, 59,9% i 42,4%, podczas gdy w handlu z Unią Europejską, Stanami Zjednoczonymi i Japonią tempo wzrostu szacowano na 31,8%, 29,2% i 30,2%. W 2011 roku było to odpowiednio 23,9%, 34,5%, 42,7%, 76,8% i 19,7% dla wymienianych rynków wschodzących oraz 18,3%, 15,9% i 15,1% dla głównych partnerów handlowych – kolejność jak wyżej [Trade Policy (...), 2012].

159

27 krajów członkowskich przypadało ponad 12% chińskiego importu (211,2 mld USD), z czego 10,2% pochodziło ze Strefy Euro. W przypadku chińskiego importu ważne miejsce zajmują także państwa ASEAN, które uplasowały się na trzeciej pozycji, zaraz za Japonią, z importem wynoszącym 192,6 mld USD [CEIC Data Statistics, dane z dn. 02.07.2012]. Od przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu Chiny stały się też najszybciej rosnącym rynkiem eksportowym dla USA, którego średnioroczny wzrost od 2000 roku szacuje się na ok. 15% [China and The US Economy (…), 2011].

Chiński rynek jest jednak szczególnie istotny dla krajów azjatyckich. Udział Japonii oraz krajów rozwijających się z tej części globu w chińskim imporcie w roku 2011 wyniósł ponad 22% (CEIC Data Statistics, dane z dn. 02.07.2012). Import ChRL, szczególnie półproduktów z Azji-Pacyfiku, stał się ważnym czynnikiem wzrostu gospodarczego w regionie [Chiny i Indie (…), 2007]. Rosnąca współzależność gospodarcza krajów z tej części świata może być wyjaśnieniem dla podejmowanych przez Chiny starań o tworzenie preferencyjnych bilateralnych lub regionalnych powiązań traktatowych. Aktualnie Chiny mają układ o wolnym handlu zarówno z krajami azjatyckimi, jak i tymi zlokalizowanymi w innych częściach globu, takimi jak: kraje ASEAN, Pakistan, Chile, Hongkong, Makau, Nowa Zelandia, Singapur, Peru i Kostaryka17. Jednocześnie Chiny są w trakcie negocjacji układów o strefie wolnego handlu z Radą Współpracy Państw Arabskich Zatoki Perskiej (w skład, której wchodzą Arabia Saudyjska, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Oman i Bahrajn), Australią, Islandią, Norwegią oraz Południowoafrykańską Unią Celną. ChRL zapoczątkowała też rozmowy z Indiami, Koreą Płd., Japonią i Szwajcarią [Morrison, 2011].

17 Łącznie chiński handel z wymienionymi gospodarkami w 2010 r. wyniósł 574,5 mld USD, co stanowiło ok. 19,3% całkowitych ówczesnych obrotów handlowych Państwa Środka [Morrioson, 2011].

160 Tabela 13. Główne kierunki chińskiego importu w latach 1980, 1990, 2000 i 2011 (w mld USD) Lp. Kraj/lata 1980 1990 2000 2011 1 Japonia 5,1 7,6 41,5 194,4 2 Korea Płd. 0 0,2 23,2 161,7 3 Tajwan b.d. 2,2, 25,5 124,9 4 Stany Zjednoczone 3,8 6,6 22,4 119,2 5 Niemcy 1,3 3 10,4 92,8 6 Australia 1 1,4 5 80,9 7 Malezja 0,2 0,8 5,5 62 8 Brazylia 0,06 0,5 1,6 52,6 9 Rosja b.d. b.d. 5,8 39 10 Tajlandia 0,1 0,4 4,4 39

Źródło: Opracowanie własne na bazie CEIC Data Statistics (dane z dn. 05.08.2012)

Jak wykazują szacunki od początku transformacji nastąpił znaczący wzrost obrotów handlowych z głównymi partnerami handlowymi (tabela 14). Największe obroty w tym zakresie w 2011 r. Chiny realizowały ze Stanami Zjednoczonymi, dla których suma eksportu i importu z Państwem Środka przekroczyła 444 mld USD. Jeden z podstawowych problemów w bilateralnych stosunkach gospodarczych z USA stanowi jednak ciągły deficyt handlowy tych ostatnich, jak również chińskie rezerwy finansowe, które lokowano przede wszystkim w dolarach18. Na drugim miejscu wśród głównych chińskich partnerów znalazła się Japonia (341,7 mld USD), a na kolejnej pozycji Hongkong (277,8 mld USD). Potraktowanie Unii Europejskiej (UE-27) jako całości oznacza, że to Wspólnota była największym chińskim partnerem handlowym w 2011 r., USA spadają wówczas na drugą pozycję, kolejne są uwzględnione łącznie kraje ASEAN, a na czwartym miejscu sytuuje się Japonia. Należy podkreślić, iż kraje ASEAN19 nabierają coraz większego znaczenia w chińskich obrotach handlowych. W 2011 r. stały się rynkiem docelowym dla prawie 9% chińskiego eksportu oraz dostawcą ok. 11% importu [CEIC DATA Statistcs, 03.07.2012]. Jednocześnie współpraca ta może stać się podstawą do budowy szerszej struktury handlowo – produkcyjnej, która

18 Szerzej na temat bilateralnych stosunków pomiędzy ChRL a USA w: [Ostaszewski, 2011].

19 Zacieśnianie współpracy gospodarczej Chin z krajami ASEAN ma trzy podstawowe przyczyny: region ten jest bogaty w zasoby naturalne niezbędne do zasilania chińskiego wzrostu przemysłowego; stanowi potencjalny rynek zbytu (ok. 600 mln konsumentów generujących zapotrzebowanie głownie tańsze, gorsze jakościowo produkty nieprzystające do wymogów rynków krajów wysoko rozwiniętych) oraz kraje ASEAN od początku transformacji na ogromną skalę dokonują w Chinach bezpośrednich inwestycji zagranicznych [Skulska, 2010].

161

obejmowałaby zarówno Chiny, w sektorze produkcji przemysłowej, jak i Indie w sektorze działalności usługowej [Oziewicz, 2007].

Tabela 14. Główni partnerzy handlowi Chin w 2011 r. (w mld USD)

Lp. Kraj/lata 1980 1990 2000 2011 1 Stany Zjednoczone 4,8 11,9 74,5 444 2 Japonia 9,2 16,9 83,2 341,7 3 Hongkong 4,9 41,7 53,9 277,8 4 Korea Płd. 0 0,6 34,5 244,6 5 Niemcy 2 5 19,7 169,2 6 Tajwan b.d b.d. 30,5 160 7 Australia 1,3 1,8 8,5 114,8 8 Malezja 0,4 1,2 8 89,9 9 Brazylia 0,3 0,6 2,8 84,5 10 Rosja b.d. b.d. 8 77,9

Źródło: Opracowanie własne na bazie CEIC Data Statistics (dane z dn. 29.07.2012)

Jak sygnalizowano już w początkowym okresie transformacji ChRL zaczęła przygotowywać tzw. zaplecze pod przyszłą działalność inwestycyjną i handlową. Nadwyżki produkcyjne, które nie mogły być wykorzystane w celach inwestycyjnych, czy też zaopatrzeniowych, Chiny transferowały za granicę jako pomoc gospodarczą realizowaną na zasadach niskooprocentowanych kredytów. Ten rodzaj działalności rozpoczął się właściwie od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych i był skierowany do krajów rozwijających się, szczególnie Afryki i Ameryki Łacińskiej, z którymi Chiny miały dodatni bilans handlowy. Realizacja tego typu eksportu, mimo iż często skutkowała obniżeniem jego rentowności, pozwalała jednak na wykorzystanie posiadanego potencjału eksportowego oraz stwarzała podstawy do dalszej współpracy. Rząd w Pekinie miał świadomość tego faktu już w połowie lat osiemdziesiątych, kiedy to Chiny stawiały pierwsze kroki na drodze przyszłej współpracy gospodarczej z krajami rozwijającymi się.

Obecnie kraje te stały się istotnym źródłem pozyskiwania tanich surowców, które pozwalają zaspokoić ogromne potrzeby Chin, nazywanych często „fabryką świata”, a tym samym nadal utrzymywać wysokie tempo wzrostu. Jednocześnie regiony te stanowią potencjalny rynek zbytu dla chińskich nadwyżek produkcyjnych, co wydaje się być szczególnie istotne z perspektywy światowego kryzysu gospodarczego i związanego z nim

162

spadku popytu zagranicznego na towary chińskie, jak i spadku wewnętrznego popytu inwestycyjnego i zaopatrzeniowego w wyniku ograniczenia produkcji na eksport.