Rozdział 2. Ewolucja podstaw prawnych w zakresie ochrony praw cudzoziemców
2.4 Cudzoziemcy we Francji od połowy XX wieku do teraźniejszości
Po drugiej wojnie światowej na terenie Francji w wyniku działań wojennych przebywało ok 5 milionów cudzoziemców poszukujących ochrony171. W połowie lat czterdziestych XX wieku prawa cudzoziemców określone zostały w ordonansie172 z 2 listopada 1945 roku. W drugiej połowie XX wieku nastąpił rozwój polityki światowej w dziedzinie imigracji. We Francji przejawem tej polityki był akt prawny z 2 listopada 1945 roku „w sprawie warunków wjazdu i pobytu we Francji cudzoziemców i ustanowienia Urzędu
170 F. J. Laferrière, Droit des..., s. 22.
171 X. Vandendriessche, Le droit des étrangers. Paris 2012, s. 5.
172 Ordonans- akt, który może zmieniać ustawę i materie zastrzeżone dla ustaw. Jest wydawany na podstawie upoważnienia, udzielonego w ustawie uchwalanej na wniosek rządu, ordonanse wydaje się w celu zapewnienia realizacji programu rządowego. Ustawa na podstawie, której wydaje się ordonans musi zawierać zakres czasowy i podmiotowy upoważnienia. Ordonanse są wydawane przez prezydenta i kontrasygnowane przez premiera i właściwych ministrów. Następnie wymagane jest w miarę możliwości zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia ordonansu przez parlament. (A. Machowska, K. Wojtyczek, Prawo Francuskie. T. I. Kraków 2004, s. 44).
narodowego ds. imigracji”173.
W kwestii ochrony uchodźców po drugiej wojnie światowej przyjęto Konwencję Genewską w sprawie uchodźców z 28 lipca 1951 roku oraz Protokół z dnia 31 stycznia 1967 roku przyjęło do 1 lipca 2006 roku sto czterdzieści sześć państw.
Konwencja zabrania utrudnianie wjazdu i nielegalnego pobytu uchodźców, którzy przybywają w celu poszukiwania ochrony a w szczególności państwa są zobowiązane do powstrzymania się od deportacji do kraju w którym istnieją uzasadnione podstawy aby sądzić, iż w państwie pochodzenia dana osoba byłaby narażona na czyny sprzeczne z prawami człowieka174.
Kryzys ekonomiczny spowodował, iż kwestia imigrantów stała się sprawą polityczną co doprowadzało do licznych modyfikacji prawa. Powyżej cytowany ordonans z 2 listopada 1945 roku traktował między innymi o wjeździe cudzoziemców na teren Francji, pobycie cudzoziemców we Francji, o wydaleniu z terytorium Francji (zawrócenie z granicy, deportacja, sądownictwo administracyjne)175.Aby przybyć na terytorium Francji niezbędne było posiadanie odpowiednich dokumentów oraz wizy. Jednakże prawo francuskie przewidywało, iż niektórzy cudzoziemcy są zwolnieni z obowiązku posiadania wiz176. Wizy wydawane były przez Konsulat Francuski znajdujący się w kraju osób zainteresowanych otrzymaniem wizy. Decyzja o przyznaniu wizy była decyzją uznaniową, odmowa wydania wizy nie musiała być uzasadniana177.
Ordonans z 2 listopada 1945 roku nakładał obowiązek posiadania prawa do pobytu cudzoziemcom, którzy mieli ukończony 18-sty rok życia. Po trzymiesięcznym pobycie cudzoziemiec chcący pozostać we Francji musiał uregulować swój pobyt, oraz uzyskać kartę pobytu czasowego. Były one wydawane z mocy prawa niektórym kategoriom cudzoziemców to jest posiadającym zezwolenie na pobyt, będących małżonkiem obywatela francuskiego lub rodzicem dziecka- obywatela francuskiego. Z pobytem we Francji wiąże się również pojęcie karty zawodowej, która stanowiła pozwolenie na pracę dla cudzoziemca. Wydalony mógł być w szczególności cudzoziemiec stanowiący zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego.
173 F. Monéger, Droit international ..., s. 231.
174 J.É. Malabre, „Droit d'Asile” Encyclopedia Universalis. 2013, https://www-universitalis—edu-com.budistant.univ-orleans.fr/encyclopedie/droitd-asile/.
175 F. Monéger, Droit international ..., s. 232-233.
176 Ibidem, s. 232.
177 P. Mayer, V. Heuzé, Droit international privé. Paris 2001, s. 617-618.
Ordonans z 2 listopada 1945 roku zabraniał wydalania cudzoziemców poniżej 18-stego roku życia, żyjących we Francji co najmniej 10 lat oraz członka rodziny osoby posiadającej obywatelstwo francuskie178. Ordonans z 2 listopada 1945 roku wprowadził trzy rodzaje kart pobytu; kartę pobytu czasowego ważną jeden rok, kartę pobytu rezydenta zwykłego ważną przez trzy lata oraz kartę rezydenta uprzywilejowanego ważną dziesięć lat z prawem do jej odnowienia. W tym okresie Francja potrzebowała pracowników w związku z czym dostęp cudzoziemców do francuskiego rynku pracy był otwarty, ale podlegał on kontroli.
Cudzoziemiec, który po drugiej wojnie światowej poszukiwał pracy we Francji musiał znaleźć odpowiedniego pracodawcę, który życzyłby sobie jego przybycia do Francji lub móc się utrzymać do czasu znalezienia pracy, przy czym nie istniały „preferencje narodowe”, w związku z czym w zakresie warunków pracy pracownicy cudzoziemcy byli bardziej ulegli względem pracodawcy, nie byli zainteresowani przynależnością do związków zawodowych oraz nie byli zbytnio roszczeniowi. Jednak obowiązkowo musieli oni posiadać prawo pobytu i pozwolenie na pracę wydawane przez administrację francuską179.
Ordonans z 2 listopada 1945 roku zmierzał do asymilacji cudzoziemców z Francją, ponieważ uważano, iż nadanie obywatelstwa było najlepszą formą integracji180. Ordonans z 2 listopada 1945 roku dopuścił nadanie obywatelstwa:
1. dzieciom posiadającym ojca Francuza lub matkę Francuzkę a jego ojciec był nieznanego pochodzenia;
2. dziecka naturalnego pochodzenia którego rodzic jest z pochodzenia francuzem nawet jeżeli drugi rodzic jest nieznanego pochodzenia lub jest cudzoziemcem;
Ponadto francuzem stawało się przez urodzenie we Francji:
1. dziecko urodzone we Francji z rodziców nieznanych lub noworodek znaleziony we Francji;
2. dziecko przysposobione lub urodzone we Francji gdy rodzice również urodzili się we Francji.
Istniała możliwość nabycia obywatelstwa przez żonę cudzoziemkę, która uzyskiwała obywatelstwo, jednak tej możliwości nie posiadał małżonek cudzoziemiec, który poślubił obywatelkę Francji. Ponadto dziecko cudzoziemców urodzone we Francji mogło uzyskać obywatelstwo w wieku dwudziestu jeden lat jeżeli przebywało we Francji przed szesnastym rokiem życia. Ponadto uprawnienie takie nabywał cudzoziemiec przebywający pięć lat na
178 F. Monéger, Droit international ..., s. 232-233.
179 F. J. Laferrière, Droit des..., s. 23.
180 X. Vandendriessche, Le droit ..., s. 5.
terenie Francji, który odpowiednio się zasymilował i poprawnie mówił po francusku, prowadzący odpowiednie życie i nie został skazany za przestępstwo, którego zagrożenie ustawowe przekracza rok pozbawienia wolności181.
We Francji od połowy XIX wieku dokonano szeregu zmian przepisów dotyczących obywatelstwa. J. Costa-Lascoux dokonując spisu samych tytułów aktów prawnych zmieniających przepisy w tej materii w prostym zestawieniu stworzył zbiór 15 stron. Dla porównania warto wspomnieć, iż w Niemczech w analogicznym okresie dokonano dwóch nowelizacji. Zestawienie takie wskazuje jak istotnym zagadnieniem we Francji są kwestie związane z cudzoziemcami i jakie budzą kontrowersje. Aktualnie we Francji w w przedmiocie nabywania obywatelstwa spierają się dwa poglądy etyczny oraz polityczny. Nabycie obywatelstwa poprzez różne metody to jest poprzez wybór danej osoby która wyraża się poprzez złożenie oświadczenia lub poprzez oświadczenie woli, urodzenie się na terytorium francuskim (prawo ziemi), urodzenie z rodzica francuza (prawo krwi)182.
W drugiej połowie XX wieku co raz większą wagę w prawodawstwie francuskim dotyczącym cudzoziemców odgrywały umowy międzynarodowe to jest: Konwencja Genewska z 28 lipca 1951 roku odnosząca się do statusu uchodźców, Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych z 19 grudnia 1966 roku dotycząca eliminowania wszelkich forma dyskryminacji rasowej, Konwencja odnosząca się do praw dziecka, prawo Unii Europejskiej oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka183.
Na prawo obowiązujące w przedstawionych ramach czasowych niewątpliwie wpływ miały liczne umowy międzynarodowe. Pakt praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych z 19 grudnia 1966 roku ratyfikowany przez Francję w roku 1981 przewiduje prawo między innymi do edukacji, ochrony socjalnej, prawo pracy. Francja ratyfikowała również Pakt dotyczący praw cywilnych i politycznych zakazujący dyskryminacji na płaszczyźnie podstawowych praw indywidualnych i regulacje dotyczące wydalania cudzoziemców. Pod egidą O.I.T. (Organisation Internationale du Travail- Międzynarodowa Organizacja Pracy) powołano Konwencję numer 118 dotyczącą równego traktowania obywateli i nie- obywateli w przedmiocie ochrony socjalnej. Wartą wspomnienia jest Konwencja Europejska znajdująca się w ramach Rady Europy zabezpieczająca prawa człowieka ratyfikowana przez Francję w
181 F. J. Laferrière, Droit des..., s. 5.
182 H. Fluchiron, Être français aujourd'hui. Lyon 1995, s. 14-15.
183 X. Vandendriessche, Le droit ..., s. 11.
roku 1974, dotycząca podstawowych praw każdego człowieka184.
W okresie od 1981 roku do 1986 roku wprowadzano we Francji tzw. pierwszą legislaturę socjalistyczną. Sformułowano wówczas po raz pierwszy zasady polityki rządu:
zamykanie granic dla nowych imigrantów oraz integracja cudzoziemców regularnie przebywających we Francji. Zmodyfikowano również obowiązek wydalania cudzoziemców.
Nie można było wydalać dodatkowych kategorii cudzoziemców mających połączenia z Francją więzami rodzinnymi, (połączenie z obywatelem francuskim, rodzic dziecka będącego francuzem), oraz mających dziesięcioletni czas pobytu we Francji w formie statutu rezydentem lub ponad piętnastoletni okres pobytu185.
Istotną nowelizacją prawa o cudzoziemcach we Francji były ustawy z 24 sierpnia 1993 roku oraz 30 grudnia 1993 roku wprowadzono wówczas politykę pod nazwą „l'immigration zéro” - tzn. „zero imigrantów”. Projekt ten modyfikował przepisy Ordonansu z 2 listopada 1945 roku poprzez dodanie dwóch w kwestii łączenia rodzin cudzoziemców oraz wniosków o azyl. Ustawy te ograniczały możliwość łączenia rodzin. Rodziny podzielone cudzoziemców przebywający we Francji w zasadzie mogli przyjmować członków rodziny w tym samym czasie w celu łączenia z dziećmi z wyjątkiem osób żyjących w związkach poligamicznych.
Ponadto wprowadzono listę cudzoziemców, którzy podlegali ochronie, przygotowywał ją minister spraw wewnętrznych. Kategorie cudzoziemców podlegających ochronie dotyczyły nagłych przypadków, gdy konieczna była ochrona interesu, bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa publicznego a także w przypadku zbiegu obu tych przesłanek. Wydawanie pozwoleń na wjazd oraz prawa pobytu wnioskujących o azyl na terytorium francuskim należało do prefektów. Prefekt nie mógł odmówić jeżeli wystąpiła któraś z enumeratywnie wyliczonych przesłanek przewidzianych przez prawo186. 24 kwietnia 1997 roku w związku z okupacją kościoła w Saint-Bernard przez cudzoziemców pochodzenia afrykańskiego nie posiadających prawa pobytu we Francji minister spraw wewnętrznych zaproponował, aby w związku z tymi wydarzeniami wprowadzić nowe ograniczenia w uzyskiwaniu zaświadczenia o zamieszkiwaniu. Efektem tych prac było przekazanie tych kompetencji merowi lub prefektowi (fr. du maire au préfet). Ta nowelizacja wprowadziła również uprawnienia w autoryzowaniu stanu cudzoziemców przez policję ds. cudzoziemców187.
184 P. Mayer, V. Heuzé, Droit international ..., s. 615.
185 X. Vandendriessche, Le droit ..., s. 28.
186 Ibidem, s. 33.
187 Ibidem, s. 34.
Ustawa z 11 maja 1998 roku wprowadziła wiele istotnych zmian w kwestii cudzoziemców. Po pierwsze ustawa zlikwidowała zaświadczenia o zamieszkiwaniu, które zostało zastąpione przez „attestation d'accueil” - świadectwo wjazdu, które wydawane jest dekretem. Wydawanie decyzji odmownej w zakresie wydawania wizy wymagało uzasadnia, od której można było wnieść odwołanie do Prokuratora Republiki. Nowelizacja ta ustanawiała kartę pobytu, która umożliwiała obywatelom państw członkowskich możliwość podejmowania pracy oraz prowadzenia działalności zawodowej dla obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz członka jego rodziny.
Innymi zmianami dotyczącymi prawa azylu z powyższych przepisów były:
- przeniesienie z Ordonansu z 2 listopada 1945 roku, oraz z ustawy z dnia 25 lipca 1952 roku przepisów dotyczących prawa azylu, zmiany te miały charakter porządkowy;
- regulacja ta rozciąga zakres osób uprawnionych do ubiegania się o azyl na osoby działające na rzecz wolności;
- nowelizacja upoważnia również ministra spraw wewnętrznych aby po konsultacji z ministrem spraw zagranicznych nadawał prawo azylu każdemu cudzoziemcowi, w odniesieniu do którego stwierdzono że jego życie lub wolność jest zagrożona w kraju jego pochodzenia w sposób sprzeczny z artykułem 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Retencja administracyjna cudzoziemców została ograniczona do siedmiu dni, znajdowała się ona pod kontrolą sądu, który w ciągu 24 godzin może zezwolić na przedłużenie prawa pobytu w celu zapewnienia poszanowania praw osób zatrzymanych jednocześnie powiadamiając Prokuratora Republiki, zapewniając pomoc tłumacza, konsultacje medyczną, zapewniając kontakt z konsulatem oraz wybraną osobą wskazaną przez osobę zainteresowaną188.
Ustawa z 17 lipca 1984 roku dokonała istotnych zmian w Ordonansie z 2 listopada 1945 roku w zakresie warunków wjazdu i pobytu cudzoziemców we Francji. Tą nowelizacją dokonano ujednolicenia karty pobytu na okres lat dziesięciu wydając „carte de residént” - kartę rezydenta. Ustawodawca francuski zakazywał wydalania cudzoziemców, którzy pozostawali w związku małżeńskim z obywatelem francuskim co najmniej 6 miesięcy189.
188 X. Vandendriessche, Le droit ..., s. 29.
189 H. Fluchiron, Être français..., s. 89.