Działalność gospodarcza cudzoziemców i jej ograniczenia

Od czasu Rewolucji Francuskiej uznawano, iż prawo do prowadzenia działalności gospodarczej we Francji było prawem automatycznie przysługującym cudzoziemcom. Takie ujęcie prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemców obowiązywało przez cały XIX wiek.

Ograniczenia w prawie do prowadzenia działalności gospodarczej rozpoczęły się w XX wieku. Podstawą wprowadzania tych ograniczeń były napięcia polityczne w okresie pomiędzy pierwszą wojną światową a drugą wojną światową, jednak największe znaczenie miał kryzys gospodarczy z lat trzydziestych XX wieku. Ograniczenia wprowadzano głównie w celu ochrony przedsiębiorstw francuskich przed upadłością oraz w celu ochrony tych przedsiębiorstw przed zagraniczną konkurencją. 17 czerwca 1938 roku wydano dekret ustanawiający zasadę wzajemności w dostępie cudzoziemców do działalności zawodowej, handlowej, przemysłowej lub rzemieślniczej we Francji. Warunkiem dopuszczenia pewnych grup cudzoziemców do wyżej wymienionej aktywności gospodarczej było przyznanie takiego samego prawa obywatelom francuskim w państwie pochodzenia cudzoziemców. Warunek ten był realizowany poprzez liczne umowy dwustronne zawierane przez rząd francuski z partnerami zagranicznymi. Drugi dekret z 12 listopada 1938 roku upoważniał do prowadzenia działalności gospodarczej cudzoziemców, którzy uzyskali zezwolenie od prefekta właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności gospodarczej⁶⁹².

Pierwsze spółki w prawodawstwie europejskim pojawiły się w starożytnym Rzymie.

We Francji pierwszym aktem prawnym był edykt z 1563 roku tworzący sąd handlowy w Chatelet w Paryżu. W XVII wieku we Francji powstała spółka akcyjna, która charakteryzowała się podziałem kapitału na „ziemie” należące do „akcjonariuszy”. Za panowania Ludwika XIV dokonano kodyfikacji prawa handlowego. Rewolucja Francuska nie dokonała żadnych zmian w prawie dotyczącym spółek handlowych. Pierwszy francuski

692 M. Pédamon, H. Kenfack, Droit Commercial. Commercants et fonds de commerce. Paris 2011, s. 143.

kodeks handlowy powstał z polecenia Napoleona i zaczął obowiązywać w 1 stycznia 1808 roku, powstał on z przepisów z roku 1673 i 1681 roku. Kolejną istotną nowelizacją dotyczącą prawa spółek we Francji była ustawa z 24 lipca 1966 roku, która była następnie wielokrotnie nowelizowana⁶⁹³.

Przepisy z 1938 roku dopuszczały również możliwość ustalania przez rząd w formie dekretu jaki jest dopuszczalny procentowy udział cudzoziemców w każdej branży przemysłu i handlu. Jednak nie zdołano we Francji skorzystać z tego rozwiązania. Wówczas wprowadzono obowiązek posiadania zezwolenia przedsiębiorcy cudzoziemca. Wymóg ten dotyczył również prezesów zagranicznych korporacji i dyrektorów oddziałów zagranicznych przedstawicielstw we Francji. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej bez zezwolenia cudzoziemiec narażał się na odpowiedzialność karną oraz ewentualne zamknięcie jego działalności⁶⁹⁴.

Po drugiej wojnie światowej następowała stopniowa liberalizacja przepisów dotyczących ograniczeń w prowadzeniu działalności gospodarczej przez cudzoziemców.

Pierwszą kategorią cudzoziemców, którzy uzyskali swobodę w prowadzeniu działalności gospodarczej we Francji byli obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej. Zezwolenie na prowadzenie działalności zostało zniesione 24 lipca 2006 roku⁶⁹⁵.

Kolejne reformy przepisów dotyczące prowadzenia działalności przez cudzoziemców miały na celu łagodzenie wymogów prowadzenia działalności gospodarczej⁶⁹⁶.

Obecnie występują dwa modele prowadzenia działalności gospodarczej we Francji.

Różnica między nimi wynika z faktu, czy dany cudzoziemiec planuje prowadzić działalność gospodarczą we Francji osobiście co wiąże się z koniecznością pobytu, a więc również z obowiązkiem uzyskania zezwolenia na pobyt. Jeżeli dany cudzoziemiec posiada już siedzibę we Francji organem właściwym jest prefekt departamentu w którym zamieszkuje, jeżeli przebywa za granicą wówczas zezwolenie na pobyt wydaje właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne lub konsularne w kraju pochodzenia cudzoziemca. Cudzoziemiec ubiegający się o wydanie zezwolenia na pobyt we Francji celem prowadzenia działalności gospodarczej

693 L. J. Smith, C. de Cussy, C. Taylor, T. Włodyka, Prawo spółek w Republice Federalnej Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch. Kraków 2000, s. 133-135.

694 S. Piedelievre, Droit Commercial. Paris 2013, s.150-151.

695 M. Pédamon, H. Kenfack, Droit Commercial..., s. 144.

696 D. Legeais, Droit commercial et des affaires. Paris 2012, s. 32.

musi udowodnić, iż działalność będzie ekonomicznie opłacalna i zgodna z porządkiem publicznym, a także z obowiązującymi zasadami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia a ponadto cudzoziemiec musi dawać rękojmię respektowania obowiązku podatkowego obowiązującego we Francji. Zezwolenie na pobyt w celu prowadzenia działalności gospodarczej wydawane jest na okres jednego roku z możliwością przedłużenia. Drugim modelem prowadzenia działalności przez cudzoziemca jest działalność gospodarcza nie wykonywana poprzez cudzoziemca osobiście na przykład utworzenie przedstawicielstwa zagranicznej osoby prawnej⁶⁹⁷.

Cudzoziemcy zgodnie z przepisami prawa francuskiego podlegają pewnym obowiązkom i ograniczeniom. Aby móc prowadzić działalność gospodarczą muszą oni spełnić dwa warunki być obywatelem państwa, z którym Francja posiada umowę o wzajemności w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej przez obywateli strony umowy drugim wymogiem jest, aby w prawem przewidzianych przypadkach przestrzegali obowiązku uzyskania zezwolenia na pobyt⁶⁹⁸.

Wszyscy cudzoziemcy prowadzący we Francji działalność gospodarczą niezależnie od faktu czy prowadzą działalności osobiście czy też nie są zobowiązani do przestrzegania wszelkich przepisów prawnych w szczególności obowiązków księgowych i podatkowych⁶⁹⁹.

Przykładowo jeżeli cudzoziemiec planuje rozpoczęcie działalności zawodowej w zakresie transportu zobowiązany jest do uzyskania rejestracji w rejestrze przewoźników publicznych zgodnie z przepisami szczególnymi dotyczącymi transportu drogowego towarów⁷⁰⁰.

Wykonywanie niektórych rodzajów działalności wymaga posiadania stosownych zezwoleń lub licencji, na przykład działalność instytucji kredytowych, działalność ubezpieczeniowa, sklepów monopolowych lub tawern oraz innych⁷⁰¹.

Działalność gospodarcza cudzoziemców została uregulowana we francuskim Kodeksie handlowym z 18 września 2000 roku. W pierwszej wersji Kodeksu handlowego

697 M. Pédamon, H. Kenfack, Droit Commercial...., s. 145.

698 S. Piedelievre, Droit commercial..., s. 161.

699 M. Pédamon, H. Kenfack, Droit Commercial..., s. 146.

700 X. Delpech, Fonds de commerce 2011/2012. Paris 2011, s. 96.

701 D. Houtcieff, Droit commercial..., s. 105.

cudzoziemcy byli zobowiązani do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej, którą wydawał właściwy prefekt. Prefekt wydając decyzję względem cudzoziemców pragnących we Francji prowadzić działalność gospodarczą decydował o wydaniu zezwolenia uwzględniając rentowności planowanego przedsięwzięcia, stabilności biznes planu, zabezpieczenia kredytowego oraz lokalnej sytuacji gospodarczej. W roku 2006 powyższe wymogi zostały znacznie złagodzone. Co prawda nadal wymagane jest uzyskanie właściwego zezwolenia jednak nie ingeruje ono już tak znacznie w planowaną działalność.

Obecnie zniesienie obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej (a także działalności artystycznej lub innej działalności nie etatowej) zostało złagodzone jednak nadal prefekt ma możliwość oddziaływania na cudzoziemców, którzy aby móc prowadzić działalność gospodarczą we Francji osobiście muszą uzyskać zezwolenie na pobyt lub przedłużenie zezwolenia na pobyt⁷⁰².

Na podstawie artykuł L. 122-1 francuskiego Kodeksu handlowego cudzoziemiec, który na terytorium Francji nie mając wcześniej miejsca zamieszkania we Francji pragnie prowadzić działalność gospodarczą, przemysłową lub artystyczną jest zobowiązany do rejestracji tej działalności lub zgłoszenia jej do rejestru przedsiębiorców i spółek lub powinien zgłosić zamiar podjęcia tej działalności właściwemu prefektowi departamentu w którym cudzoziemiec zamierza prowadzić powyższą działalność podczas pierwszej rejestracji. Z powyższego obowiązku są jednak zwolnieni:

1. obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej;

2. obywatele państw będących członkami porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym;

3. obywatele Konfederacji Szwajcarii⁷⁰³; 4. obywatele Algierii;

5. cudzoziemcy rezydenci we Francji dysponujący zezwoleniem na pobyt stały;

6. rezydenci długoterminowi Unii Europejskiej;

7. rezydenci Algierscy na okres dziesięciu lat;

8. posiadacze zezwolenia na pobyt czasowy z adnotacją „życie prywatne i rodzinne”;

9. posiadacze algierskiego zezwolenia na pobyt z adnotacją „życie prywatne i rodzinne”.

Powyższe dokumenty uprawniają do podejmowania działalności we Francji z wyjątkiem zawodów regulowanych. Posiadacze zezwolenia na pobyt z adnotacją „emeryt” nie

702 A. Reygrobllet, C. Denizot, Fonds de commerce 2012/2013. Paris 2012, s. 212-213.

703 Code de commerce z 18 września 2000 roku artykuł L. 121 -1, ord nr 2000-912 z dnia 18 września 2000.

mogą podejmować działalności zawodowej we Francji a posiadacze zezwolenia na pobyt z adnotacją „student” mogą wykonywać jedynie pracę etatową⁷⁰⁴.

Obowiązek złożenia oświadczenia o zamiarze prowadzenia działalności gospodarczej wobec prefekta obejmuje również partnera spółki partnerskiej, komplementariusza a nawet zarządzających spółką (prezesa zarządu, dyrektora naczelnego spółki akcyjnej, kierownika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością)⁷⁰⁵.

Zgodnie z orzeczeniem Rady Stanu z 10 lipca 1987 roku sprawa o sygnaturze numer 76274 zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej przez cudzoziemców wydawane jest przez prefekta i cudzoziemcy mają prawo prowadzenia takiej działalności na mocy przepisów prawa francuskiego, jeżeli dają gwarancje wartości moralnych i zawodowych bez których odmowa wydania zezwolenia przez prefekta może być wydana zgodnie z uznaniem⁷⁰⁶.

Naruszenie powyższego obowiązku jest zagrożone karą pozbawienia wolności do sześciu miesięcy oraz grzywny w wysokości 3.750 euro. W razie ponownego popełnienia powyższego czynu zabronionego kara może zostać podwojona a sąd dodatkowo może wydać nakaz zamknięcia zakładu. Jeżeli cudzoziemiec rozpoczął wykonywanie działalności bez odpowiedniego zezwolenia w sposób nielegalny może w ramach sankcji uzyskać odmowę uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności. Jednak odmowa nie powinna być wydawana jeżeli cudzoziemiec działał w dobrej wierze⁷⁰⁷.

Zarówno cudzoziemiec przebywający na terytorium Francji jak i ten który planuje przybyć do Francji celem prowadzenia działalności gospodarczej jest zobowiązany do uregulowania swojego statusu związanego zgodnie z Kodeksem wjazdu i pobytu cudzoziemców i prawem azylu a ponadto cudzoziemiec taki powinien dopełnić wymogów wynikających z Kodeksu handlowego⁷⁰⁸.

Wymogi formalne dotyczące działalności gospodarczej cudzoziemców we Francji zostały określone przepisami z 24 lipca 2006 roku dotyczącymi imigracji i integracji a

704 X. Delpech, Fonds de commerce..., s. 95.

705 P. Merle, A. Fauchon, Droit commercial Sociétés commerciales. Paris 2013, s. 81.

706 Orzeczenie Rady Stanu z 10 lipca 1987 roku sprawa o sygnaturze numer 76274, Publié au Recueil Lebon.

707 N. Rontchevsky, Code de commerce. Paris 2013, s. 28.

708 A. Reygrobllet, C. Denizot, Fonds de..., s. 213.

wprowadzone na podstawie dekretu z 11 maja 2007 roku. Zgodnie z tymi przepisami cudzoziemiec planujący we Francji prowadzić działalność gospodarczą powinien uzyskać specjalne zezwolenie na pobyt⁷⁰⁹.

Cudzoziemiec nie będący jeszcze rezydentem francuskim w pierwszej kolejności powinien posiadać specjalne zezwolenie na pobyt, które można uzyskać w przedstawicielstwach dyplomatycznych lub konsularnych Francji w kraju pochodzenia⁷¹⁰.

Ustawa z 24 lipca 2006 roku w sprawie imigracji i integracji definiuje dwie kategorie przedsiębiorców cudzoziemców prowadzących działalność gospodarczą:

1. prowadzących działalność gospodarczą z uzyskaniem statusu rezydenta;

2. prowadzący działalność gospodarczą bez uzyskania statusu rezydenta.

Cudzoziemiec taki jest zobowiązany do uregulowania swojego statusu pobytu we Francji oraz do zgłoszenia prowadzenia działalności gospodarczej właściwemu ze względu prowadzenia działalności prefektowi⁷¹¹. Opłata za pierwsze wydanie zezwolenia na pobyt stały na rzecz Francuskiego Urzędu Imigracji i Integracji od roku 2010 wynosi 300 euro, zezwolenie to obejmuje przedstawicieli zawodów artystycznych, handlowych, przemysłowych oraz innych zawodów nieetatowych. Cudzoziemiec prowadzący działalność gospodarczą we Francji poza powyższymi obowiązkami już po otrzymaniu zezwolenia na pobyt prowadzi działalność na takich samych zasadach jak obywatele francuscy⁷¹².

Cudzoziemiec taki zobowiązany jest wyłącznie do zgłoszenia zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej właściwemu ze względu prowadzenia działalności prefektowi⁷¹³. Warunków dokonania wpisu w odpowiednim rejestrze działalności gospodarczej prowadzonej przez cudzoziemca prowadzącego działalność gospodarczą, nie będącego rezydentem francuskim nie reguluje Kodeks wjazdu i pobytu cudzoziemców i prawa azylu, ale właśnie Kodeks handlowy. Cudzoziemiec planujący rozpocząć działalność gospodarczą zobowiązany jest do złożenia deklaracji właściwemu prefektowi departamentu w którym ta działalność ma być prowadzona jednak jeżeli działalność miałaby być prowadzona w kilku departamentach wówczas deklarację należy złożyć prefektowi departamentu w którym znajdować się będzie

709 X. Delpech, Fonds de commerce..., s. 95.

710 Ibidem, s. 96.

711 M. Chironnier, Commerçant étranger. Paris 2009, 2-3.

712 A. Reygrobllet, C. Denizot, Fonds de..., s. 214.

713 M. Chironnier, Commerçant étranger..., 2-3.

główna siedziba tej działalności⁷¹⁴.

Cudzoziemiec przebywający za granicą a wyrażający wolę prowadzenia we Francji działalności gospodarczej może ją prowadzić jednak warunkiem jej rejestracji jest złożenie deklaracji prefektowi departamentu, w którym działalność ma być wykonywana. Deklarację tą cudzoziemiec może złożyć osobiście, przez przedstawiciela lub za pomocą listu poleconego za potwierdzeniem odbioru. Do wniosku należy dołączyć informacje dotyczące stanu cywilnego cudzoziemca (jego dane osobowe, adres, datę urodzenia), zaświadczenie o niekaralności w kraju w którym jest obywatelem. Prefekt powinien ustosunkować się do stosownego wniosku w terminie piętnastu dni od otrzymania kompletnego wniosku oraz udzielić odpowiedzi w formie pisemnej⁷¹⁵. Z powyższego obowiązku zwolnieni są obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii. Ze zwolnienia z obowiązku złożenia deklaracji względem prefekta nie mogą korzystać obywatele Algierii. Jak zauważa X. Delpech cudzoziemcy prowadzący działalność gospodarczą we Francji nie będący rezydentami francuskimi w razie braku stosownych umów międzynarodowych są traktowani przez francuski system podatkowy jak rezydenci francuscy co wiąże się z koniecznością płacenia podatków we Francji. Osoby te są rówież zobowiązane do opłacenia podatków w kraju swojego pochodzenia we własnym zakresie zgodnie z występującymi tam obowiązkami podatkowymi⁷¹⁶. Cudzoziemiec, który uzyskał zezwolenie na pobyt w celu prowadzeniu działalności gospodarczej może podejmować aktywność jedynie w tej kategorii na podstawie, której uzyskał zezwolenie. Uzyskanie zezwolenia na pobyt z adnotacją „artysta” upoważnia do podejmowania działalności związanej z zawodami artystycznymi jednak nie upoważnia do podejmowania zatrudnienia w innych dziedzinach, nie jest to więc uniwersalne zezwolenie na pobyt celem wykonywania jakiejkolwiek działalności a zmiany z zakresu działalności mogą wymagać uzyskania zmiany statusu cudzoziemca w prefekturze. Wnioskodawca cudzoziemiec ubiegający się o przyznanie zezwolenia na pobyt uprawniający do podjęcia działalności handlowej, przemysłowej lub rzemieślniczej poza dokumentami tożsamości zobowiązany jest przedstawić zaświadczenie o braku upadłości działalności gospodarczej w terminie dziesięciu lat poprzedzających dzień złożenia wniosku. Ponadto wnioskodawca jest zobowiązany do przedstawienia projektu działalności gospodarczej w wersji papierowej z podaniem przewidywanego budżetu oraz przedstawić zawartą umowę z instytucją kredytową lub ubezpieczeniową mającą siedzibę we

714 A. Reygrobllet, C. Denizot, Fonds de commerce..., s. 214.

715 X. Delpech, Fonds de commerce..., s. 97 oraz D. Houtcieff, Droit du commerce et des affaires. Actes de commerce. Commerçants et fonds de commerce. Instrument de paiment et de crédit. Paris 2008, s. 104-105.

716 Ibidem, s. 97.

Francji posiadającą uprawnienie do występowania w formie poręczyciela. Wnioskodawca powinien przedstawić również umowę wstępną o uzyskanie tytułu prawnego do lokalu, który będzie stanowił siedzibę przedsiębiorcy. W razie uzyskania decyzji odmownej w zakresie rejestracji działalności zawodowej przedsiębiorcy przysługuje mu prawo odwołania do sądu administracyjnego. Osoba, która oczekuje na wydanie dokumentu zezwolenia na pobyt z możliwością prowadzenia działalności gospodarczej może rozpocząć działalność, jeżeli posiada inne zezwolenie na pobyt jednak warunkiem jest złożenie stosownego wniosku do organu administracyjnego. Potwierdzenie złożenia wniosku uprawnia do podejmowania działalności przyjmując domniemanie, iż wnioskodawca posiada decyzję pozytywną w oczekiwaniu na ostateczną decyzję⁷¹⁷.

Działalność gospodarczą we Francji mogą prowadzić również cudzoziemcy posiadający zezwolenie na pobyt z adnotacją „umiejętności i talenty”. Uzyskanie takiego zezwolenia następuje po spełnieniu wysokich kryteriów⁷¹⁸. Zezwolenie to jest wydawane po pozytywnej ocenie projektu, który może dotyczyć działalności zawodowej, gospodarczej, handlowej, rzemieślniczej lub związanej z wykonywaniem wolnego zawodu. Przepisy przewidują również zezwolenie na pobyt z adnotacją „znaczny wkład gospodarczy na terytorium Francji”. Przedsięwzięcie przemysłowe, handlowe lub rzemieślnicze powinno doprowadzić do utworzenia co najmniej dwóch miejsc pracy (w tym dla koordynatora projektu) lub wysokość inwestycji powinna wynieść 300.000 euro⁷¹⁹.