Cudzoziemcy we Francji od XVIII wieku do połowy XX wieku

Rewolucja Francuska w dużym stopniu otworzyła dostęp do obywatelstwa.

Konstytucja z roku 1791 traktowała jako obywateli dzieci urodzone we Francji z ojca francuza, dziecko urodzone we Francji z obywatela cudzoziemca, który jest rezydentem francuskim, dziecka urodzonego za granicą z ojca francuza, który jest gotowe osiedlić się we Francji i złożyć przysięgę obywatelską oraz cudzoziemca, który legitymował się pięcioletnim domicylem we Francji i był gotów złożyć przysięgę obywatelską¹⁴⁶.

Rewolucja Francuska utworzyła republikańską tradycję azylu o charakterze politycznym. Azyl był udzielany cudzoziemcom wygnanym z ojczyzny za działalność na rzecz wolności. Tradycja udzielania azylu we Francji posiada bardzo długa tradycję, w której wyłomem było państwo Vichy¹⁴⁷.

143 K. Krasowski, Powszechna historia państwa i prawa. Poznań 1993, s. 22.

144 V. Baudget-Caile, D. Lochak, J.F. Martini, Le guide de la nationalité française. Paris 2010, s. 10.

145 J.É. Malabre, „Droit d'Asile” Encyclopedia Universalis. 2013, https://www-universitalis—edu-com.budistant.univ-orleans.fr/encyclopedie/droitd-asile/

146 V. Baudget-Caile, D. Lochak, J.F. Martini, Le guide de la ..., s. 11.

147 A. Le Pors, Le droit d'asile. Paris 2005, s. 30-31.

W dziedzinie ewolucji prawa azylu wraz ze zmniejszaniem się roli Kościoła w stosunkach społecznych również instytucja azylu ulegała laicyzacji. O instytucji prawa azylu od XVII wieku rozpoczęli traktować świeccy prawnicy, włączając tą instytucję do szkoły prawa naturalnego, potwierdzając przyznawanie tego uprawnienia osobom poszukującym ochrony ze względów zarówno religijnych jak i politycznych. Jednocześnie zmianie uległo miejsce udzielania azylu z dotychczasowo ograniczonego terytorium prawo ochrony zaczęło obejmować całe terytorium danego państwa przyznającego ochronę¹⁴⁸.

We Francji pierwszą znaczącą ustawą nadającą prawa cudzoziemcom była Ustawa Konstytucyjna z 24 VI 1793 roku. Ustawa Konstytucyjna zrównywała prawa obywatelskie z prawami niektórych cudzoziemców. Cudzoziemcami dopuszczonymi do praw obywatela francuskiego byli cudzoziemcy, którzy ukończyli 21 rok życia, zamieszkujący rok we Francji, posiadający własne źródła utrzymania, lub posiadający we Francji własność a także cudzoziemca, który poślubił Francuzkę, adoptował dziecko lub utrzymuje starca, ponadto nadawał Ciału Ustawodawczemu prawo uznawania cudzoziemca za dobrze zasłużonego dla ludzkości co skutkowało nadaniem praw obywatela francuskiego¹⁴⁹.

Prawo azylu we Francji zostało sformułowane w artykule 120 Konstytucji z roku 1793, która to przewidywała: „udzielanie azylu cudzoziemcom wygnanym ze swoich stron za względu na sprawy walki o wolność. On (azyl) jest odmawiany tyranom”¹⁵⁰.

Konstytucja Republiki Francuskiej z 22 VIIII 1795 roku uznawała za obywatela francuskiego, każdego mężczyznę urodzonego i zamieszkałego we Francji, posiadającego ukończony 21 rok życia, wpisanego na listę obywateli w swoim kantonie, płacącego podatek bezpośredni, gruntowy lub osobisty posiadającego roczny domicyl na terytorium Republiki. Z podatku zwolnieni byli Francuzi weterani co najmniej jednej z wojen dla ustanowienia Republiki¹⁵¹.

Konstytucja Republiki Francuskiej z 13 XII 1799 roku w artykule 2 nadawała obywatelstwo francuskie osobom urodzonym i zamieszkałym we Francji, mającym

148 J.É. Malabre, „Droit d'Asile” Encyclopedia Universalis. 2013, https://www-universitalis—edu-com.budistant.univ-orleans.fr/encyclopedie/droitd-asile/

149 B. Lesiński, Historia Państwa i Prawa, Wybór tekstów źródłowych. Poznań 2002, s. 211-212.

150 J.É. Malabre, „Droit d'Asile” Encyclopedia Universalis. 2013, https://www-universitalis—edu-com.budistant.univ-orleans.fr/encyclopedie/droitd-asile/

151 B. Lesiński, Historia Państwa i Prawa..., s. 214.

ukończone 21 lat, wpisanym na listę obywateli swojego okręgu gminnego, posiadający roczny domicyl na terytorium Republiki¹⁵².

W 1804 roku kodeks cywilny w zakresie nabywania obywatelstwa powrócił do zasady ius sanguinis. Nadawało to możliwość uzyskiwania obywatelstwa francuskiego przez cudzoziemca jeżeli posiadał roczny domicyl oraz był pełnoletni. Ta zmiana przepisów nadawała przewagę więzów rodzinnych nad tradycyjnymi rozwiązaniami. Wszystkie te nowelizacje miały na celu przywrócenie zasady ius soli. Ustawa z 1851 roku wprowadziła obowiązującą do dziś zasadę „podwójnego prawa ziemi” w deklaracji dziecka cudzoziemca urodzonego we Francji, którego dziecko również urodziło się we Francji¹⁵³.

Sytuacja prawna cudzoziemców na przestrzeni wieków ewoluowała. Francja XIX wieczna byłą krajem pro-cudzoziemskim. Ustawodawca francuski w roku 1804 wydał dwie regulacje prawne dotyczące sporów cywilnych pomiędzy cudzoziemcami a francuzami w sprawach cywilnych. Sądy francuskie uznawały się za niekompetentne w sprawach dotyczących wyłącznie cudzoziemców¹⁵⁴.W roku 1889 do francuskiego kodeksu cywilnego dodano artykuł XIII o następującej treści: „Cudzoziemiec, który został upoważniony dekretem do obrania miejsca swojego stałego pobytu we Francji, korzysta ze wszystkich praw cywilnych. Upoważnienie to jednak gaśnie z upływem lat pięciu, jeżeli do tego czasu cudzoziemiec nie wniesie podania o naturalizację”. Dokonywanie naturalizacji cudzoziemców poprzez udzielanie pozwoleń na pobyt stały miało doprowadzić do zwiększenia liczby obywateli francuskich celem zmiany negatywnych zmian demograficznych występujących na terenie Francji przed Pierwszą Wojną Światową¹⁵⁵. Cudzoziemcy cieszyli się wolnością. Pierwszą ustawą która poddawała cudzoziemców kontroli była ustawa z roku 1888, po tym roku pojawiały się następne ograniczenia¹⁵⁶.XIX wieczne przepisy dotyczące cudzoziemców dopuszczały możliwość ich przebywania na terenie Francji pod warunkiem, że ich obecność nie zakłócała porządku publicznego i nie stanowili obciążenia dla obywateli. Ustawy z lat 1810, 1832 oraz z 1849 roku zawierały przesłanki, w świetle których można było deportować cudzoziemca a to: fałszywe oświadczenie o zamieszkiwaniu, nieuregulowane prawo pobytu, żebractwo lub włóczęgostwo, popełnienie zbrodni lub występku przeciwko porządkowi publicznemu. W

152 Ibidem, s. 218.

153 V. Baudget-Caile, D. Lochak, J.F. Martini, Le guide de la ..., s. 11.

154 F. Mélin, Droit international privé. Paris 2005, s. 38.

155 S. Ehrich. Stanowisko prawne cudzoziemców we Francji na tle stosunków ludnościowych. Kraków 1930, s.11.

156 F. Monéger, Droit international privé. Paris 2001, s. 231.

czasie trwania III Republiki przepisy dotyczące cudzoziemców ze względu trudności ekonomicznych i skandale polityczne wywoływane zdarzeniami ksenofobicznymi dnia 9 sierpnia 1893 roku ustanowiono przepisy regulujące prawo pobytu oraz mające na celu ochronę miejsc pracy dla rodowitych mieszkańców Francji, powołujący również rejestr cudzoziemców i pracodawców zagranicznych, którzy nie spełniają wymogów formalnych przewidzianych przez prawo. Natomiast dekret z 21 kwietnia 1917 roku stworzył kartę identyfikacyjną dla cudzoziemców, wydawaną przez prefekta w której to odnotowywano każdą zmianę zamieszkania. Karta ta była pierwowzorem obecnej karty pobytu¹⁵⁷.

W dziedzinie azylu w XIX wieku instytucja ta była we Francji bardzo często stosowana ze względu na ożywienie ruchów narodowościowych. Francja udzielała schronienia znacznej liczbie uchodźców politycznych oraz intelektualistom. W XIX wiecznej Europie odmowa ekstradycji z powodów politycznych stała się popularną praktyką¹⁵⁸.

Pojęcie azylu w literaturze XIX pod pojęciem azylu definiowano miejsce w którym osoba, która nieumyślnie spowodowała śmierć innej osoby, była dłużnikiem lub innym przestępcą znajdowała schronienie przed ściganiem lub zemstą¹⁵⁹.

W XX wieku schronienia we Francji poszukiwali Ormianie wydaleni z Turcji, Rosjanie uciekający przed rewolucją bolszewicką, Hiszpanie przed wojną domową. W ramach Ligii Narodów stworzono instytucję „paszportu Nansen”, który był wydawany uchodźcom celem umożliwienia im przemieszczania się¹⁶⁰. Paszport ten miał służyć w szczególności uciekinierom z Rosji¹⁶¹.

Obie wojny światowe doprowadziły do wzrostu znacznej ilości uchodźców liczonej w milionach. Przyczyną zagrożenia uchodźców były zarówno prześladowania na tle rasowym jak i ze względów politycznych. Poza samymi działaniami zbrojnymi obu wojen światowych znacznej zmianie uległa sytuacja krajów afrykańskich. Rozpad kolonii przyczynił się do wzrostu migracji z krajów kolonialnych w kierunku krajów, które wcześniej sprawowały władztwo nad krajami kolonialnymi. W XX wieku istotny był również napływ do Francji

157 F. J. Laferrière, Droit des..., s. 20-21.

158 J.É. Malabre, „Droit d'Asile” Encyclopedia Universalis. 2013, https://www-universitalis—edu-com.budistant.univ-orleans.fr/encyclopedie/droitd-asile/

159 M.M. Sebire et Carteret, Encyclopédie du droit ou répertoire raisonné de législation et de jurisprudence.

Paris 1839, s. 90.

160 J.É. Malabre, „Droit d'Asile” Encyclopedia Universalis. 2013, https://www-universitalis—edu-com.budistant.univ-orleans.fr/encyclopedie/droitd-asile/

161 A. Le Pors, Le droit d'asile. Paris 2005, s. 12.

Rosjan zagrożonych prześladowaniami ze strony bolszewików¹⁶².

Po Pierwszej Wojnie Światowej we Francji odnotowano stratę około półtora miliona obywateli w wyniku działań wojennych, w większości mężczyzn. Ponadto wiele osób poprzez odniesione rany była niezdolna do pracy co wywołało konieczność sprowadzania cudzoziemców. Według niektórych autorów (A. Pairaut) Francja utraciła w wyniku Pierwszej Wojny Światowej nawet 3 miliony ludzi, wliczając w to obniżenie się liczby urodzonych dzieci w stosunku do tendencji demograficznej sprzed wojny¹⁶³. W latach dwudziestych XX wieku Francja w konsekwencji Pierwszej Wojny Światowej była typowym krajem imigracji, gdzie co ósmy mieszkaniec był cudzoziemcem (w sumie ok 5 milionów cudzoziemców)¹⁶⁴. W latach dwudziestych ubiegłego wieku w doktrynie francuskiej wykształciły się dwie grupy poglądów. W świetle jednego z poglądów cudzoziemcy mieli stanowić swego rodzaju

„rezerwuar” rąk do pracy, których brak tak dotkliwie doskwierał ówczesnej Francji, w szczególności w celu zaludnienia terenów wiejskich. Zwolennicy tego poglądu wskazywali na możliwość dokonania asymilacji cudzoziemców zarówno formalnej (poprzez naturalizację) jak i całkowitej (pod względem narodowościowym)¹⁶⁵. Obok tego poglądu wyłonił się również drugi tendencja wykazujący na postępującą „inwazję cudzoziemców”, przedstawiciele tego poglądu ignorowali fakt, iż pobyt i praca cudzoziemców we Francji jest koniecznością. Przedstawiciele tego poglądu wskazywali na ujemny wpływ cudzoziemców na kulturę francuską. Ponadto wskazywano na zagrożenie dla bezpieczeństwa militarnego Francji¹⁶⁶. W latach dwudziestych XX wieku przedstawiano, iż dla Francji jedynym rozwiązaniem będzie zmiana struktury społecznej z jednonarodową na strukturę mniejszości narodowych, już wówczas wskazywano na problem braku asymilacji cudzoziemców oraz problemy demograficzne¹⁶⁷.

W 1924 roku za zgodą rządu organizacja pracodawców w oparciu o organizację zajmującą się imigrantami oszacowano, iż we Francji pracuje blisko cudzoziemcami prawie 500 000 pracowników będących cudzoziemcami w szczególności Włochów, Polaków i Hiszpanów. 11 sierpnia 1926 roku wprowadzono ograniczenia w dostępie do miejsc pracy dla cudzoziemców. Cudzoziemcy zainteresowani pracą we Francji musieli posiadać specjalne pozwolenie w karcie pobytu cudzoziemca. Pracownik nie mógł zmieniać miejsca zatrudnienia

162 A. Le Pors, Le droit d'asile..., s. 11.

163 S. Ehrich. Stanowisko prawne cudzoziemców we Francji na tle stosunków ludnościowych. Kraków 1930,s. 8.

164 Ibidem, s. 9.

165 Ibidem, s. 11.

166 Ibidem, s. 12.

167 Ibidem, s. 13-14.

przed wygaśnięciem umowy o pracę. 10 marca 1927 roku uchwalono przepisy dotyczące warunków oraz procedury ekstradycji. Ustawa ta wprowadziła dwie zasady dotyczące niedopuszczalności wydalenia cudzoziemców. Pierwszą z nich było nie wydalanie obywateli francuskich. Drugą zasadą dotycząca niedokonywania ekstradycji były względy polityczne lub jeżeli podstawą ekstradycji było przestępstwo na podłożu politycznym. Kolejnym zastrzeżeniem uniemożliwiającym ekstradycję był interes polityki zagranicznej, dekret ekstradycyjny wydawał prezydent republiki. Dekret był wydawany w oparciu o politykę międzynarodową¹⁶⁸.

Odpowiedzą na problemy z brakiem rąk do pracy była ustawa z dnia 10 sierpnia 1927 roku, która to ustanawia zasadę iuris soli, w przeciwieństwie do zasady iuris sanguinis obowiązującej od roku 1889. W świetle ustawy o obywatelstwie z roku 1927, obywatelstwo mogło być nabyte lub pierwotne. Artykuł 1 przewidywał, iż Francuzami byli:

1. dziecko ślubne urodzone z Francuza, we Francji lub za granicą;

2. dziecko ślubne, urodzone we Francji z ojca, który się urodził we Francji;

3. dziecko ślubne, urodzone we Francji z matki Francuzki;

4. dziecko ślubne, którego pochodzenie zostało stwierdzone w czasie małoletniości, tylko na skutek uznania, czy też wyroku, gdy ten z rodziców, którego stosunek rodzicielski najpierw stwierdzono, jest Francuzem. Jeżeli fakt pochodzenia ojca i matki wynika z tego samego wyroku, dziecko przybiera narodowość francuską ojca.

Małoletni nabywa przez legitymację francuskie obywatelstwo ojca;

5. dziecko nieślubne, urodzone we Francji, gdy ten z rodziców, którego obywatelstwo winien przejąć, wedle brzmienia ust. 1-ego § 4, sam się urodził we Francji;

6. dziecko nieślubne, urodzone we Francji, gdy ten z rodziców, którego obywatelstwa, wedle brzmienia wyżej cytowanego przepisu nie powinien przejmować, jest Francuzem;

7. osobnik, urodzony we Francji, którego rodzice są nieznani lub osobnicy o nieznanym obywatelstwie.

Ponadto obywatelstwo francuskie uzyskiwali z możliwością jego zrzeczenia się po uzyskaniu pełnoletności przez dzieci ślubne, urodzone we Francji, z matki cudzoziemki, która urodziła się we Francji a także dzieci nieślubne, urodzone we Francji, z rodziców cudzoziemców gdy rodzic urodził się we Francji. Pozostałe osoby uznawane były za cudzoziemców¹⁶⁹.

168 F. J. Laferrière, Droit des..., s. 21.

169 S. Ehrich. Stanowisko prawne ..., s. 16.

Światowy kryzys gospodarczy z roku 1929 spowodował, iż w ustawodawstwie francuskim dotyczącym cudzoziemców wprowadzano ograniczenia. 10 sierpnia 1032 roku ograniczono prawo wjazdu na terytorium Francji dla nielegalnych imigrantów. Okres lat trzydziestych XX wieku w Europie charakteryzował się ksenofobią, w sąsiedztwie Francji znajdowały się Włochy ogarnięte faszyzmem, Niemcy ogarnięte nazizmem oraz Hiszpania znajdująca się pod reżimem generała Franco. Takie sąsiedztwo generowało dużą liczbę uchodźców szukających we Francji schronienia przed ustrojami totalitarnymi i związanymi z nimi represjami. Na podstawie dekretu z 2 maja 1938 roku można było wydalać cudzoziemców na wniosek prefekta jeżeli zostali oni skazani za przestępstwo lub stanowili zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. Co raz bardziej napięta sytuacja międzynarodowa w ówczesnej Europie spowodowała, iż dekretem z dnia 6 maja 1939 roku który wymagał uzyskanie zgody ministra handlu na sprzedaż czasopism, gazet oraz innej prasy sporządzanej w języku obcym lub francuskim jednorazowo lub okresowo niezależnie czy jego druk odbywał się na terenie Francji czy też za granicą. Podczas drugiej wojny światowej i powstaniu kolaboranckiego państwa Vichy jedną z pierwszych ustaw jego rządu była ustawa antyżydowska i rasistowska ograniczająca znacznie prawa poszczególnych grup społecznych. Ustawa ta wprowadziła system ciężkich prac dla cudzoziemców jednocześnie uniemożliwiając dokonywania naturalizacji, wprowadzonej na podstawie przepisów z roku 1927 roku przepisy te zostały uchylone ordonansem z 9 sierpnia 1944 roku¹⁷⁰.