Wprowadzenie do problematyki badań dotyczących zjawiska cyberprzemocy
3.4. Cyberprzemoc a przemoc tradycyjna
Ann Frisen, profesor psychologii na Uniwersytecie Gothenburg, podkreśla, że w przypadku konwencjonalnej przemocy rówieśniczej, ofiara przemocy jest pozostawiana w spokoju przynajmniej na czas wieczorów i weekendów, nato-miast ofiary przemocy z wykorzystaniem mediów stale narażone są na atak, czy to z użyciem SMS-ów czy stron internetowych83. Frisen zaznacza, że świadomość faktu, że krzywdzące treści lub materiały stale egzystują w cyberprzestrzeni, ro-bią w niej zawrotną karierę poprzez szybkie rozprzestrzenianie się, wywiera na psychice nastolatków bardzo negatywny efekt.
O tym, że cyberprzemoc jest zjawiskiem znacznie poważniejszym niż prze-moc w rozumieniu tradycyjnym, świadczy liczba samobójstw popełnianych przez ofiary doświadczające przemocy z wykorzystaniem mediów. W literaturze ame-rykańskiej pojawiają się nazwiska takich nastolatków jak Megan Meier, Jessica Logan, Ryan Patrick Halligan, którzy odebrali sobie życie na skutek nękania ich przez rówieśników. Piętnastolatka Phoebe Prince powiesiła się w marcu 2010 roku po tym, jak przez okres trzech miesięcy doznawała w Internecie gróźb, nadużyć i kpin. Podobnie jej rówieśnica Gail Jones z Wielkiej Brytanii, która odebrała sobie życie w 2000 roku po tym, jak otrzymywała dziesiątki głuchych połączeń każdej godziny. Przemoc na szkolnym podwórku zazwyczaj skutkuje siniakami i zadrapaniami, rzadko jednak kończy się śmiercią84. Zdaniem eksper-tów, przemoc z wykorzystaniem mediów jest znacznie poważniejsza w stosunku do tej, doświadczanej w kontaktach bezpośrednich, twarzą w twarz. Wśród po-wodów, dla których cyberprzemoc jest drastyczniejsza, wymienia się: zagrożenie atakiem dwadzieścia cztery godziny na dobę oraz siedem dni w tygodniu, jak również fakt, że niejednokrotnie do upokarzania lub krzywdzenia dochodzi na
82 J. Podlewska, W. Sobierajska: Prawna ochrona dzieci przed cyberprzemocą. Analiza przepisów prawnych. Doświadczenia Helpline.org.pl. W: Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół…, s. 63–64.
83 A. Frisen: Cyberbullying: a growing problem. „Science Daily” 2010, 22 February.
84 L.S. Friedman: Cyberbullying…, s. 9.
oczach znacznej internetowej publiczności. Jak pisze S. Hogan, od cyberprzemo-cy nie ma ucieczki85, co dodatkowo pogłębia wiktymizację.
Niektórzy badacze twierdzą jednak, że cyberprzemoc nie występuje częściej niż przemoc w rozumieniu tradycyjnym. Dla przykładu, 67,0% nastolatków twierdzi, że przemocy doświadcza częściej offline niż online86. Inne badania po-kazują, że w grupie uczniów 54,0% doświadczyło tradycyjnej przemocy, a mniej niż połowa tej liczby (25,0%) było ofiarami cyberprzemocy87. W odpowiedzi na powyższe doniesienia, badania Patchina i Hinduji wskazują, że 42,0% ofiar cy-berprzemocy jest także ofiarami przemocy szkolnej w rozumieniu tradycyjnym88. Ponadto, jak wynika z badań, zjawiska tradycyjnego bullyingu i cyberbully-ingu nakładają się na siebie w 35,0–50,0% przypadków89. Oznacza to, że wiele ofiar doświadcza zarówno przemocy rówieśniczej w rozumieniu tradycyjnym, jak i przemocy elektronicznej. Badania dowodzą, że sprawcy przemocy tradycyjnej częściej też stają się sprawcami cyberprzemocy. Podobne wyniki badań uzyskał Damian Maher. Wykazał on, że w większości przypadków cyberprzemoc jest wyraźnie powiązana z przemocą tradycyjną. Dotyczy zaś zwłaszcza zabiegania o względy tych samych dziewcząt przez różnych chłopców90. Związek ten może objawiać się w dwojaki sposób, mianowicie konflikty ze świata szkolnego zostają przeniesione przez nastolatków do sieci lub też odwrotnie – konflikt powstały w sieci przenoszony jest do środowiska szkolnego.
Cyberprzemoc odróżniają od przemocy rozumianej w sposób tradycyjny wyszczególnione wcześniej:
•
anonimowość cyberprzestrzeni, która stanowi dla młodych ludzi dodającą im odwagi atrakcję. Poczucie bezkarności i braku odpowiedzialności za materiały, obrazy, komentarze umieszczone w sieci sprawiają, że młodzież pielęgnuje w sobie mniemanie o braku możliwości doświadczania jakichkolwiek reper-kusji. Natura Internetu, mająca charakter 24/7, sprawia, że młody człowiek narażony jest na atak w zasadzie w każdym czasie91. W wielu opracowaniach wysoki stopień anonimowości sprawcy pojawia się jako cecha charakteryzu-jąca cyberprzemoc. Wyniki badań wskazują jednak, że agresja elektroniczna,85 S. Hogan: Cyberbullying Is Worse than Traditional Bullying. In: Cyberbullying. Ed.
L.S. Friedman. United States of America, Greenhaven Press, 2011, s. 26–31.
86 A. Lenhart, M. Madden: Teens, Privacy, & Online Social Networks. „Pew Internet & Ame-rican Life Project” 2007.
87 Q. Li: New bottle but old wine: A research of cyberbullying in schools. „Computers in Human Behavior” 2007, Vol. 23, s. 1777–1791.
88 S. Hinduja, J.W. Patchin: Bullying Beyond the Schoolyard…, s. 58.
89 A. Schrock, D. Boyd: Online threats to youth: Solicitation, harrasment, and problematic content…, s. 21–26.
90 D. Maher: Cyberbullying. An ethnographic study of one Australian upper primary school class. „Youth Studies Australia” 2008, Vol. 4, s. 50–57.
91 J. Kohl-Welles: Dealing with Cyberbullies…
podobnie jak cała komunikacja zapośredniczona, bywa anonimowa wyłącznie w niektórych przypadkach;
•
zasięg;•
wpływ;•
trwałość92.Niektóre specyficzne cechy technologii sieciowych zwiększają prawdopodo-bieństwo, że będą one wykorzystane do celów dewiacyjnych93. W przeciwień-stwie do fizycznej przemocy bezpośredniej, elektroniczny agresor może pozostać praktycznie anonimowy, wykorzystując do swego działania tymczasowe konta e-mailowe, pseudonimy w pokojach dyskusyjnych, komunikatory internetowe i telefon komórkowy94.
Konkludując, w kontakcie online, język wyostrza się na tyle, że ludzie są w stanie używać słów, którymi niekoniecznie posługiwaliby się w kontaktach twarzą w twarz. Z tego też powodu cyberprzemoc w wielu przypadkach rani bardziej dotkliwie niż przemoc rozumiana w wymiarze tradycyjnym.
Dannah Boyd opisała cztery najważniejsze właściwości cyberprzemocy:
trwałość (ang. persistence), możliwość wyszukiwania (ang. searchability), kopio-walność (ang. replicability) oraz obecność tak zwanej niewidzialnej publiczności (ang. invisible audience)95. Trwałość materiału oznacza możliwość jego wielolet-niej obecności w sieci. Materiał może okazać się trwały nawet w sytuacji, gdy pierwotny twórca przestał już do tego dążyć. Możliwość wyszukiwania oznacza, że przeciętny użytkownik Internetu, znający podstawy obsługi przeglądarki in-ternetowej, jest w stanie odszukać interesujący go materiał w krótkim czasie.
Z niezwykłą łatwością można dziś edytować, kopiować i przetwarzać różnorodne treści. Dzięki powielaniu materiały mogą w sposób łatwy i szybki dotrzeć do niezliczonej rzeszy odbiorców stanowiących niewidzialną publiczność. Przemoc w rozumieniu tradycyjnym ma zazwyczaj ograniczoną liczbę świadków, mniej lub bardziej aktywnie partycypujących w traumatycznym dla ofiary doświadcze-niu. W przypadku przemocy elektronicznej trudno oszacować potencjalną liczbę odbiorców, obserwatorów, komentatorów czy nawet agresorów. Młody człowiek doświadczający cyberprzemocy nawet po odłączeniu się od sieci ma świadomość, że wiele osób nadal ogląda, czyta, rozsyła sobie kompromitujące lub przykre dla niego materiały. Ponadto, ofiara często świadoma jest faktu, że wiktymizacji nie da się zatrzymać. Cechy te niewątpliwie odróżniają cyberprzemoc od przemocy w rozumieniu tradycyjnym.
92 N. Abrahams, V. Dunn: Education Can Help Prevent Cyberbullying…, s. 71–72.
93 S. Hinduja, J.W. Patchin: Bullies Move Beyond the Schoolyard…, s. 148–169.
94 S. Hinduja, J.W. Patchin: Bullying Beyond the Schoolyard…, s. 7–11.
95 D. Boyd: Why youth (heart) social network sites: The role of networked publics in teeneage social life. In: „Youth, Identity, and Digital Media” Mc Arthur Foundation on Digital Learning.
Vol. 1–26. Ed. D. Buckingham. Cambridge 2007.