Wprowadzenie do problematyki badań dotyczących zjawiska cyberprzemocy
3.3. Formy cyberprzemocy
Do najczęstszych form cyberprzemocy, na podstawie amerykańskich badań dotyczących wiktymizacji S. Hinduji i J.W. Patchina, zaliczyć można ignorowanie (43,2%) i lekceważenie (39,8%) w sieci. Przezywanie i stosowanie wulgarnych określeń w stosunku do innego użytkownika plasuje się w hierarchii przytoczo-nej przez badaczy na trzeciej pozycji (18,0%)65. Zdaniem Justina W. Patchina, bycie podłączonym do sieci jest dla obecnej generacji wszystkim (ang. always-on)66, a powiedzieć dziecku doświadczającemu cyberprzemocy, żeby przestało korzystać z Internetu to tak, jakby zakazać dziecku doświadczającemu przemocy w środowisku szkolnym chodzenia do szkoły67.
Robin M. Kowalski dokonała klasyfikacji i ujednoliciła definicje najczęściej występujących form cyberprzemocy. W swojej typologii wyróżnia: nękanie; ob-gadywanie lub plotkowanie, polegające na umieszczaniu w Internecie niepraw-dziwych informacji o danej osobie; podszywanie się – polegające na umiesz-czaniu lub wysyłaniu negatywnych albo nieprawdziwych informacji do innych użytkowników, podszywając się pod kogoś; dzielenie się z innymi użytkownika-mi lub przesyłanie prywatnych informacji, tajemnic danej osoby; prześladowanie, tak zwany cyberstalking; oraz nagrywanie i upowszechnianie filmów lub zdjęć mających na celu upokorzenie kogoś68.
Nową formą cyberprzemocy jest tak zwany sexting, polegający na wysyłaniu fotografii lub wiadomości SMS o wyraźnym zabarwieniu seksualnym lub nawet pornograficznym. Jak wskazują badania National Campaign, ponad 20% ame-rykańskich nastolatków przesłało innym użytkownikom sieci swoje rozebrane, w całości lub częściowo, fotografie, jak również filmy wideo, z czego większość stanowią dziewczęta. Z kolei 39% nastolatków przyznało, że wysyła innym użytkownikom telefonii lub Internetu wiadomości nacechowane treściami lub podtekstami seksualnymi, z czego większość stanowią chłopcy69.
Z cyberprzemocą można zetknąć się także w trakcie korzystania z gier.
Konsole do gry takie jak Xbox Live lub PlayStation pozwalają swoim użytkow-nikom na rozmowę prowadzoną online w trakcie gry. Emocje, które w natural-ny sposób rodzą się w trakcie gry, stymulowane zazwyczaj dużym napięciem, rywalizacją oraz agresywnym charakterem wielu gier, powodują, że na arenie komunikacji między graczami dochodzi do cyberprzemocy, zwłaszcza w
for-65 S. Hinduja, J.W. Patchin: Research summary: Cyberbullying victimization…
66 Living and Learning with New Media. Summary of Findings from the Digital Youth Project (Report 2008). The John D. and Catherine T. McArthur Foundation, http://digitalyouth.ischool.
berkeley.edu/files/report/digitalyouth-WhitePaper.pdf [dostęp: 1.05.2012].
67 S. Hinduja, J.W. Patchin: Bullying Beyond the Schoolyard…
68 R.M. Kowalski: Cyber Bullying. „Psychiatric Times” 2008, Vol. 25, No. 11.
69 L.S. Friedman: Cyberbullying..., s. 99.
mie werbalnej. Wiele gier w formie online zawiera liczne elementy interakcji między użytkownikami. Niektóre gry zezwalają graczom na wulgarne obrażanie przeciwnika70, zachęcają do obelżywego komentowania jego poczynań i formu-łowania obscenicznych uwag. Grą, w której użytkownicy najczęściej obrzucają się inwektywami, jest World of Warcraft71.
Areną cyberprzemocy staje się także portal YouTube72. W związku z faktem, że jego użytkowanie nie stanowi problemu nawet dla najmłodszych internau-tów, a publikowane w nim materiały mają ogromną publiczność, portal staje się miejscem, gdzie zamieszczać można zdjęcia lub filmy noszące znamiona cyberprzemocy.
Łukasz Wojtasik wyróżnia w swoim kwestionariuszu do badań młodzieży następujące rodzaje cyberprzemocy:
•
przemoc werbalna przez Internet i telefony komórkowe;•
poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie;•
straszenie i szantaż;•
publikacja kompromitujących materiałów w sieci;•
kradzież tożsamości, podszywanie się pod ofiarę polegające na przykład na wysyłaniu wulgarnych wiadomości z jej adresu mailowego73.Jacek Pyżalski, opierając się na badaniach własnych, wymienia dwadzieścia rodzajów (technik) agresji elektronicznej:
•
obrażanie, wyzywanie podczas gier online;•
komentowanie wypowiedzi na forum internetowym celem sprawienia przy-krości, ośmieszenia lub wystraszenia innej osoby;•
wyzywanie innej osoby podczas rozmowy na czacie;•
komentowanie, w celu sprawienia przykrości, profili w portalach społeczno-ściowych innych osób;•
wysyłanie wiadomości przez komunikator celem obrażenia lub przestraszenia kogoś;•
wysyłanie SMS-ów celem dokuczenia, wystraszenia lub sprawienia przykrości innej osobie;•
celowe wykluczenie z grona znajomych w Internecie lub niedopuszczenie do niego innej osoby z zamiarem dokuczenia jej;•
założenie fałszywego konta na portalu społecznościowym celem ośmieszenia innej osoby;•
wysyłanie celowo materiałów z wirusem komputerowym do innej osoby;•
kłamanie przez Internet lub telefon celem sprawienia komuś przykrości lub ośmieszenia go;70 P. Ryan: Online Bullying..., s. 25.
71 Ibidem, s.12.
72 Ibidem, s.12 i n.
73 Ł. Wojtasik: Przemoc rówieśnicza a media elektroniczne. Warszawa, Fundacja Dzieci Ni-czyje, 2007.
•
wysyłanie do innych osób nieprzyjemnych treści, mimo że tego nie chciały;•
umieszczanie w Internecie lub rozsyłanie znajomym zdjęć innej osoby, które zrobione zostały w nieprzyjemnej sytuacji;•
umieszczenie w Internecie lub rozsyłanie znajomym filmu lub zdjęcia osoby, którą wcześniej sprowokowano do dziwnego zachowania (ang. happy slapping);•
ujawnienie w Internecie czyjejś prywatnej rozmowy, zdjęcia wbrew woli tych osób;•
rozsyłanie bez zgody właściciela z jego telefonu, komputera lub komunikatora internetowego nieprzyjemnych informacji do innych osób;•
przerabianie i umieszczanie w Internecie lub rozsyłanie znajomym filmów lub zdjęć przedstawiających inną osobę w niekorzystny sposób;•
wysyłanie wiadomości przez pocztę internetową e-mail celem obrażenia lub wystraszenia innej osoby;•
wysyłanie na portal randkowy lub towarzyski fałszywych ogłoszeń z danymi innych osób;•
dostanie się do poczty internetowej lub komunikatora innej osoby i ujawnienie jej tajemnic;•
założenie strony internetowej w nieprzyjemny sposób przedstawiającej inną osobę74.Badania dotyczące wiktymizacji w zakresie doznawania agresji elektronicznej pokazują, że 12,5% polskich gimnazjalistów, w okresie 30 dni przed badaniem, doświadczyło obrażania lub wyzywania podczas korzystania z gier online. Z kolei 8,3% doświadczyło wyzywania podczas rozmowy na czacie. A 7,7% padło ofiarą krzywdzącego komentowania swojego profilu w portalu społecznościowym. Zaś 6,5% otrzymywało SMS-y, w których ktoś sprawiał im przykrość lub dokuczał, a także odbierało materiały lub linki do materiałów z nieprzyjemnymi treściami, które ktoś wysyłał wbrew ich woli. Odsetki te znacznie wzrastają w przypadku pytania o doświadczanie poszczególnych rodzajów agresji elektronicznej kiedy-kolwiek w życiu. Analizując wskazania sprawców, w okresie 30 dni przed bada-niem, 15,7% przyznało, że obrażało lub wyzywało innych użytkowników podczas gry online. Zaś 10,8% komentowało wypowiedzi na forum internetowym w spo-sób ośmieszający inne osoby. Natomiast 10,6% wyzywało innych użytkowników podczas rozmów na czacie. A 8,0% komentowało profile na portalach społecz-nościowych w sposób sprawiający przykrość ich właścicielom oraz wysyłało obrażające odbiorców wiadomości przez komunikator internetowy. Ponad 5%
sprawców wysyłało SMS-y z zamiarem dokuczenia lub wystraszenia innej osoby, celowo wykluczało z grona znajomych w Internecie lub nie dopuszczało do niego innych osób celem dokuczenia, a także założyło na portalu społecznościowym fałszywe konto ośmieszające konkretną osobę. Odsetki te znacznie wzrastają
74 J. Pyżalski: Agresja elektroniczna wśród dzieci i młodzieży…, s. 93–97.
w przypadku pytania o zaangażowanie – w charakterze sprawcy – w poszcze-gólne rodzaje agresji elektronicznej kiedykolwiek w życiu75.
W literaturze przedmiotu wyszczególniono także specyficzny typ agresji elek-tronicznej, jakim jest happy slapping (tł. z ang. radosny, wesoły klaps). Typowy akt happy slappingu składa się z dwóch części. W pierwszej sprawca prowokuje, uderza lub znieważa ofiarę. Całe zajście nagrywane jest przez sprawcę lub inne osoby. Następnie materiał, zazwyczaj filmowy, publikowany jest w popularnych serwisach sieciowych lub wysyłany do innych użytkowników za pośrednictwem telefonów komórkowych76. Ofiarami happy slappingu bywają zarówno osoby do-skonale znane sprawcy, na przykład ze środowiska szkolnego, jak i osoby zupeł-nie obce, napotkane na ulicy czy w środkach masowej komunikacji. W Internecie pojawiają się filmy, na których młodzi ludzie prowokują, poniżają lub przedrzeź-niają pijanych mężczyzn, co sprawia im niekłamaną radość. Takie publikacje sta-nowią właśnie przykład happy slappingu. Jest to zjawisko nowe, jako pierwszą datę jego przywołania w mediach podaje się rok 2005. Niestety zjawisko to bar-dzo szybko eskalowało, co poskutkowało udokumentowaniem wielu przypadków brutalnego slappingu, któremu określenie happy nie przystoi. Zanotowano przy-padki okrutnych pobić, poniżania ofiar, a także śmierci pokrzywdzonego spowo-dowanej obrażeniami po pobiciu lub samobójstwem po wydarzeniu77.
Podstawowe formy cyberprzemocy to: nękanie, straszenie, szantażowanie z wykorzystaniem sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromi-tujących informacji, zdjęć, filmików z użyciem sieci, podszywanie się w sieci pod kogoś wbrew jego woli, korzystanie ze stron WWW zaprojektowanych w celu upokarzania innych78.
Do najczęściej występujących form agresji spotykanej w Internecie zaliczyć można:
•
obrażanie i poniżanie:– wyzwiska, – wulgaryzmy, – stalking.
•
agresję werbalną:– słowa (obelgi), – krytykowanie, – odwet,
– podszywanie się pod kogoś innego79.
75 Ibidem, s. 93–102.
76 Ibidem, s. 97–98.
77 R.M. Kowalski, S.P. Limber, P.W. Agatson: Cyber Bullying. Bullying in the digital age.
United States of America, Blackwell Publishing Ltd, 2008.
78 S. Kozak: Patologie komunikowania w Internecie. Zagrożenia i skutki dla dzieci i młodzie-ży…, s. 229.
79 Ibidem, s. 164.
•
nękanie:– wiadomościami e-mail,
– przez strony internetowe (napastnik tworzy stronę internetową, bloga, na którym rozpowszechnia kłamstwa na temat ofiary),
– przez komunikatory (wysyłanie gróźb czy wiadomości o szkodliwych tre-ściach),
– przy użyciu telefonu komórkowego80.
Formy atakowania ofiary przez sprawcę cyberprzemocy mogą być następu-jące:
•
atak poprzez wiadomości e-mail: jednym z podstawowych celów dręczyciela jest ukazanie ofiary jako słabej i niegodnej w oczach jej przyjaciół. Czasami napastnik rozsyła do szkolnych kolegów swojej ofiary wiadomości e-mail, któ-re zawierają kłamliwe informacje na jej temat. W efekcie mogą one wyrządzić większą krzywdę niż napaść fizyczna;•
atak na stronie internetowej: napastnik tworzy stronę internetową, aby za jej pośrednictwem rozpowszechniać kłamstwa lub wstydliwe, upokarzające infor-macje na temat ofiary;•
atak poprzez SMS-y: SMS jest usługą pozwalającą wysyłać krótkie wiadomości tekstowe za pomocą telefonów komórkowych. Ta forma komunikacji zyskała niezwykłą sympatię ludzi młodych, którzy wytworzyli swój specyficzny języko-wy kod porozumiewania się, składający się ze słów języko-występujących normalnie w języku, skrótów oraz znaków graficznych. Napastnicy korzystają z SMS-ów, by za ich pomocą nękać swoje ofiary;•
ataki w pokojach rozmów: stanowią jeden z najpopularniejszych sposobów nękania w Stanach Zjednoczonych. Pokoje rozmów z reguły nie podlegają mo-deracji, więc atakujący może w nich przekazywać dowolne treści. Większość napastników posługuje się pseudonimami uniemożliwiającymi ich identyfi-kację81.Uwzględniając aspekt prawnej kwalifikacji czynu, wyróżnić można następu-jące formy cyberprzemocy:
•
upublicznianie zdjęć i filmów z udziałem nagich dzieci poniżej 18 roku;•
stosowanie wulgaryzmów, które nie wyczerpują przesłanek zniewagi lub znie-sławienia;•
włamanie na konto e-mailowe, na profil w serwisie społecznościowym, na bloga, w inne miejsce zastrzeżone hasłem lub innym zabezpieczeniem; wła-manie (jak wyżej), a także wprowadzenie zmian na: koncie e-mailowym, profilach serwisów społecznościowych, blogach, stronach internetowych i tym podobnych;80 J. Lenardon: Zagrożenia w Internecie. Chroń swoje dziecko. Gliwice, Wydawnictwo Helion, 2007, s. 130–133.
81 Ibidem, s. 47–50.
•
nękanie – złośliwe niepokojenie kogoś przy użyciu narzędzi dostępnych w Internecie, takich jak: komunikatory, czaty, fora, e-mail82.Katalog form cyberprzemocy jest niezwykle obszerny i niniejsze przykłady nie stanowią wyczerpującego kompendium. Zapewne również zasób form i ro-dzajów cyberprzemocy będzie się stale poszerzał, biorąc pod uwagę gwałtowny rozwój technologii i różnorodność zachowań ryzykownych młodzieży.