Teoria uczenia się społecznego Alberta Bandury

W świetle teorii społecznego uczenia się, w celu wyjaśnienia genezy zacho-wania agresywnego, należy uwzględnić jego zależność od warunków środowisko-wych, a zwłaszcza od występowania w danym środowisku modeli agresywnego zachowania się oraz stosowanych w nim metod wychowawczych, wywierających wpływ hamujący lub pobudzający do agresji Badacze są zdania, że w  wielu przypadkach możemy scharakteryzować człowieka, nie badając go wcale, jeśli znamy właściwości świata, w  którym żyje¹²⁷ A  zatem zgodnie z  prezentowaną teorią zachowanie człowieka zależy od procesów zachodzących w jego środowi-sku egzystencji i  modeli, z  którymi w  ciągu swego osobniczego życia przyszło mu się zetknąć Teoria ta opiera się na założeniu, że dewiacyjne, jak też

kon-124 Ibidem, s 67

125 E Durkheim: Education et socjologie Paris, Les Presses universitaires de France, 1964, s  50–51

126 Ibidem, s 231–232

127 E R Guthrie: Osobowość w świetle teorii uczenia się…, s 75

formistyczne zachowania nabywane są poprzez uczenie się w procesie interakcji i społecznej komunikacji

U  zwierząt wyższych, a  zwłaszcza u  człowieka, uczenie się nie wymaga bezpośredniego doświadczania Istotną rolę odgrywa również uczenie się przez obserwację, w  toku którego obserwujemy i  naśladujemy zachowanie innych Proces obserwacji i  naśladowania określonych zachowań jest często nazywany modelowaniem Obserwując i naśladując modele, uczymy się wszelkiego rodzaju zachowań społecznych¹²⁸ Mające dziewięć miesięcy niemowlęta naśladują nowe zachowania podczas zabawy, a w wieku czternastu miesięcy – czynności mode-lowane przez telewizję¹²⁹ Uczenie się następuje zatem nie tylko przez warunko-wanie, lecz także przez obserwację innych Lord Chesterfield¹³⁰ uważał, że tak naprawdę jesteśmy więcej niż w połowie tym, co naśladujemy

Teoria społecznego uczenia się A Bandury stanowi rozwinięcie klasycznej teorii uczenia się Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi nie tylko poprzez  warunkowanie reaktywne  i  warunkowanie sprawcze, jak sądzili beha-wioryści, lecz także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi Ten sposób uczenia się w  psychologii określa się mianem  modelowania  lub naśladowania W  latach 60 Bandura, prekursor teorii społecznego uczenia się (ang social learning theory)¹³¹, przeprowadził badanie, które dzisiaj znane jest jako ekspe-ryment lalki Bobo (ang Bobo doll experiment) Dowiódł, że nowych zachowań uczymy się nie tylko za pomocą otrzymywanych nagród i kar, lecz także dzięki obserwacji otaczającego nas środowiska Jego klasyczny eksperyment nie tylko potwierdził założenia, lecz także pozwolił lepiej zrozumieć mechanizm uczenia się agresji przez dzieci¹³² Z badań tych wynika niekorzystny wniosek, że modele antyspołeczne – w rodzinie, grupie rówieśniczej czy w telewizji, mogą wywierać antyspołeczne wpływy Wyjaśnia to między innymi, dlaczego rodzice posługujący się przemocą, mają często agresywne dzieci¹³³

Poza Bandurą, amerykański badacz R H Walters twierdzi, że zachowanie agresywne to wyuczony sposób zachowywania się, a  głównym czynnikiem po-budzającym do uczenia się są kontakty społeczne, obserwacja i naśladownictwo otoczenia Zachowania, które utrwaliły się, musiały być uprzednio wielokrotnie wzmacniane bezpośrednio (kiedy nagroda dotyczy samego uczącego się) i  po-średnio (wzmocnienie odnosi się do zachowania innych osób, które są

„wzo-128 A Bandura: Social foundation of thought and action: A social­cognitive theory New York, Englewood, Cliffs, Prentice-Hall, 1986

129 A N Meltzoff: Infant imitation and memory: Nine­month­olds in immediate and deferred tests „Child Development” 1988, Vol 59, s 217–225

130 Lord Chesterfield: Letters New York, Oxford University Press, 2008

131 A Bandura: Social learning theory New York, Englewood, Cliffs, Prentice-Hall, 1977, s  27–59

132 A Bandura, D Ross, S A Ross: Transmission of aggression through imitation of aggressive models „The Journal of Abnormal and Social Psychology” 1961, Vol 63, s 575–582

133 Ibidem

rem” dla uczącego się) Bandura i  Walters twierdzą, że utrwalone zachowania agresywne mogą być także likwidowane drogą uczenia się, poprzez odmawianie nagrody i konsekwentne karanie¹³⁴

Dla dziecka najbardziej wpływowym modelem jest zazwyczaj rodzic, rzadziej wychowawca lub nauczyciel, a modelowanie jest najbardziej skuteczne wtedy, gdy czyny i słowa modeli są spójne¹³⁵

Zdaniem Bandury, czynnik sprawiający, że naśladujemy model, stanowią systemy kar i  wzmocnień, które otrzymuje zarówno model, jak i  jego naśla-dowca¹³⁶ Główny wniosek z eksperymentu Bandury opiera się na założeniu, że dzieci wykazują skłonność do naśladowania zarówno tego, co robi, jak i  tego, co mówi model, niezależnie od tego, czy zachowanie modela jest prospołeczne czy antyspołeczne¹³⁷

Podsumowując, najistotniejszymi rodzajami uczenia się społecznego są:

•

uczenie się poprzez doświadczenie bezpośrednie z  wzmocnieniem pozytyw-nym lub negatywpozytyw-nym, które następuje po każdej czynności;

•

uczenie się przez obserwację¹³⁸;

•

uczenie się zastępcze, za pośrednictwem na przykład przekazów emitowanych w kinie, telewizji, Internecie¹³⁹

Różne kultury modelują, wzmacniają i  wywołują rozmaite tendencje skła-niające do stosowania przemocy¹⁴⁰ Istotne dla dorastającego dziecka jest to, aby modele obserwacyjne, ich sposób życia, poglądy, pokrywały się z jego własnymi założeniami światopoglądowymi W  przeciwnym razie będzie ono hamowało wyuczone od modelu działania bądź przekształci je na takie poglądy i działania, które będą zgadzały się z jego własnym pojmowaniem życia¹⁴¹ Modele identyfi-kacyjne z lat dziecięcych konsekwentnie wpływają na dalszy rozwój osobowości Dzieci, które dorastając, obserwują modele agresywnego zachowania, zwykle je naśladują Rodzice, których dzieci sprawiają trudności wychowawcze, często

134 E Fonberg: Nerwice a  emocje. Fizjologiczne mechanizmy Wrocław, Wszechnica Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im Ossolińskich, 1979, s 103

135 M E Rice, J E Grusec: Saying and doing: Effects on observer performance „Journal of Personality and Social Psychology” 1975, Vol 32, s 584–593; J P Rushton: Generosity in chil­

dren: Immediated and long­term effects of modeling, preaching, and moral judgment „Journal of Personality and Social Psychology” 1975, Vol 31, s 459–466

136 D Myers: Psychologia…, s 329

137 R Liebert, J Sprafkin: The Surgeon General’s Report The Early Window: Effects of Television on Children and Youth New York, Pergamon, 1988, s 79–107

138  B Stokłosa: Przejawy zachowań agresywnych u uczniów wiejskich i ich uwarunkowania W: Agresja wśród dzieci i  młodzieży   Perspektywa Psychoedukacyjna Red A Frączek Kielce, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, 1996, s 133

139 E R Guthrie: Osobowość w świetle teorii uczenia się…, s 75  

140 H C Triandis: The self and social behavior in differing cultural contexts „Psychological Review” 1989, Vol 96, s 506–520

141 J Ranschburg: Lęk, gniew, agresja…, s 137

stosują kary cielesne, modelując w ten sposób agresję, jako sposób przezwycię-żania problemów¹⁴² Często też ustępują wobec wybuchu złości i  łez dziecka, nagradzając je za to

Przenosząc teorię uczenia się społecznego na grunt szkolny, a  także wirtu-alny, można założyć, że młodzież będzie przejawiała i  powtarzała zachowania, które obserwuje u  demonstrującego je modela, również w  zakresie cyberprze-mocy Zatem zachowania noszące znamiona agresji elektronicznej też mogą być modelowane i  wzmacniane w  obszarze internetowego środowiska bytowania młodych użytkowników sieci Dodatkowo, podtrzymywać te niepożądane za-chowania można poprzez szeroki repertuar dostępnych w  Internecie narzędzi gratyfikacji i aprobaty rówieśniczej

W dokumencie Cyberprzemoc wśród młodzieży ze szkół wiejskich (Stron 43-46)