Koncepcja socjoekologiczna

Szkoły jako instytucje społeczne mają jawne, przejrzyste normy oraz sys-temy wartości, które określają pożądane zachowania i  wzory interakcji spo-łecznych, znajdujące swe odzwierciedlenie w  klimacie społecznych relacji na ich terenie¹⁷³ Stanowią one, oprócz jednostkowych różnic pomiędzy członkami społeczności szkolnej, funkcjonującą całość, czyli tak zwaną kulturę szkoły¹⁷⁴ Owa kultura szkoły scala wszystkie osoby partycypujące w  codziennym życiu szkoły, zgodnie z  jej priorytetami, w  obszarach działalności gwarantujących funkcjonowanie i  pedagogiczny rozwój oraz integrację z  zewnętrznym oto-czeniem poprzez różne formy powiązań O  ile klimat szkoły odnosi się do odczuć i  stosunku uczniów do atmosfery w  szkole i  odzwierciedla w  percepcji jednostek wpływ krótkoterminowy w  odniesieniu do codziennych wydarzeń, o  tyle kulturę szkoły rozpoznać można po długookresowych opiniach osób

173 J Surzykiewicz: Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania socjoekologiczne…

174 B Bronfenbrenner: The ecology of human development Cambridge, Harvard University Press, 1979

związanych z  nią na przestrzeni dłuższego czasu¹⁷⁵ W  Polsce podobnie jak w  USA funkcjonuje pojęcie klimatu szkoły¹⁷⁶ Studia z  tej dziedziny pokazują, że jakość związku ucznia ze szkołą wpływa w  istotny sposób na akceptację wartości, motywację i  przekonania ucznia¹⁷⁷ Stopień, w  jakim dziecko rozwija w  sobie poczucie przynależności do społeczności szkolnej oraz w  jakim szkoły angażują się w  tworzenie wspólnotowej społeczności, implikuje występowanie przemocy w  szkole¹⁷⁸ Poczucie braku sensu, wyobcowanie i  niewystarczają-ce wsparcie społeczne wzmacniają postrzeganie niezgodności, rodzą uczucie dystansu i  prowadzą do zniwelowania powiązań oraz ujemnie wpływają na zaangażowanie i  utożsamianie się ucznia ze wspólnotą szkolną (ang school involvement), z  jej systemem wartości i  norm W  wyniku tego dochodzi do prywatyzacji interesów i  dystansu, wytworzenia pola napięć i  rodzenia się agresji, działań zastępczych albo wyrażających się w  oporze i  rezygnacji¹⁷⁹ Wyniki badań pokazały, że uczniowie tym częściej przejawiają agresję i  podle-gają jej różnym formom, im bardziej grono nauczycielskie preferuje represyjne interwencje wobec sprawców i  nie docenia wczesnych symptomów zagrożeń przemocą Także represyjność szkoły wobec sprawców przemocy koresponduje z  przejawianiem prawie wszystkich form przemocy przez ucznia¹⁸⁰

Struktura i  organizacja szkoły stanowią swego rodzaju wyzwanie dla dzieci podatnych na wpływy przemocowe Syntetyczne podsumowanie występowa-nia w  szkole tak zwanych czynników ryzyka podjęła Konferencja Narodowego Związku Nauczycieli zorganizowana w maju 1994 roku w USA Ustalono, że na przemocowe zachowania młodzieży wpływają:

•

duże, przeludnione szkoły, nacechowane anonimowością;

•

biedniejące lokalne społeczności, nieposiadające środków wsparcia społecz-nego;

•

źle zorganizowana infrastruktura budynków, źle zagospodarowane sale lek-cyjne;

•

izolowanie się nauczyciela, cyniczny stosunek do uczniów;

•

osamotnienie nauczyciela w trudnej roli zawodowej;

•

obecność służb porządkowych wywołujących wrażenie bezsilności;

175 P O Gonder, D L Hymes: Improving school climate and culture Washington, ERIC Clearinghouse, 1994

176 L Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna: wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i me­

todyczne Warszawa, Akademia Pedagogiki Specjalnej im Marii Grzegorzewskiej, 2000

177 G Goodenow, K E Grady: The relationship of schools belonging and friends values to academic motivation among urban adolescent students „Journal of Expreimental Education” 1992, Vol 62, s 60–71

178 J A Baker: Are we missing the forest for the trees? Considering the social context of school violence „Journal of School Psychology” 1998, Vol 36, s 29–44

179 J O’Donnell, J D Hawkins, R D Abbott: Predicting serious delinquency and substance use among aggressive boys „Journal of Consulting and Clinical Psychology” 1995, Vol 63, s 529–537

180 J Surzykiewicz: Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania socjoekologiczne…

•

zbyt wąsko zakrojona interwencja, uwzględniająca tylko parcjalnie problema-tykę¹⁸¹

Prowadzone badania udokumentowały, że im gorsze są jednocześnie warunki organizacyjno-instytucjonalne i klimat społeczny szkoły, tym częściej uczniowie przejawiają agresję i  przemoc oraz podlegają im W  sumie oba aspekty kultu-ry szkoły, traktowane łącznie, wykazują znaczący wpływ na zjawisko agresji uczniów¹⁸² Analogiczne badania amerykańskie i  niemieckie wykazały zbieżne rezultaty analiz w  odniesieniu do doniesień krajowych, szczególnie zaś w  za-kresie percepcji: warunków organizacyjno-lokalowych, stosunku nauczyciela do uczniów, samopoczucia ucznia w  szkole i  zadowolenia ucznia z  uczęszczania do szkoły¹⁸³ Zarówno więc właściwości klimatu społecznego, jak i  warunków organizacyjno-instytucjonalnych, stanowią dwa podstawowe wymiary ekosys-temu szkoły, a  poprzez swoje konstelacje mają związek z  większym lub mniej-szym nasilaniem lub osłabianiem zachowań przemocowych wśród uczniów Stąd też w  praktyce szkolnej istotne jest uwrażliwienie na oba aspekty, stanowiące o  wysokiej lub niskiej kulturze szkoły, gdyż nie sposób jest zapewnić dobrego klimatu społeczno-wychowawczego w szkole, nie zabiegając o minimalny przy-najmniej poziom warunków jej funkcjonowania Zgodnie z prezentowaną teorią, szkoła stanowi miejsce wyzwalania agresywnych tendencji i nastawień, może je również generować i nasilać Szkoła w sposób istotny wypełnia codzienny czas młodym ludziom, a zatem nie sposób zignorować kontekstów socjalizacyjnych, związanych z  funkcjonowaniem uczniów w  sytuacjach szkolnych Niemniej, zgodnie z  założeniami teorii ekologicznej, zachowania agresywno-przemocowe uczniów nie są wynikiem wpływu jednego tylko środowiska czy też czynnika, lecz stanowią wypadkową oddziaływań różnych ekosystemów, w  których znaj-duje się uczeń¹⁸⁴ Z  tej teorii płyną wnioski dla działań z  obszaru profilaktyki Oddziaływania prewencyjne muszą być wszechstronne i nie mogą opierać się na stereotypowych przekonaniach, że nieletni sprawcy przemocy wywodzą się tylko ze źle funkcjonujących szkół Błędne jest także przekonanie, że poprawnie funk-cjonujące placówki ochraniają ucznia przed nieprzystosowaniem społecznym

181 C Ascher: Gaining control of violence in the schools: A view from the field „ERIC Digest”

1994, Vol 100, s 2–4

182 J Surzykiewicz: Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania socjoekologiczne…

183 K   Diekmann, K Höhmann, K Tillmann: Schulorganisation, Organisationskultur und Schulklima an ganztägigen Schulen In: Ganztagschule in Deutschland Hrsg H G Holtappels, E  Klieme, Th Rauschenbach, L Stecher Weinheim, Juventa, 2007, s 164–185

184 J Surzykiewicz: Agresja i przemoc w szkole. W: Pedagogika. Podręcznik akademicki T 2 Red Z Kwieciński, B Śliwerski Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s 285–286

W dokumencie Cyberprzemoc wśród młodzieży ze szkół wiejskich (Stron 53-56)