Metody, techniki i narzędzia badawcze

W  projektowaniu badań empirycznych należy wziąć pod uwagę meto-dy zbierania danych²². Zdaniem S. Nowaka, „metoda badań empirycznych jest określonym, powtarzalnym sposobem zdobywania informacji o  rzeczywi-stości, niezbędnych do rozwiązania postawionych problemów badawczych”²³. Aleksander Kamiński przez metodę badawczą rozumie „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i  instrumentalnych obejmujących naj-ogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania okreś-lonego problemu naukowego”²⁴. Natomiast na techniki badań składają się

22 S. Juszczyk: Badania ilościowe w naukach społecznych…, s. 76–77.

23 S. Nowak: Metody badań socjologicznych… s. 13–14.

24 A. Kamiński: Metoda, technika, procedura badawcza w  pedagogice empirycznej. W: Me-todologia pedagogiki społecznej. Red. R. Wroczyński, T. Pilch. Wrocław Zakład Narodowy im.

Ossolińskich, 1975.

„określone czynności praktyczne badacza uwarunkowane przez dobór odpo-wiedniej metody badań, pozwalające na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i  faktów”²⁵.

W celu znalezienia odpowiedzi na sformułowane problemy badawcze główne i  szczegółowe wybrano do badań dalej przedstawione metody i  techniki ba-dawcze.

Sondaż diagnostyczny

Wybór metody badań o charakterze sondażu diagnostycznego jest tu meto-dologicznie uzasadniony ze względu na sformułowanie problematyki badawczej i  celu badań, a  więc względnie dogłębnego poznania zjawiska cyberperzemocy występującego wśród młodzieży ze szkół wiejskich oraz uzyskania informacji o  przyczynach leżących u  podłoża tego zjawiska, jak również sposobach zapo-biegania mu.

W  metodzie sondażu diagnostycznego wykorzystano następujące techniki badawcze:

1) ankieta;

2) wywiad skategoryzowany, jawny, indywidualny;

3) analiza dokumentów.

Analizie badawczej podlegały w szczególności dokumenty szkolne, a więc:

•

dzienniki lekcyjne (ze szczególnym uwzględnieniem tematów prowadzo-nych lekcji wychowawczych);

•

dzienniki zajęć pedagoga i psychologa;

•

regulaminy szkół;

•

statuty szkół;

•

szkolne programy wychowawcze;

•

szkolne programy profilaktyki;

•

wewnątrzszkolne systemy oceniania;

•

procedury postępowania w  przypadku występowania w  szkole zjawiska cyberprzemocy i  innych zjawisk dotyczących zachowań agresywnych lub przemocowych wśród uczniów;

•

protokoły wychowawców klas sporządzane ze spotkań przeprowadzonych z rodzicami w ramach wywiadówek;

•

protokoły i materiały ze spotkań szkolnego zespołu wychowawczego;

•

protokoły i materiały ze spotkań szkolnego zespołu do spraw profilaktyki;

•

materiały, ulotki, plakaty, gazetki, informacje publikowane na stronach internetowych i  inne dotyczące działań realizowanych w  zakresie bezpie-czeństwa dzieci i  młodzieży w  Internecie oraz przeciwdziałania cyber-przemocy;

25 T. Pilch, T. Bauman: Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe…, s. 71.

•

dokumenty poświadczające udział nauczycieli w szkoleniach, konferencjach, seminariach i  warsztatach dotyczących bezpieczeństwa dzieci i  młodzieży w Internecie oraz szeroko pojętej tematyki cyberprzemocy;

•

wszelkie dokumenty, w których znajdują się adnotacje dotyczące profilakty-ki cyberprzemocy podejmowanej w szkole przez nauczycieli i pracowników, we współpracy z organizacjami samorządowymi bądź pozarządowymi.

4) test.

W badaniach własnych wykorzystano test wiadomości, niewerbalny, pisem-ny, który ma na celu dostarczenie rzetelnych danych na temat wiedzy uczniów gimnazjów ze szkół wiejskich w zakresie cyberprzemocy.

Ponadto, w  badaniach własnych zastosowano Kwestionariusz Agresji (The Aggression Questionnaire, BPAQ) Arnolda H. Bussa i  Marka Perry’ego z  1992 roku, który jest narzędziem pomiaru agresji, opartym na samoopisie. Stanowi on zmodernizowaną wersję wcześniejszego narzędzia do pomiaru agresji (Hostility Guilt Inventory), opracowanego przez Arnolda H. Bussa i Ann Durkee w 1957 roku²⁶. Kwestionariusz BPAQ zawiera 29 pytań, zaprojektowanych do pomiaru tendencji agresywnych (zarówno agresji fizycznej, jak i słownej), a także gniewu i wrogości. Zadaniem osoby badanej, wypełniającej kwestionariusz, jest nadanie rang odpowiedziom na poszczególne pytania, w skali od 1 – „zupełnie do mnie nie pasuje”, do 5 – „całkowicie do mnie pasuje”. W analizie czynnikowej wyodręb-niono cztery czynniki: Agresję Fizyczną (PA) – dziewięć pozycji, Agresję Słowną (VA) – pięć pozycji, Gniew (A) – siedem pozycji i Wrogość (H) – osiem pozycji.

Kwestionariusz ten jest zwięzłą i  zrozumiałą dla badanych techniką samoopi-su, wykazuje wysokie walory psychometryczne²⁷, także w  warunkach polskich, i  może być wykorzystywany zarówno w  pracach badawczych, jak i  w  praktyce psychologicznej²⁸. Kwestionariusz w wersji opracowanej za zgodą autorów przez Instytut Amity w 2005 roku może być używany do celów badawczych z powo-łaniem się na źródło i wersję bez uzyskiwania zgody.

W niniejszych badaniach zastosowane zostały następujące narzędzia badaw-cze w postaci:

1) kwestionariusza ankiety skierowanej do uczniów;

2) kwestionariusza ankiety skierowanej do rodziców uczniów;

3) kwestionariusza wywiadu z nauczycielami;

26 Narzędzie to, zwane także: Buss–Durkee Inventory, zawiera 75 pytań pogrupowanych w sie-dem skal (Atak, Wrogość pośrednia, Drażliwość, Negatywizm, Uraza, Podejrzliwość, Agresja słowna), które po zsumowaniu wskazują ogólny poziom agresji. Najpopularniejszą polską wersję tego narzędzia opracował Mieczysław Choynowski (1972) wydaną pod nazwą Nastroje i Humory.

27 T.Y. Williams, J.C. Boyd, M.A. Cascardi, N. Poythress: Factor structure and convergent validity of the aggression questionnaire in an offender population. „Psychol Assess” 1996, Vol. 8, s. 398–403.

28 S. Tucholska: Pomiar agresji: Kwestionariusz Agresji A. Bussa i M. Perry’ego. Studia z Psy-chologii. W: Studia z psychologii w KUL. T. 9. Red. A. Januszewski, P. Oleś, W. Otrębski. Lublin, RW KUL, 1998, s. 369–378.

4) wykazu dyspozycji do analizy poszczególnych dokumentów;

5) testu poziomu wiedzy w zakresie cyberprzemocy dla uczniów;

6) narzędzia standaryzowanego: Kwestionariusz Agresji (The Aggression Qu-estionnaire, BPAQ) A.H. Bussa i M. Perry’ego²⁹.

Metoda indywidualnych przypadków

Kolejną metodą zastosowaną w badaniach jest metoda indywidualnych przy-padków, zwana także studium indywidualnych przypadków (ang. case study), a  zamiennie również analizą przypadku lub metodą kliniczną³⁰. W  obrębie tej metody badacz opiera się na danych jakościowych, wykorzystując ponadto dane pozyskane z kilku źródeł, w tym zwłaszcza z wywiadu, testów, obserwacji i ana-lizy dokumentów³¹.

W ramach metody indywidualnych przypadków zastosowane zostały nastę-pujące techniki badawcze:

1) systematyczna, planowa obserwacja bezpośrednia;

2) wywiady skategoryzowane, jawne, indywidualne z  uczniami – ofiarami i sprawcami cyberprzemocy;

3) analiza dokumentów – dowodów cyberprzemocy – w  obszarze metody in-dywidualnych przypadków technika ta będzie miała charakter jakościowy oraz ilościowy, porównawczy i  opisowy. Dokumenty, które poddane zostały analizie, to zgromadzone w toku badań materiały, a więc w szczególności:

•

zdjęcia, filmy publikowane przez uczniów w Internecie;

•

zdjęcia, filmy tworzone i  rozsyłane przez uczniów za pomocą telefonów komórkowych;

•

SMS-y i  MMS-y zawierające obraźliwe treści i  obrazy otrzymywane przez uczniów;

•

wpisy i komentarze na profilach w portalach społecznościowych;

•

wpisy i  komentarze umieszczane na blogach oraz na stronach interneto-wych i inne.

4) technika socjometryczna – plebiscyt życzliwości i  niechęci – w  badaniach

W dokumencie Cyberprzemoc wśród młodzieży ze szkół wiejskich (Stron 162-165)