Koncepcje dotyczące wpływu mediów na zachowania agresywne

Przemoc prezentowana w  mediach stanowi przedmiot licznych dyskusji na temat oddziaływania przekazów medialnych na dzieci i młodzież Opinie bada-czy w zakresie bezpośredniego wpływu emitowanej w mediach agresji na wzrost zachowań przemocowych dzieci nie są jednoznaczne W  latach 60 XX wieku grupa dzieci uczestniczyła w  badaniach psychologicznych dotyczących efektów oglądania w telewizji scen przemocy z udziałem osób dorosłych Wyniki tych ba-dań wskazują, że agresja płynąca z ekranu bezpośrednio przekłada się na zacho-wanie dziecka Na podstawie wielu tego typu badań prowadzonych w  różnych krajach, John Coie i Kenneth Dodge sformułowali twierdzenie, że z wyjątkiem niewielu przypadków oglądanie programów telewizyjnych pełnych przemocy skutkuje wzrostem agresywnych zachowań dziecka w okresie najbliższych trzech lat¹⁸⁵ Młodzi ludzie wciąż uczą się nowych form zachowań Oglądając przemoc w mediach, dowiadują się, że określonego rodzaju zachowanie jest akceptowane w  wypadku niektórych osób Staje się to w  pewien sposób ich wewnętrznym usprawiedliwieniem Innymi słowy, przyswajają sobie nowe formy agresywnego zachowania, równocześnie znajdując wytłumaczenie dla tego typu zachowań

Recepcja przekazów medialnych w  sposób bezrefleksyjny, bez poddania ich racjonalnej ocenie, może być przyczyną hamowania rozwoju osobowości i tworzenia się stref irracjonalności w myśleniu i działaniu Jednym ze skutków recepcji jednostronnych przekazów, na przykład telewizyjnych, może być nara-stanie agresji wśród odbiorców¹⁸⁶

Chociaż wyniki badań nie pozwalają na sformułowanie jednoznacznych wniosków przemawiających za bądź przeciw katartycznej lub wzorcotwórczej funkcji telewizji, to pozwalają jednak na stwierdzenie istnienia zależności między odbiorem programów zawierających elementy agresji i przemocy a tendencją do zachowań agresywnych Obcowanie ze scenami przemocy powoduje ponadto zo-bojętnienie na te bodźce, a zatem stają się one źródłem modelowania zachowań antyspołecznych¹⁸⁷ w odniesieniu do teorii A Bandury

Badania wykazały, że chwilowe działanie ujemnego (agresywnego) przykładu w filmie czy życiu nie prowadzi do utrwalenia się zmiany stylu zachowania¹⁸⁸  Nie

185 J D Coie, K A Dodge: Aggression and antisocial behavior In: Social, Emotional and Personality Development T 3 Eds W Damon, N Eisenberg New York, John  Wiley  & Sons, 1998, s 779–862

186 M Tyszkowa: Kultura symboliczna jako komponent środowiska człowieka i jej rola w rozwo­

ju jednostki. W: Środowisko społeczne a rozwój psychiczny człowieka Red M Porębska Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1985

187 M Wawrzak-Chodaczek: Czy programy telewizyjne i  filmy wideo są źródłem agresji u  dzieci? W: Agresja wśród dzieci i  młodzieży, perspektywa psychoedukacyjna Red A Frączek, I  Pufał-Struzik Kielce, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, 1996, s 84–91

188 W Sikorski: Brutalizacja życia wśród uczniów   „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”

1998, nr 2, s 13

ulega jednak wątpliwości, że wszystkie wizualne środki przekazu wywierają zna-czący wpływ na zachowania młodzieży W przeprowadzonych badaniach stwier-dzono, że im bardziej brutalne filmy człowiek ogląda w dzieciństwie, tym częściej jako nastolatek lub dorosły posługuje się przemocą Szczególne okrucieństwo pokazywane na szklanym ekranie może stać się bardzo sugestywnym wzorem

W serii eksperymentów przeprowadzonych przez L Berkowitza i jego współ-pracowników stwierdzono, że wytworzenie związku między agresją obserwowaną na filmie – scena walki bokserskiej – a  osobą postrzeganą jako sprawca przy-krości prowadziło do ujawnienia silnej agresji wobec tej osoby w  porównaniu z  sytuacjami kontrolnymi, w  których oglądany fragment filmu miał charakter neutralny¹⁸⁹ Urie Bronfenbrenner w swoich badaniach dochodzi do wniosku, że agresywne zachowanie, a nawet okrucieństwo, można wywołać u osoby, która nie ma najmniejszych podstaw, by czuć się skrzywdzoną, a po prostu miała okazję obserwować zachowanie agresywne tylko i wyłącznie w roli widza¹⁹⁰

Agresja jest określana jako najbardziej destrukcyjna siła w  społecznych re-lacjach międzyludzkich W  ciągu pierwszych osiemnastu lat życia większość młodych ludzi spędza więcej czasu przed telewizorem niż w szkole W Stanach Zjednoczonych, w  latach 90 , w  przeciętnym domu telewizor włączony był przez 51 godzin w  tygodniu W  roku 1993 amerykańskie programy sieciowe pokazywały średnio trzy akty przemocy w  ciągu godziny, w  czasie największej oglądalności i  osiemnaście w  ciągu godziny, podczas niedzielnych programów przedpołudniowych dla dzieci¹⁹¹ Z  danych przedstawionych przez Mediascope wynika, że przeciętne dziecko zobaczyło w telewizji około 8 tysięcy morderstw i  100 tysięcy innych aktów przemocy, zanim skończyło szkołę podstawową¹⁹² Jeśli dodamy do tego telewizję kablową i  płyty DVD, scen przemocy będzie jeszcze więcej Połowa brutalnych scen w  telewizji nie ukazuje krzywdy zada-wanej ofierze, a sześć na dziesięć nie ukazuje jej cierpienia¹⁹³ Badania korelacji łączą oglądanie scen przemocy przez małe dzieci z ich gwałtownością w wieku dorastania i w młodości¹⁹⁴ W Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie podwojenie liczby zabójstw w  latach 1957 do 1974 wiązało się z  wprowadzeniem i 

rozpo-189 A Frączek: Studia nad psychologicznymi mechanizmami czynności agresywnych Wrocław, Wydawnictwo PAN, 1979, s 34

190 Z Skorny: Proces socjalizacji dzieci i  młodzież   Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1976, s 215

191 G Gerbner, M Morgan, N Signorielli: Television violence profile. No 16: The turning point form research to action Philadelphia, PA: Anneberg School for Communication, 1993

192 A C Huston, E Donnerstein, H Fairchild, N D Feshbach, P A Katz, J P Murray:

Big world, small screen. The role of television in American society Lincoln, University of Nebraska Press, 1992

193 National television violence study: Executive Summary, 1994–1995 Studio City, Mediascope, Inc , 1995

194 L D Eron: The development of aggressive behavior from perspective of a  developing beha­

viorism „American Psychologist” 1987, Vol 42, s 435–442

wszechnieniem telewizji Co więcej, w  regionach, w  których telewizja pojawiła się później, odpowiednio później zaznaczył się też wzrost liczby zabójstw Wśród białych mieszkańców Republiki Południowej Afryki, którzy dostęp do telewi-zji uzyskali dopiero po roku 1975, podobny, niemal dwukrotny wzrost liczby zabójstw nastąpił również po roku 1975¹⁹⁵ Pewne jest, że zachodzi korelacja pomiędzy częstym oglądaniem przemocy w telewizji a wzrostem akceptacji dla agresywnych postaw oraz wzrostem agresywnych zachowań¹⁹⁶ Oddziaływanie telewizji zależy przede wszystkim od tego, co ona zastępuje Dzieci i  dorośli, którzy spędzają cztery godziny dziennie na oglądaniu telewizji, przeznaczają cztery godziny mniej na aktywne spędzanie czasu, rozmowę z  bliskimi, naukę, czytanie i kontakty towarzyskie

Przytoczone badania korelacji nie świadczą jednak o  tym, że oglądanie przemocy w telewizji powoduje agresję¹⁹⁷ Być może agresywne dzieci wybierają programy z licznymi scenami przemocy Być może dzieci pozbawione troski ro-dziców są zarazem bardziej agresywne i częściej pozostawiane przed telewizorem Być może też telewizja po prostu odzwierciedla, a nie wywołuje przemoc Według National Institute of Mental Health, większość badaczy zgadza się, że przemoc w  telewizji prowadzi do agresywnych zachowań u  dzieci i  młodzieży oglądają-cych takie programy Efekt przemocy powstaje z  połączenia kilku czynników:

pobudzenia przez podniecające sceny, nasilenia wyobrażeń związanych z  prze-mocą, odrzucenie zahamowań oraz naśladowanie wzorów¹⁹⁸ Jeden z  zespołów badaczy stwierdził siedmiokrotny wzrost przemocy w zabawie bezpośrednio po obejrzeniu przez dzieci filmu Power Rangers Przejawy agresji u chłopców były często dokładnym naśladowaniem chwytów karate i  innych demonstrowanych metod wywierania przemocy¹⁹⁹

Badania potwierdziły, że długotrwały kontakt ze scenami przemocy desen-sytyzuje widzów, którzy stają się bardziej obojętni, kiedy później spotykają się z brutalnością, czy to w telewizji, czy w rzeczywistości²⁰⁰ Przed około trzydziestu laty istniała w psychologii koncepcja katharsis, polegająca na przypuszczeniu, że oglądanie przemocy fikcyjnej redukuje ją w rzeczywistości, gdyż zaangażowanie

195 B S Centerwall: Exposure to television as a risk factor for violence „American Journal of Epidemiology” 1989, Vol 129, s 643–652

196 D Myers: Psychologia…, s 691

197 J L Freedman: Television violence and aggression: What the evidence shows In: Television as a social issue Ed S Oskamp Newbury Park, CA: Sage, 1988; W J McGuire: The myth of massive media impact: Savings and salvaging In: Public communication and behavior Ed G Comstock Orlando, Academic Press, 1986

198 R G Geen, S L Thomas: The immediate effects of media violence on behavior „Journal of Social Issues” 1986, Vol 42, s 7–28

199 C J Boyatzis, G M Matillo, K M Nesbitt: Effects of the Mighty Norphin Power Rangers’

on children’s aggression with peers. „Child Study Journal” 1995, Vol 25, No 1, wydanie cyfrowe

200 B G Rule, T J Ferguson: The effects of media violence on attitudes, emotions, and cogni­

tions „Journal of Social Issues” 1986, Vol 42, s 29–50

emocjonalne towarzyszące oglądaniu obrazów umożliwia rozładowanie włas-nej agresywności Badania zaprzeczyły tym twierdzeniom Osoby preferujące programy telewizyjne eksponujące agresję okazały się bardziej agresywne i  po-dobne cechy ujawniły się u dzieci korzystających z przepełnionych brutalnością gier komputerowych  Zgodnie ze zmodyfikowaną, pod wpływem prowadzonych badań, teorią katharsis – nie tyle oglądanie agresywnego zachowania, ile przy-glądanie się jego skutkom (bólowi, cierpieniu), wywołuje efekt katharsis i  pro-wadzi do zahamowania tendencji agresywnych²⁰¹ Niektórzy badacze są zdania, że obrazy, sceny grozy, okrucieństwa, przemocy działają na widza oczyszczająco Neutralizują złe popędy, wyrzucają je z psychiki, uwalniając od chęci popełnie-nia podobnych czynów²⁰²   Pomimo modyfikacji teorię tę odrzuca bardzo wielu uczonych²⁰³

Niewątpliwie dzieci oglądające przemoc na ekranie otrzymują wzory zacho-wania, które przy częstym powtarzaniu nabierają cech społecznego przyzwolenia Oczywiście stopień i częstość naśladowania tych wzorów zależy od sytuacji dziec-ka, jego uprzednich doświadczeń, przeżywanych frustracji i wzorów zachowania w  bezpośrednim środowisku Wszystkie te czynniki modyfikują tendencje do naśladowania modeli agresji podawanych w  telewizji, jednak istnienie tej ten-dencji nie ulega wątpliwości²⁰⁴

Wielokrotna ekspozycja scen przemocy powoduje przyzwyczajenie odbiorcy do tego typu bodźców Wydaje się, że zachowanie agresywne przenoszone jest na realne sytuacje życiowe, co powoduje wzrost tolerancji wobec przemocy stosowanej w  życiu Wzory oglądane w  telewizji mogą być również przyjmo-wane jako skuteczny i  radykalny sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowych w  stosunkach między ludźmi Może to prowadzić do repertuaru normalnych i przyjętych w społeczeństwie zachowań²⁰⁵ Psychologowie społeczni przypisują  wpływ  mediów  częściowo  przekazywanym  przez  nie  scenariuszom  społecz-nym – prezentującym pewien schemat zachowania²⁰⁶.

W odpowiedzi na rosnące obawy społeczeństwa wobec przemocy w mediach poziom agresji w telewizji zmniejszył się na początku lat 90 ²⁰⁷ Rosnąca

wrażli-201 J Sosa: Czy telewizja reklamuje przemoc „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1999, nr 1, s 30

202 J Gajda: Dziecko przed telewizorem. Warszawa, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1997, s 22–23

203 J Sosa: Czy telewizja reklamuje przemoc…, s 30

204 M Braun-Gałkowska: Media a  odbiorca „Wychowawca – Miesięcznik Nauczycieli i Wychowawców Katolickich” 2001, nr 11, wydanie internetowe

205 W Lipnik: Wprowadzenie do problematyki: Odbiorca telewizji. Rola telewizji w  jego życiu i relacjach ze światem. Podstawowe rozróżnienia „Oświata i Wychowanie” 1989, nr 14, s 24

206 B S Sapolsky, J O Tabarlet: Sex in primetime television: 1979 versus 1989. „Journal of Broadcasting and Electronic Media” 1991, Vol 35, s 505–516

207 G Gerbner, M Morgan, N Signorielli: Television violence profile. No 16: The turning point form research to action…

wość na przemoc wzbudza nadzieję, że dzięki ograniczaniu swobody artystycz-nej w  ukazywaniu okrucieństwa, społeczeństwo będzie kiedyś z  zażenowaniem wspominać czasy, kiedy filmy bawiły scenami tortur, brutalności i szeroko pojętej przemocy

Konkludując, podczas analizy wpływu agresji oglądanej w  środkach maso-wego przekazu należy wziąć pod uwagę wnioski płynące z  przeprowadzonych do tej pory badań naukowych, zgodnie z którymi:

•

oglądanie przemocy rzeczywiście wywołuje agresywne zachowania u  dzieci i młodzieży (Hearold)²⁰⁸;

•

oglądanie aktów przemocy w  mediach największy wpływ wywiera na dzieci mające skłonność do okazywania agresji (Josephson)²⁰⁹;

•

większość dzieci, nawet nieprzejawiających tendencji agresywnych, pod wpły-wem długotrwałego kontaktu z aktami przemocy w telewizji zaczyna wykazy-wać nasilone tendencje agresywne U dziecka wielokrotnie narażonego na eks-pozycję aktów agresji w mediach obniża się próg wrażliwość (Leyens i in )²¹⁰;

•

wpływowym źródłem społecznego uczenia się jest bogate, różnorodne modelo-wanie symboliczne, przekazywane przez telewizję, film i inne media wizualne Wykazano, że zarówno dzieci, jak i dorośli przyswajają postawy, reakcje emo-cjonalne i  sposoby postępowania przez modelowanie filmowe i  telewizyjne (Bandura²¹¹, Liebert, Neale, Davidson)²¹²

Wpływ przekazów medialnych na zachowania dzieci i  młodzieży jest skut-kiem spędzania wielu godzin przed ekranem komputera czy telewizora, przy atrakcyjnym i  bezkonfliktowym kontakcie z  prezentowanym materiałem²¹³ Ogromnie ważna rola przypada w  tym obszarze zwłaszcza profilaktycznym oddziaływaniom rodziców i  nauczycieli To ich zadaniem jest kształtowanie u  młodzieży umiejętności krytycznego i  selektywnego odbioru treści prezento-wanych w mediach

208 S Hearold: A  synthesis of 1043 effects of television on social behavior In: Public Communications and Behaviour Ed G Comstock Vol 1 New York, Academic Press 1986

209 W Josephson: Television violence and children’s aggression: testing the priming, social script, and disinhibition predictions „Journal of Personality and Social Psychology” 1987, Vol 53 (5), s  882–890

210 J P Leyens, L  Camino, R Parke, L Berkowitz: Effects of movie violence on aggression in a  field setting as a  function of group dominance and cohesion. „Journal of Personality and Social Psychology” 1975, Vol 32 (2), s 346–360

211 A Bandura: Aggression: A social learning analysis. New Jersey, Englewood Cliffs, -Hall, 1973

212 R M Liebert, J M Neale, E S Davidson: The Early Window: Effects of Television on Children and Youth. New York, Pergamon Press, 1975

213 D Raś: Współczesne środki wizualne (komputer i  telewizja) jako zagrożenie dla realnych kontaktów z ludźmi. W: Wybrane zjawiska powodujące zagrożenia społeczne, rozpoznawanie i prze­

ciwdziałanie Red A Nowak Kraków, Impuls, 2000, s 129

Nowe media w komunikacji interpersonalnej dzieci

W dokumencie Cyberprzemoc wśród młodzieży ze szkół wiejskich (Stron 56-61)