Formy cyberprzemocy występujące wśród młodzieży uczęszczającej do szkół wiejskich

Młodzież pada ofiarą różnorodnych form internetowej przemocy. 24,0%

uczniów gimnazjów wiejskich w  Internecie doświadczyło otrzymywania wul-garnych wiadomości za pośrednictwem komunikatora lub e-maila, przy czym najczęściej wrogie wiadomości otrzymują dziewczęta 16-letnie (38,0%) (zob.

tabela 36). Ogółem adresatami przykrych i  wulgarnych wiadomości było rów-nież 21,0% chłopców w każdej grupie wiekowej. 21,0% młodzieży doświadczyło nagabywania i uporczywego namawiania do spotkania w świecie rzeczywistym, przy czym najczęściej z taką sytuacją zetknęły się 13-letnie (aż 73,0%) i 15-let-nie (29,0%) dziewczęta. Wyniki w  tym zakresie są szczególi 15-let-nie interesujące, ponieważ pokazują, że w  grupie dziewcząt występują znaczne dysproporcje w  zakresie doświadczania uporczywego namawiania przez osobę nieznajomą do spotkania w  świecie realnym. Ogółem sytuacji takiej doświadczyło 30,0%

dziewczynek, w  tym, jak już wspomniano, aż 73,0% 13-letnich. Z  nachalnymi propozycjami nie spotkała się natomiast żadna 16-latka. 19,0% uczniów padło ofiarą publikacji własnych zdjęć bez wyrażenia na to zgody, przy czym najczę-ściej tej formy cyberprzemocy doświadczają dziewczęta (29,0%). 18,0% bada-nych otrzymało za pośrednictwem Internetu złośliwego wirusa. Również 18,0%

uczniów doświadczyło próby uzyskania dostępu do prywatnych danych przez niepowołaną osobę lub kradzieży tożsamości internetowej. 15,0% nastolatków dotyczył problem opublikowania nieprawdziwych, krzywdzących, obraźliwych lub wulgarnych informacji na własny temat na portalu społecznościowym bądź w innym miejscu w sieci. Przy czym najczęściej tego typu ataków doświadczają 13-letnie dziewczęta (31,0%), zdecydowanie rzadziej natomiast chłopcy (ogółem 11,0%). Najrzadziej młodzież gimnazjalna doświadcza w  sieci zmuszania do oglądania stron zawierających treści przeznaczonych dla osób dorosłych, z taką formą cyberprzemocy zetknęło się 4,0% ankietowanych, a  konkretyzując: 9,0%

13-letnich dziewcząt i 8,0% 16-letnich chłopców. Ponadto, rzadziej gimnazjaliści padają ofiarą internetowego stalkingu czy publikowania filmów prezentujących ich wizerunek bez wyrażenia na to zgody (6,0%). Z badań wynika, że młodzież doświadcza całego katalogu form cyberprzemocy internetowej, w tym pewnych rodzajów cyberataków dziewczynki doświadczają częściej niż chłopcy. W przy-padku dziewcząt wraz z  wiekiem wzrasta prawdopodobieństwo zastraszania

z wykorzystaniem Internetu, natomiast w grupie chłopców nie zaobserwowano powyższej zależności. Wśród chłopców w grupach wiekowych od 13 do 16 lat, na stałym poziomie występuje zagrożenie otrzymywania wulgarnych wiadomości za pośrednictwem Internetu, podobnie jak stałe jest ryzyko kradzieży tożsamości czy podstępnego uzyskania dostępu do danych w przypadku dziewcząt.

Tabela 36. Formy doświadczanej przez młodzież cyberprzemocy internetowej (N1 = 698) [%]

Formy cyberprzemocy w Internecie Dziewczęta (375) Chłopcy (323)

Ogółem

obraźliwych informacji na temat respondenta

31 13 15 21 20 8 9 17 8 11 15

Otrzymywanie wulgarnych

wia-domości na komunikatorze 31 20 19 38 27 21 21 21 22 21 24 Próba uzyskania podstępem

do-stępu do prywatnych plików/

konta respondenta

18 19 18 18 18 13 21 18 16 17 18

Otrzymanie wirusa 22 14 23 23 21 11 23 17 14 16 18

Opublikowanie zdjęcia

respon-denta bez jego zgody 29 21 29 35 29 0 6 16 14 9 19

Opublikowanie filmu z udziałem

respondenta bez jego zgody 4 2 3 10 5 3 10 8 11 8 6

Zastraszanie 2 9 9 13 8 8 9 10 5 8 8

Grożenie 0 10 7 16 8 8 7 9 12 9 9

Prześladowanie 7 6 10 8 8 3 4 2 7 4 6

Uporczywie namawianie respon-denta przez nieznajomego do spotkania w realu

73 17 29 0 30 11 7 14 16 12 21

Zmuszanie respondenta do

oglą-dania stron dla dorosłych 9 3 0 3 4 5 5 2 8 5 4

Dokonanie wulgarnych, obraźli-wych wpisów na profilu lub blo-gu respondenta

7 9 8 13 9 8 6 6 7 7 8

Młodzież, stanowiąca istotne grono użytkowników Internetu, w związku z do-znawaną cyberprzemocą często doświadcza skrajnych odczuć emocjonalnych⁷. Z przeprowadzonych badań wynika, że co najmniej raz przykrych doświadczeń emocjonalnych, takich jak zranienie uczuć czy skrzywdzenie, w  Internecie do-znało 20,9% badanych uczniów gimnazjów wiejskich. Przy czym do zranienia uczuć za pośrednictwem Internetu przyznaje się zdecydowanie więcej dziewcząt (24,8%) niż chłopców (16,4%). Najczęściej pokrzywdzone są 16-letnie dziewczęta

7 Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół. Red. Ł. Wojtasik. Warszawa, Fundacja Dzieci Niczyje, 2009, s. 7 i n.

(28,6%), najrzadziej zaś dziewczynki 14­letnie (78,5%). W grupie chłopców, naj­

więcej przykrych odczuć emocjonalnych doświadczyli 15­latkowie (18,6%), naj­

mniej zaś 16­latkowie (89,1%). Z badań płyną interesujące wnioski, że w związku z  doświadczaną cyberprzemocą młodzież nie zawsze odczuwa przykre emocje lub do tego typu doznań trudno się nastolatkom przyznać. Ponadto, z  analiz wynika, że w  związku z  doznawaną krzywdą częściej cierpią dziewczęta niż chłopcy. Analiza porównawcza badań własnych, zrealizowanych w  środowisku wiejskim, oraz dostępnych badań krajowych (na przykład cytowanych już badań przeprowadzonych przez Fundację Dzieci Niczyje) pokazuje, że młodzież ze społeczności wielkomiejskiej częściej odczuwa bądź przyznaje się do odczuwania przykrych doświadczeń emocjonalnych związanych z byciem ofiarą cyberataków.

Tłumaczyć to może fakt większego narażenia na stygmatyzację w  niewielkim środowisku wiejskim i lęk przed przyznaniem się do doświadczanych, trudnych emocji. W środowisku wielkomiejskim ryzyko stygmatyzacji w związku z przy­

znaniem się do doświadczanej krzywdy nie wydaje się aż tak wyraźne, cho­

ciażby ze względu na większą anonimowość członków społeczności lokalnych.

Szczegółowe wyniki badań przedstawiono w tabeli 37.

Z  przeprowadzonych badań wynika, że większość młodzieży – 64,8%, była co najmniej raz świadkiem obraźliwego komentowania wpisów lub zdjęć na blo­

gu, forum czy profilu w portalu społecznościowym innych użytkowników sieci (zob. tabela 38). Pytanie to pozwala zdiagnozować, ilu młodych ludzi staje się świadkami różnorodnych form działań o  charakterze cyberprzemocy. Z  badań sformułować można wnioski, że świadkami tego typu agresywnych działań są zarówno chłopcy, jak i  dziewczęta. Przy czym częściej świadkami wulgarnego i obraźliwego komentowania są dziewczynki (66,7%) niż chłopcy (62,5%). 35,2%

gimnazjalistów przyznaje, że nigdy nie zetknęło się z agresywnymi wpisami na kontach, blogach czy profilach innych użytkowników sieci.

Z  polskich badań dotyczących cyberprzemocy wynika, że blisko 1/3 na­

stolatków doświadcza kradzieży tożsamości internetowej⁸. Pod tym pojęciem rozumieć można kradzież awatara, loginu, podszywanie się pod kogoś i  wy­

syłanie w  jego imieniu wiadomości e­mailowych lub publikowanie fałszy­

wych informacji czy materiałów na portalach społecznościowych pod cudzym pseudonimem. Z  badań własnych, prowadzonych na grupie gimnazjalistów ze szkół wiejskich wynika, że kradzieży tożsamości doświadczyło 24,9% młodzie­

ży, przy czym częściej ofiarami tego typu przemocy są chłopcy (26,3%) niż dziewczęta (23,7%). Najczęściej ofiarą kradzieży tożsamości padają 13­letnie dziewczęta (40,0%) i  15­letni chłopcy (29,4%). Tego typu cyberprzemocy nie doświadczyło do tej pory 75,1% badanych gimnazjalistów. A  zatem analiza porównawcza badań włas nych, zrealizowanych w  środowisku wiejskim oraz dostępnych badań krajowych wskazuje, że młodzież ze społeczności wielko­

8 Ibidem.

Tabela 37. Doznanie przez młodzież krzywdy emocjonalnej lub zranienia uczuć w Internecie (N1 = 698) Doświadczenie krzywdy lub zranienia

Dziewczęta (375)Chłopcy (323) Ogółem 13 lat14 lat15 lat16 latrazem13 lat14 lat15 lat16 latrazem N%N%N%N%N%N%N%N%N%N%N% Tak1226,72921,53025,42228,69324,8718,41917,31918,6810,95316,414620,9 Nie3373,310678,58874,65571,428275,23181,69182,78381,46589,127083,655279,1 Tabela 38. Doświadczanie przez młodzież cyberprzemocy internetowej w charakterze świadka (N1 = 698) Bycie świadkiem cyberprzemocy

Dziewczęta (375)Chłopcy (323) Ogółem 13 lat14 lat15 lat16 latrazem13 lat14 lat15 lat16 latrazem N%N%N%N%N%N%N%N%N%N%N% Tak2862,27757,18975,45672,725066,72155,36962,76260,85068,520262,545264,8 Nie1737,85842,92924,62127,312533,31744,74137,34039,22331,512137,524635,2 Tabela 39. Doświadczanie przez młodzież kradzieży tożsamości internetowej (N1 = 698) Doświadczenie kradzieży tożsamości internetowej Dziewczęta (375)Chłopcy (323) Ogółem 13 lat14 lat15 lat16 latrazem13 lat14 lat15 lat16 latrazem N%N%N%N%N%N%N%N%N%N%N% Tak1840,02921,52420,31823,48923,71026,33027,33029,41520,68526,345264,8 Nie2760,010678,59479,75976,628676,32873,78072,77270,65879,523873,724635,2

miejskiej oraz uczniowie ze środowisk wiejskich w  porównywalnym zakre-sie doświadczają kradzieży tożsamości internetowej lub prób niepowołanego dostępu przez osobę trzecią do prywatnych danych czy kont użytkowników, co wskazuje, że środowisko wiejskie nie stanowi tu czynnika różnicującego.

Szczegółowe wyniki badań przedstawiono w  tabeli 39.

Analiza zakresu zjawiska cyberprzmocy w  Internecie potwierdziła tezę, że wśród gimnazjalistów ze szkół wiejskich poza ofiarami są również sprawcy elektronicznej przemocy. Do najczęściej stosowanych przez młodzież form cyberprzemocy internetowej należy wysyłanie wulgarnych wiadomości innym użytkownikom sieci (24,0% sprawców) oraz publikowanie nieprawdziwych, obraźliwych i  krzywdzących informacji na temat innej osoby (12,0%) (zob.

tabela  40). 11,0% sprawców przyznaje, że opublikowało czyjeś zdjęcia bez zgody tej osoby, przy czym w  ramach tej formy stosowania cyberprzemocy częściej aktywne są dziewczynki (15,0%) niż chłopcy (8,0%). Pozostałe

for-Tabela 40. Stosowane przez młodzież formy cyberprzemocy internetowej (N1 = 698) [%]

Formy cyberprzemocy w Internecie

Dziewczęta (375) Chłopcy (323)

obraźliwych informacji na czyjś temat

9 10 10 9 10 18 16 13 14 15 12

Wysyłanie wulgarnych

wiado-mości 17 16 24 26 21 16 32 25 38 28 24

Próba uzyskania podstępem do-stępu do cudzych prywatnych plików/konta

8 7 8 9 8 11 11 11 4 9 9

Publikowanie czyichś zdjęć bez

jego zgody 16 8 13 21 15 11 6 6 8 8 11

Uporczywie namawianie do

spo-tkania w realu 11 5 9 18 11 5 10 3 14 8 9

Zmuszanie kogoś do oglądania

stron dla dorosłych 2 2 1 3 2 5 2 2 3 3 3

Prześladowanie 2 2 1 3 2 3 4 4 4 4 3

my cyberprzemocy, w  większości, częściej stosują chłopcy niż dziewczęta.

Chłopcy najczęściej są sprawcami następujących form cyberataków: wysyła­

nie wulgarnych i  krzywdzących wiadomości innym użytkownikom Internetu, publikowanie nieprawdziwych informacji i  materiałów na temat innej osoby oraz podejmowanie prób podstępnego dostępu do cudzych, prywatnych pli­

ków czy kont na portalach społecznościowych. Dziewczynki zaś najczęściej są sprawczyniami wysyłania wulgarnych wiadomości za pośrednictwem poczty e­mailowej bądź komunikatora, publikowania zdjęć bez zgody osoby sfotogra­

fowanej oraz uporczywego namawiania osoby poznanej w  sieci do spotkania w  świecie rzeczywistym. Młodzież najrzadziej występuje w  roli sprawców cyberprzemocy w  formie: prześladowania i  nękania innego użytkownika In­

ternetu oraz zmuszania kogoś do oglądania stron i  materiałów przeznaczo­

nych dla osób dorosłych. Z  analiz porównawczych można wysnuć wnioski, że badana młodzież równie często stosuje oraz pada ofiarą cyberprzemocy w  formie wysyłania wulgarnych, obraźliwych czy krzywdzących wiadomości za pośrednictwem poczty e­mailowej, komunikatora internetowego czy portalu społecznościowego. 24,0% gimnazjalistów wskazuje, że doświadczyło tej formy cyberprzemocy jako ofiara, jak również identyczny odsetek przyznaje, że tę formę cyberataków stosował wobec innych użytkowników sieci.

Wśród form cyberprzemocy z wykorzystaniem telefonu komórkowego mło­

dzież gimnazjalna ze szkół wiejskich najczęściej doświadcza otrzymywania wul­

garnych wiadomości tekstowych (21,0%) (zob. tabela 41). W  dalszej kolejności 16,0% ofiar zostało sfotografowanych bez wyrażenia na to zgody. Wśród dziew­

cząt aż 34,0% 16­latek przyznaje, że wielokrotnie otrzymywało wulgarne i obraź­

liwe wiadomości SMS. 30,0% 15­letnich dziewczynek padło także ofiarą wyko­

nywania zdjęć telefonem komórkowym bez wyrażenia na to zgody. Dziewczęta najrzadziej doświadczają rozsyłania obraźliwych filmów i MMS­ów na ich temat przez innego użytkownika telefonu komórkowego oraz otrzymywania wulgar­

nych MMS­ów. Chłopcy natomiast również najczęściej doświadczają otrzymy­

wania wulgarnych wiadomości tekstowych, a w dalszej kolejności rejestrowania zdjęć bez wyrażenia na to zgody (16,0%). Najrzadziej chłopcy padają ofiarą zastraszania lub grożenia w rozmowie telefonicznej bądź za pośrednictwem wia­

domości tekstowych SMS (3,0%), rozsyłania obraźliwych wiadomości MMS lub filmów na swój temat przez innego użytkownika telefonu komórkowego (3,0%).

Z  badań płyną wnioski, że młodzież częściej doświadcza różnorodnych form cyberprzemocy internetowej w  stosunku do cyberprzemocy z  wykorzystaniem telefonów komórkowych. W  przypadku dziewcząt analiza badawcza prowadzi do wniosku, że prawdopodobieństwo bycia ofiarą: otrzymywania wulgarnych MMS­ów, rozsyłania obraźliwych MMS­ów oraz rozsyłania obraźliwych upoka­

rzających filmów, maleje wraz z wiekiem. W grupach wiekowych chłopców nie dostrzeżono powyższej zależności.