Część 1. Oceny „sieci przyjaźni”

W części 1. analizowane będą oceny „sieci przyjaźni”, czyli wszystkich ak-tualnych związków przyjacielskich, dokonane przy użyciu Listy Przyjaźni, oraz te spośród ocen dotyczące wybranej przyjaźni — relacji z partnerem uczest-niczącym w badaniu — które dokonane zostały w tabeli Lista Przyjaźni.

10.4.1.1. Relacje między wskaźnikami

dyspozycji osobowościowych w parach przyjaciół

Czy ludzie nawiązują przyjaźń z podobnymi do siebie? Obliczono kore-lacje między wskaźnikami dyspozycji osobowościowych osób tworzących

pary przyjaciół. Spośród siedmiu uwzględnionych w badaniu dyspozycji tylko trzy (makiawelizm, samoocena i otwartość na doświadczenie) kore-lowały w sposób istotny (por. tabelę 1.). Nie zaobserwowano różnic płcio-wych w tym zakresie.

Zależności te są słabsze od uzyskanych w podobnych badaniach par przyjaciół (BERRY, WILLINGHAM, THAYER, 2000). Interesujące jest to, że naj-wyższa korelacja (R = 0,568) dotyczy makiawelizmu. W ten sposób hipo-teza 8., że ludzie tworzący bliskie związki będą prezentować podobny poziom makiawelizmu, znalazła potwierdzenie. Korelacja poziomu makia-welizmu w parach jest wyższa w grupie mężczyzn (kobiety: R = 0,489, p = 0,001; mężczyźni: R = 0,632, p < 0,001). Wynik ten jest zgodny z hipo-tezą sformułowaną na gruncie biologii ewolucyjnej, która opisuje za-chodzącą w grupach segregację osobników nastawionych kooperacyjnie (niemakiawelistów) i rywalizacyjnie (makiawelistów); segregację, której ce-lem jest ochrona pierwszych przed eksploatacją ze strony drugich (por.

WILSON, NEAR, MILLER, 1996).

10.4.1.2. Relacje między ocenami „sieci przyjaźni”

Oceny „sieci przyjaźni”: o charakterze „pozytywnym” (bliskość, ocena szansy trwania przyjaźni, zadowolenie, emocje pozytywne) oraz „negatyw-nym” (emocje ujemne, konflikt), są z sobą skorelowane, co jest zgodne z oczekiwaniami, opisują bowiem różne aspekty tych samych zjawisk — procesów cementujących związek przyjacielski oraz procesów niepożąda-nych z punktu widzenia jego jakości i trwałości (por. tabelę 1. wAneksie).

10.4. Wyniki i dyskusja 153

T a b e l a 1 Korelacje między dyspozycjami osobowościowymi w parach przyjaciół

Osoba 1. Osoba 2.

makiawelizm samoocena ekstrawersja neurotyzm otwartość ugodowość sumienność Makiawelizm 0,568** 0,071 –0,053 –0,080 –0,044 –0,321** –0,006 Samoocena –0,172 0,259* 0,225* –0,067 0,215 0,234* 0,064 Ekstrawersja –0,144 0,111 0,127 0,123 0,098 –0,007 0,103 Neurotyzm 0,251* –0,316** –0,081 0,156 –0,151 –0,143 –0,115 Otwartość 0,040 –0,024 0,203 0,036 0,374** –0,017 –0,174

Ugodowość –0,286** 0,105 0,175 0,059 0,053 0,205 0,112

Sumienność –0,149 0,103 0,216 0,063 0,066 0,169 0,213

N = 162 osoby; korelacja Pearsona; korelacja tych samych cech została pogrubiona.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,05.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01.

Jedynie w grupie kobiet zaobserwowano korelację ujemną między liczbą przyjaciół i ocenami „sieci przyjaźni” mającymi charakter „pozy-tywny”. Inaczej mówiąc, im większa jest liczba deklarowanych przez ko-biety przyjaciół, tym niższe są oceny bliskości (τ = –0,195), zadowolenia (τ = –0,259), emocji pozytywnych w związkach (τ = –0,285) i szansy ich dalszego trwania (τ = –0,251). Grupy mężczyzn i kobiet nie różniły się w sposób istotny liczbą przyjaciół, choć kobiety deklarowały ich nieco wię-cej (mężczyźniM = 3,81, kobiety M = 4,14; t = 0,954, df = 160, p = 0,341).

Porównano średnie rangi ocen „sieci przyjaźni” w grupach mężczyzn i ko-biet. Jedyna różnica dotyczyła emocji negatywnych w związkach — kobie-ty opisywały więcej takich uczuć (U = 2594,5, p = 0,027).

10.4.1.3. Makiawelizm a oceny „sieci przyjaźni”

Poziom makiawelizmu korelował ujemnie z deklarowaną liczbą przyja-ciół jedynie w grupie kobiet. Makiaweliści — jako grupa — mają mniej przyjaciół niż niemakiaweliści (t = 2,171, df = 160, p = 0,031; makiaweliści M = 3,6; niemakiaweliści M = 4,36). Gdy dokonamy porównania osobno dla każdej płci, zależność ta jest wyraźna głównie u kobiet (por. tabelę 2.).

Należy więc przyjąć hipotezę 1., że makiaweliści deklarują mniejszą liczbę przyjaciół niż niemakiaweliści, ale tylko w odniesieniu do kobiet. Ta zależ-ność sugeruje, że makiawelizm może bardziej ograniczać zdobywanie i/lub utrzymywanie przyjaciół kobietom. Jednocześnie makiawelistki, de-klarujące generalnie mniej przyjaciół niż ich koleżanki, im mają ich wię-cej, tym są z nich mniej zadowolone. Także w grupie niemakiawelistek liczba przyjaciół koreluje negatywnie z zadowoleniem (τ = –0,266, p = 0,019). W grupie makiawelistek korelacja ta jest równie silna (τ = –0,283, p = 0,023), ale oprócz tego deklarowana liczba przyjaciół ko-reluje ujemnie z emocjami pozytywnymi w przyjaźni (τ = –0,375,

T a b e l a 2 Liczba przyjaciół deklarowana w grupach kobiet i mężczyzn a poziom makiawelizmu

Płeć Makiawelizm

p = 0,002), ze średnią bliskością (τ = –0,258, p = 0,032), z prawdopodo-bieństwem trwania przyjaźni (τ = –0,316, p = 0,009). Można przypusz-czać, że starania makiawelicznych kobiet, aby poszerzyć sieć przyjaciół, obniżają w konsekwencji jakość niektórych przyjaźni. Być może, makia-welistki, które w rzeczywistości mają jeszcze uboższe „sieci przyjaźni”, były także szczególnie motywowane do włączania w nie luźniejszych i mniej satysfakcjonujących znajomości.

Mimo omówionych różnic w grupie kobiet poziom makiawelizmu kore-luje jedynie z emocjami negatywnymi w związku, ale korelacja jest słaba (τ = 0,189). Natomiast w grupie mężczyzn poziom makiawelizmu koreluje ujemnie z bliskością odczuwaną wobec przyjaciół, prawdopodobieństwem trwania związku oraz dodatnio — z konfliktem w związku (por. tabelę 3.).

Jedną z przyczyn tych rozbieżności mogą być odmienności roli męskiej i kobiecej — makiawelicznym kobietom jest trudniej ocenić surowo własne związki, gdyż to przede wszystkim od nich oczekuje się umiejętności do-brego współżycia z ludźmi (BRANNON, 2002).

Można zatem stwierdzić, że hipotezy 3. i 4., dotyczące negatywnego związku poziomu makiawelizmu osoby oceniającej z ocenami „pozytyw-nych” właściwości „sieci przyjaźni” (bliskość, prawdopodobieństwo trwa-nia przyjaźni, zadowolenie i emocje pozytywne w związku) oraz pozytyw-nego związku poziomu makiawelizmu osoby oceniającej z ocenami

„negatywnych” właściwości „sieci przyjaźni” (emocje negatywne i konflikt

10.4. Wyniki i dyskusja 155

7 Użyto współczynnika korelacji Pearsona oraztau b Kendalla, stosownie do skali po-miarowej.

T a b e l a 3 Korelacje między makiawelizmem osoby oceniającej

a ocenami „sieci przyjaźni”⁷

Właściwości „sieci przyjaźni” Makiawelizm kobiety mężczyźni

Liczba przyjaciół^a –0,275* –0,146

Średnia bliskość odczuwana wobec przyjaciół^a –0,050 –0,496**

Średni czas trwania przyjaźni^a 0,025 –0,112 Prawdopodobieństwo trwania przyjaźni^a –0,100 –0,393**

Zadowolenie z przyjaźni^b –0,021 0,002

Emocje pozytywne w związku^b 0,034 –0,021

Emocje negatywne w związku^b 0,189* 0,003

Konflikt w związku^b 0,093 0,338**

aWspółczynnik korelacji Pearsona;^btau b Kendalla; kobiety N = 84, mężczyźni N = 78.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,05.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01.

w związku), potwierdzone zostały częściowo: w części dotyczącej ocen bliskości, prawdopodobieństwa trwania związku oraz konfliktu (wyłącznie dla mężczyzn) oraz w części dotyczącej emocji negatywnych (w grupie kobiet). Tak więc, mimo że to makiawelistki mają uboższe „sieci przy-jaźni” i przyjaźnie te są dla nich nieco częściej źródłem emocji ujemnych, jedynie makiaweliczni mężczyźni wyrażają oceny wskazujące na nie-pożądane aspekty ich przyjaźni: słabsze poczucie bliskości z przyjaciółmi, większe nasilenie konfliktu w przyjaźniach i mniejszą pewność, że przy-jaźnie nadal będą trwały. Natomiast hipoteza 2., wiążąca makiawelizm osoby oceniającej z krótszym przeciętnym, deklarowanym czasem trwa-nia przyjaźni, nie znalazła potwierdzetrwa-nia. Należy jednak pamiętać, że ba-dani opisywali tylko te przyjaźnie, które trwały w chwili baba-dania.

10.4.1.4. Relacje między ocenami wybranej przyjaźni w parach przyjaciół

(dokonywanymi w tabeli Lista Przyjaźni)

Na podstawie analizy korelacji ocen przyjaźni⁸ w parach przyjaciół można określić, w jakim stopniu pary te są zgodne w swych ocenach związku (por. tabelę 4.). Największa była zgodność ocen czasu trwania przyjaźni, bliskości i emocji pozytywnych w związku. Oceny konfliktu ko-relują słabo (korelacja nieistotna). Jest to zgodne z wynikami badań BERRY, WILLINGHAMi THAYER (2000), w których znacząco większa zgodność par przyjaciół dotyczyła miar bliskości, w porównaniu z miarami konflik-tu. Można więc przypuszczać, że jedna strona konfliktu może nie być świadoma związanych z relacją, negatywnych odczuć drugiej strony — in-formacje negatywne mogą być blokowane „dla dobra” związku.

Czy stopień zgodności ocen przyjaźni w parze wiąże się z poziomem makiawelizmu obojga przyjaciół? W parach makiawelistów (obie osoby po-wyżej mediany w teście Mach) korelacje między dokonywanymi przez partnerów ocenami emocji pozytywnych (τ = 0,713, p = 0,001), negatyw-nych (τ = 0,429, p = 0,017) i ocenami konfliktu (τ = 0,367, p = 0,031) są statystycznie istotne, a korelacja ocen zadowolenia pozostaje na granicy istotności (τ = 0,3, p = 0,06). Pary niemakiawelistów (obie osoby poniżej mediany w teście Mach) i pary mieszane były zgodne jedynie w ocenach emocji ujemnych (niemakiaweliści: τ = 0,425, p = 0,013; pary mieszane:

8 Oceny te dotyczyły przyjaciela uczestniczącego w badaniu, ale dokonywane były w tabeli (Lista Przyjaźni), wraz z ocenami pozostałych przyjaciół w „sieci przyjaźni” osoby badanej.

τ = 0,597, p = 0,005), a pary mieszane — dodatkowo w ocenach zadowole-nia (τ = 0,573, p = 0,006). Pozostałe oceny nie korelowały z sobą. A więc pary makiawelistów — paradoksalnie — zdecydowanie zgodniej oceniały emocjonalny aspekt swego związku. Być może, emocjonalny dystans sprawia, że są w stanie oceniać własne emocje bardziej obiektywnie.

Może mają mniejszą potrzebę prezentowania się w tym obszarze w lep-szym świetle — makiawelizm jest negatywnie skorelowany z potrzebą aprobaty społecznej. Niemakiaweliści natomiast są najmniej zgodni w ocenach emocji, konfliktu i zadowolenia. Być może, nie wynika to z nie-trafnej oceny — osoby takie mogą wykazywać większą skłonność do utrzymywania związków asymetrycznych, w których jedna osoba jest zde-cydowanie bardziej zadowolona z relacji, podczas gdy makiaweliści, na-stawieni raczej „praktycznie” i — jak wynika z przewidywań psychologii ewolucyjnej (WILSON, NEAR, MILLER, 1996) — prawdopodobnie przyzwy-czajeni do zmian partnerów, takie związki zrywają.

10.4. Wyniki i dyskusja 157

T a b e l a 4 Korelacje między ocenami przyjaźni w parach przyjaciół⁹

Cechy przyjaźni

0,833** 0,189* 0,316** 0,102 0,119 –0,108 –0,018

bliskość odczuwana wobec przyjaciela

0,191* 0,525** 0,372** 0,165 0,244* –0,042 –0,070

prawdopodobień-stwo trwania przy-jaźni

0,284** 0,228** 0,387** 0,134 0,150 –0,173 –0,020

zadowolenie z przy-jaźni

0,061 0,406** 0,309** 0,305** 0,304** –0,266* –0,101

emocje pozytywne w związku

0,118 0,295** 0,325** 0,488** 0,509** –0,301** –0,012

emocje negatywne w związku

0,000 –0,211* –0,046 –0,284** –0,390** 0,371** 0,236*

konflikt w związku –0,032 –0,190* –0,054 –0,286** –0,210* 0,331** 0,193 N = 162 osoby; korelacje tych samych właściwości przyjaźni zostały pogrubione.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,05.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01.

9 Użyto współczynnika korelacji Pearsona oraztau b Kendalla, stosownie do skali po-miarowej.

10.4.1.5. Makiawelizm a oceny wybranej przyjaźni (dokonywane w tabeli Lista Przyjaźni)

Korelacje między makiawelizmem osoby oceniającej i makiawelizmem jej partnera a ocenami wybranej przyjaźni, dokonywanymi w tabeli Lista Przyjaźni, były w grupach kobiet i mężczyzn odmienne (por. tabele 5.

i 6.). W grupie kobiet jedynie ocena emocji negatywnych w związku kore-luje w sposób istotny z makiawelizmem osoby oceniającej, jest to jednak korelacja słaba. W grupie mężczyzn makiawelizm osoby oceniającej

kore-T a b e l a 5 Korelacje między makiawelizmem osoby oceniającej

i jej partnera a ocenami wybranej przyjaźni (dokonanymi w tabeli Lista Przyjaźni)

Cechy przyjaźni

Kobiety Mężczyźni

makiawelizm makiawelizm

partnera makiawelizm makiawelizm partnera

Zadowolenie z przyjaźni –0,021 –0,060 0,002 0,020

Emocje pozytywne w związku 0,034 –0,089 –0,021 0,003

Emocje negatywne w związku 0,189* 0,061 0,003 –0,026

Konflikt w związku 0,093 0,132 0,338** 0,225**

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,05;tau b Kendalla; kobiety N = 84, mężczyźni N = 78.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01.

T a b e l a 6 Korelacje rzędu zerowego i korelacje cząstkowe między makiawelizmem osoby oceniającej

i jej partnera a ocenami wybranej przyjaźni (dokonanymi w tabeli Lista Przyjaźni)

Zmienne

czas trwania przyjaźni 0,095 0,125 0,133 0,156 prawdopodobieństwo

czas trwania przyjaźni 0,041 — 0,044 —

prawdopodobieństwo trwania przyjaźni

–0,167 — –0,361** —

a Współczynnik korelacji Pearsona.

** Korelacja istotna na poziomie 0,05; kobietyN = 84, mężczyźni N = 78.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01.

luje ujemnie z bliskością z przyjacielem i z oceną prawdopodobieństwa trwania związku, przy czym korelacje te są nadal istotne, gdy kontroluje-my poziom makiawelizmu partnera; koreluje też dodatnio z oceną konflik-tu w związku. Natomiast makiawelizm partnera jest związany z oceną bli-skości (ujemnie) i konfliktu (dodatnio).

Omówione zależności, bardzo podobne do opisanych wcześniej (do-tyczących ocen „sieci przyjaźni”), wskazują, że makiawelizm własny i partnera wpływa na oceny niektórych cech przyjaźni głównie wśród mężczyzn. W grupie mężczyzn potwierdzone zostały częściowo: hipote-za 5. (w części dotyczącej ujemnego związku poziomu makiawelizmu oso-by oceniającej z ocenami bliskości i prawdopodobieństwa trwania przy-jaźni) i hipoteza 6. (w części dotyczącej pozytywnego związku poziomu makiawelizmu osoby oceniającej z ocenami konfliktu). Znalazła także po-twierdzenie hipoteza 7., łącząca oceny bliskości z poziomem makiaweli-zmu partnera. Przyjaźnie mężczyzn makiawelistów, zgodnie z opisywa-nym przez CHRISTIEGO i GEIS (1970) syndromem chłodu, cechuje niższe poczucie bliskości i wyższy spostrzegany poziom konfliktu, a związki swo-je traktują jako mniej trwałe, co swo-jednak nie musi być dla partnerów (a szczególnie dla partnera o wyższym makiawelizmie) dużym proble-mem. Być może, dzięki dystansowi emocjonalnemu nie odczuwają oni po-trzeby większej bliskości. Większa liczba konfliktów może wynikać z więk-szego egocentryzmu, a długotrwały związek może nie przedstawiać dla nich dużej wartości. Na podstawie tych ocen nie można więc wnioskować w sposób zdecydowany o niższej jakości przyjaźni makiawelicznych męż-czyzn, choć można mówić o specyfice tych związków, zgodnej z opisywa-nymi w literaturze właściwościami makiawelisty. Kiedy jednak popatrzy-my na te wyniki oczami niemakiawelicznego partnera, dążącego do bliskich, ciepłych, zgodnych i długotrwałych relacji, wnioski mogą być zgoła odmienne.

W ocenach makiawelicznych kobiet nie stwierdzono wspomnianych za-leżności, a jednak to one mają mniej przyjaciółek, co znowu nie musi stanowić dla nich dużego problemu, jeżeli przyjaźnie będą źródłem zado-wolenia. Tradycyjna rola kobieca zawiera zachowania sprzeczne z makia-welicznym syndromem chłodu. Różnice w wynikach kobiet i mężczyzn w tej części badania nie dają podstaw, by wątpić, że makiawelistki są w stanie nawiązywać równie bliskie i satysfakcjonujące relacje, jak ich nie-makiaweliczne koleżanki.

10.4. Wyniki i dyskusja 159

10.4.1.6. Relacje między dyspozycjami osobowościowymi a ocenami „sieci przyjaźni”

i ocenami wybranej przyjaźni

(dokonywanymi w tabeli Lista Przyjaźni)

Układ korelacji między cechami Wielkiej Piątki i samooceną a ocenami

„sieci przyjaźni” i ocenami wybranego związku przyjacielskiego (dokony-wanymi w tabeli Lista Przyjaźni) był odmienny w grupach mężczyzn i ko-biet (por. tabele 2. i 3. w Aneksie). Liczba przyjaciół w grupie kobiet kore-lowała jedynie z ekstrawersją (R = 0,348), a w grupie mężczyzn — tylko z otwartością na doświadczenie (R = 0,237). Na podstawie wzoru korelacji można przypuszczać, że pośród cech Wielkiej Piątki ugodowość jest naj-silniej powiązana z ocenami przyjaźni — ludzie ugodowi są skłonni lepiej oceniać swe przyjaźnie. Związek otwartości, neurotyzmu, sumienności i samooceny z ocenami przyjaźni jest niewielki, ekstrawersja zaś ma zna-czenie jedynie w grupie kobiet.

W dokumencie Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi (Stron 153-161)