Problem i hipotezy

Tematem badania były relacje między makiawelizmem a właściwościa-mi przyjaźni, badane w diadach. Podstawowy cel sprowadzał się do okre-ślenia, czy zachodzi związek między poziomem makiawelizmu obojga przyjaciół i ich ocenami właściwości związku przyjacielskiego, w który są

zaangażowani. Kolejnym celem było ustalenie związków między pozio-mem makiawelizmu osoby i dokonywanymi przez nią ocenami właściwo-ści „sieci przyjaźni”, w które jest zaangażowana. Trzecim celem było określenie, czy makiawelizm — rozpatrywany na tle innych zmiennych osobowościowych — jest istotnym predyktorem ocen przyjaźni. Celem ostatnim było sprawdzenie, czy osoby o różnych profilach cech osobowo-ści (obejmujących makiawelizm, ekstrawersję, neurotyzm, otwartość, ugodowość, sumienność i samoocenę), różnią się ocenami przyjaźni.

W części pierwszej oceny osób badanych dotyczyły sieci wszystkich związków przyjacielskich. Szacowano czas trwania każdej przyjaźni, praw-dopodobieństwo trwania przyjaźni za pięć lat, zadowolenie z przyjaźni, emocje pozytywne i negatywne w związku, częstość konfliktów w związku oraz odczuwaną wobec przyjaciół bliskość. Ponieważ oczekuje się, że ma-kiaweliści gorzej poradzą sobie w relacjach długoterminowych (WILSON, NEAR, MILLER, 1996), a wyniki badań konsekwentnie wykazują związek makiawelizmu z cechami, które utrudniają nawiązywanie bliskich, ser-decznych więzi, takimi jak psychopatia, aleksytymia czy brak empatii (MCHOSKEY, WORZEL, SZYARTO, 1998; WASTELL, BOOTH, 2003; SJÖBERG, L IT-TORIN, 2003), zgodnie z hipotezami znajdzie to odzwierciedlenie w liczbie i jakości związków przyjacielskich, o czym wnioskować można na podsta-wie ocen, jakich dokonują osoby badane. Sformułowano następujące hipo-tezy dotyczące „sieci przyjaźni”⁵:

1. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z mniejszą liczbą deklaro-wanych przyjaźni.

2. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z krótszym przeciętnym, deklarowanym czasem trwania przyjaźni.

3. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z niższymi ocenami „pozy-tywnych” właściwości „sieci przyjaźni”: bliskości, zadowolenia, emocji po-zytywnych, jakie niosą związki przyjacielskie, oraz szansy ich przetrwania.

4. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z wyższymi ocenami „ne-gatywnych” właściwości „sieci przyjaźni”: emocji ujemnych i konfliktu⁶.

Ponieważ w „sieci przyjaźni” uwzględniono także przyjaciela uczest-niczącego w badaniu, kolejne hipotezy dotyczą ocen tej właśnie przyjaźni.

5. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z niższymi ocenami „pozy-tywnych” właściwości wybranego związku przyjacielskiego: bliskości, za-dowolenia, emocji pozytywnych w przyjaźni oraz szansy jej przetrwania.

10.2. Problem i hipotezy 143

5 Określenie „sieć przyjaźni” oznacza wszystkie deklarowane przez osobę badaną związki przyjacielskie.

6 Emocje negatywne i konflikt w przyjaźni nie są same w sobie złe i są zjawiskami nie do uniknięcia, ale tutaj traktowane są jako odzwierciedlenie problemów, z jakimi bory-kają się partnerzy. Określenia „pozytywne” i „negatywne” właściwości związku mają więc charakter porządkujący.

6. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z wyższymi ocenami „ne-gatywnych” właściwości wybranego związku przyjacielskiego: emocji ujemnych i konfliktu.

Makiawelizm partnera może być powiązany z ocenami wszystkich cech wybranej przyjaźni, szczególnie jednak oczekiwać można relacji z ocenami bliskości, gdyż ze względu na przypisywane makiaweliście właściwości (por. rozdział 10.1.3.) nawiązanie z nim intymnej relacji może być utrudnione, co odzwierciedla hipoteza:

7. Makiawelizm partnera wiąże się z niższymi ocenami odczuwanej wo-bec niego bliskości.

W części drugiej osoby badane oceniały właściwości wybranej przy-jaźni, odpowiadając na pytania kwestionariusza. Ponieważ badaniu podda-no pary przyjaciół, możliwe było porównanie poziomu makiawelizmu w parze oraz określenie wpływu poziomu makiawelizmu obydwu osób na oceny właściwości przyjaźni. Jest to w pełni uzasadnione, przyjaźń bo-wiem jest relacją — procesem, na który wpływ zawsze wywierają własno-ści każdej z zaangażowanych w nią osób. Przedstawiciele psychologii ewo-lucyjnej utrzymują, że niemakiaweliści „gołębie” muszą się łączyć w pary z podobnymi do siebie, by przetrwać (MEALEY, 1995; WILSON, NEAR, M IL-LER, 1996). Makiaweliści mogliby być zainteresowani partnerem niemakia-welistą, jednak ze względu na opór „gołębi” są zdani na siebie. Wobec tego sformułowano hipotezę:

8. Makiawelizm dwóch osób będących parą przyjaciół jest skorelowany.

Pierwsza grupa ocenianych właściwości związku przyjacielskiego łączy się z udzielaniem i odbieraniem wsparcia. Przypuszczenie, że makiawe-lizm może się wiązać z problemami zarówno w dawaniu, jak i odbieraniu wsparcia (por. rozdział 10.1.3.), znalazło odzwierciedlenie w nastę-pujących hipotezach:

9a. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z mniejszą liczbą deklaro-wanych wobec partnera zachowań wspierających (wsparcie udzielane) i ze spostrzeganiem mniejszej liczby zachowań wspierających partnera (wsparcie otrzymywane).

9b. Makiawelizm partnera wiąże się z mniejszą liczbą deklarowanych wobec niego zachowań wspierających i ze spostrzeganiem mniejszej licz-by jego zachowań wspierających.

10a. Makiawelizm osoby oceniającej jest związany negatywnie z ocena-mi zadowolenia ze wsparcia, jakiego udziela partner.

10b. Makiawelizm partnera jest związany negatywnie z ocenami zado-wolenia z udzielanego przez niego wsparcia.

Kolejna grupa ocenianych właściwości związku przyjacielskiego związana jest z wywieraniem wpływu i uleganiem wpływowi. Ten wymiar powinien być ważny dla makiawelistów, motywowanych do osiągania

zysków w drodze interpersonalnej manipulacji. Jednocześnie badania wskazują, że są oni mniej podatni na wpływ (BURGOON, LOMBARDI, BURCH, SHELBY, 1979; PANDEY, SINGH, 1987). Natomiast sprawowanie kontroli w związku, związane z próbami wymuszania na partnerze pożądanych zachowań za pomocą jawnych i ukrytych sposobów, może być konse-kwencją dążenia do utrzymania władzy w związku, przy czym partner makiawelista zaangażowany w walkę o wpływ może nie tylko częściej przejawiać takie zachowania, lecz także przypisywać je partnerowi (por.

rozdział 10.1.3.). Weryfikacji poddano następujące hipotezy:

11. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z wyższymi ocenami własnego wpływu wywieranego na partnera oraz z niższymi ocenami własnej tendencji do ulegania wpływowi partnera.

12a. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z wyższymi ocenami kontroli, jaką partner sprawuje w związku.

12b. Makiawelizm partnera wiąże się z wyższymi ocenami kontroli sprawowanej przez niego w związku.

Satysfakcja z przyjaźni, atrakcyjność partnera w roli przyjaciela, zaufa-nie i otwartość w związku przyjacielskim stanowią ostatnią grupę ocenia-nych cech przyjaźni. Satysfakcja i atrakcyjność są globalnymi charaktery-stykami związku i partnera, w dużym stopniu powiązanymi z sobą.

Utrzymywanie bliskich, ciepłych kontaktów prawdopodobnie nie jest dla preferującego cele zewnętrzne makiawelisty pierwszoplanowym zadaniem (MCHOSKEY, 1999). To niemakiaweliści — nastawieni na partnera, dążący do kontaktu, aktywnie kooperujący — zapewne chętniej zauważą i docenią zalety przyjaciela, dlatego też ich ocena atrakcyjności partnerów może być wyższa. Brak umiejętności interpersonalnych (ŚMIEJA, 2005) w po-łączeniu z zestawem negatywnych, niesłużących kontaktom cech przypi-sywanych makiawelistom (por. rozdział 4.) pozwala przypuszczać, że ich zadowolenie z przyjaźni może być niższe. Duża otwartość i wzajemne za-ufanie w związku także świadczą o jego wysokiej jakości. Ponieważ znaczącą cechą makiawelicznej wizji świata jest opinia o ludziach jako nie-godnych zaufania, relatywnie mniejszego zaufania do przyjaciół można oczekiwać od makiawelistów (por. rozdział 10.1.3.). Natomiast wysoka otwartość, rozumiana jako względnie stała właściwość, w poprzednich ba-daniach cechowała makiaweliczne kobiety (BROWN, GUY, 1983). Oczekiwa-nia te pozwoliły na sformułowanie następujących hipotez:

13a. Makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z przeżywaniem niższej satysfakcji z przyjaźni, z niższymi ocenami atrakcyjności partnera oraz z niższymi ocenami zaufania w związku.

13b. Makiawelizm partnera wiąże się z przeżywaniem niższej satysfak-cji z przyjaźni, z niższymi ocenami atrakcyjności partnera oraz z niższymi ocenami zaufania w związku.

10.2. Problem i hipotezy 145

10 Osobowość...

14. W grupie kobiet makiawelizm osoby oceniającej wiąże się z wyż-szymi ocenami własnej otwartości wobec partnerki.

Wszystkie uwzględnione w badaniach grupy zmiennych prezentuje schemat 1.

S c h e m a t 1 Zmienne uwzględnione w badaniu 1.

Makiawelizm

Emocje pozytywne w zwi¹zkach przyjacielskich Emocje negatywne w zwi¹zkach przyjacielskich Konflikt w zwi¹zkach przyjacielskich