Makiawelizm w relacjach długoterminowych

WILSON, NEAR i MILLER (1996) przypuszczają, że w długotrwałych rela-cjach makiaweliści radzą sobie słabo albo osiągają sukces dzięki — nie-zgodnej z ich naturą — kooperacji. Brak, niestety, badań weryfikujących tę hipotezę w sposób bezpośredni. Autorzy oczekują, że „warstewka ogłady”, którą makiaweliści maskują swoje prawdziwe intencje, będzie zdejmowana w miarę rozwoju znajomości. Taki opis makiawelisty, kryjącego niczym niehamowaną tendencję do dominacji pod społecznie akceptowaną fasadą, przypomina nieco — dokonany przez Karen Horney

— opis typu „agresywnego” neurotyka, który bez tych zabiegów zostałby odrzucony, gdyż wyrażane przezeń potrzeby, lub raczej ich forma, nie są społecznie akceptowane (HORNEY, 1994).

Pośrednio hipotezę tę weryfikują badania Dawida Sloana WILSONA, Da-wida NEARA i Ralpha MILLERA (1998). Wykorzystali oni opowiadania, stano-wiące fantazję na temat pobytu na bezludnej wyspie wraz z dwoma oso-bami tej samej co osoba pisząca płci. Bohater — twór osoby badanej —

stanowił ekran, na który projektowała ona własne postawy i zachowania.

Przedmiotem późniejszej oceny były opowiadania grupy osób o najwyż-szym i najniżnajwyż-szym poziomie makiawelizmu. Osoby badane czytały po dwa opowiadania, pisane przez makiawelistę i niemakiawelistę, po czym wypełniały skalę Mach w taki sposób, w jaki — ich zdaniem — zrobiłby to główny bohater opowiadania. Następnie oceniały cechy charakteru fikcyj-nej osoby przy użyciu zestawu skal, po czym z kolei oceniały, czy bohater jest pożądanym towarzyszem w każdej z wymienionych sytuacji społecz-nych. Osobom badanym udało się poprawnie oszacować poziom makia-welizmu autorów opowiadań. W prawie wszystkich wymienionych rolach (współlokator, partner w biznesie, powiernik, przełożony, wierzyciel) wy-żej ceniony był bohater niemakiawelisty. Jedynie w roli członka zespołu negocjacyjnego minimalnie preferowany był bohater makiawelisty (tylko przez mężczyzn). W tej jedynej sytuacji makiaweliczne właściwości, jakie wykazywał bohater historyjki, mogły zostać wykorzystane na zewnątrz grupy dla jej dobra. Badani określali bohaterów niemakiawelistów jako bardziej ufnych, współpracujących, pomocnych i lepszych kandydatów na przyjaciela, lecz zarazem mniej śmiałych. Bohaterowie makiawelistów byli spostrzegani jako bardziej egoistyczni, krytyczni, aroganccy, niegodni zaufania, agresywni, niezależni, podejrzliwi i niesłowni. Interpretując wy-niki omówionych badań, Wilson, Near i Miller przypominają opisywany przez CHRISTIEGO i GEIS(1970) czar makiawelistów, których także w póź-niejszych badaniach spostrzegano jako osoby atrakcyjniejsze społecznie.

Oceny te dotyczyły jednak kontaktów krótkotrwałych. Ponieważ pisząc hi-storyjki, makiaweliści nie czuli się zobowiązani do utrzymywania „fasa-dy”, pokazali prawdopodobnie cząstkę swej „prawdziwej” natury: ego-istycznej, rywalizującej i skłonnej do wykorzystywania, dlatego zostali przez potencjalnych partnerów odrzuceni. Niestety, autorzy nie zbadali poziomu makiawelizmu osób badanych, nie wiemy więc, czy wpływa on na wybory i oceny partnera.

4.4. Podsumowanie

Wpływu makiawelizmu na zachowanie oczekiwać możemy przede wszystkim w sytuacjach społecznych. Wiele badań poświęcono temu właśnie problemowi. Identyfikowano właściwości, które mogą być z ma-kiawelizmem związane i wywierać wpływ na interakcję, oraz obserwowa-no zachowanie osób o odmiennym makiawelizmie w eksperymentalnie wytworzonych sytuacjach społecznych.

4.4. Podsumowanie 69

Makiaweliści przejawiają wyższą orientację na wymianę i niższą orien-tację na wspólnotę. W społecznej wymianie nie koncentrują się na spra-wiedliwym podziale dóbr, lecz należą do grupy „biorców”, zainteresowa-nych własnym zyskiem, bez oglądania się na dobro partnera. Osoby makiaweliczne osiągają wysokie wyniki zarówno w skali kolektywizmu, jak i w skali indywidualizmu, co może oznaczać zgodę na zachowania eksploatujące i w obrębie własnej grupy, i poza nią. Niewybiórcza tenden-cja do rywalizacji oraz brak zainteresowania potrzebami innych ludzi — te właściwości makiawelistów, opisywane przez CHRISTIEGO i GEIS (1970), znalazły pełne potwierdzenie w późniejszych badaniach.

Pary homogeniczne złożone z makiawelistów lub z niemakiawelistów łatwiej dochodzą do porozumienia niż pary mieszane. Makiaweliczny chłód i wyobcowanie mogą odzwierciedlać się w mowie ciała, w więk-szym dystansie przestrzennym manifestowanym wtedy, gdy nie jest ko-nieczne wywieranie wpływu na partnera.

Na przykładzie badań nad efektem audytorium można przeanalizować wpływ rodzaju zadania, realizowanego w sytuacji społecznej, na zachowa-nia komunikacyjne osób o różnym makiawelizmie. Sytuacja, która zawiera przymus pokazywania nieprawdziwej tożsamości, nie sprawiająca kłopo-tów makiaweliście, może dezorganizować zachowanie niemakiawelisty.

Badania nad kultem okazywanymcelebrities dowodzą, że zachowania ma-kiawelistów w sytuacjach naturalnych nie zawsze są łatwe do przewi-dzenia.

Badania, w których osoby różniące się poziomem makiawelizmu oce-niali partnerzy, wykazały, że sporządzone charakterystyki są zgodne z opi-sami cech makiawelistów i niemakiawelistów, wynikającymi z danych eks-perymentalnych i kwestionariuszowych. Makiaweliści byli oceniani jako chłodni, samolubni, ambitni, kierujący się rozumem, narzucający swą wolę, egoistyczni, nietroskliwi, lekceważący, niegodni zaufania, agresywni, podejrzliwi i niesłowni. Niemakiawelistów uważano za bardziej godnych zaufania, kooperatywnych, pomocnych, przyjacielskich, życzliwych, rzetel-nych, rozsądrzetel-nych, prawdomówrzetel-nych, uczynrzetel-nych, ufnych i szczerych. Oni sami oceniali się podobnie. Nie wiadomo natomiast, jak poziom makiawe-lizmu wpływa na oceny partnera, choć wpływ taki jest bardzo prawdopo-dobny.

Wyniki badań nad stosowanymi taktykami wpływu trudno jest porów-nywać ze względu na różnorodność podejść badawczych. Makiawelizm wiąże się z użyciem taktyk nieracjonalnych (opartych na emocjach) i nie wprost (zamaskowanych), negatywnie zaś — z użyciem taktyk racjonal-nych i wprost. Potwierdzenia wymaga teza, że makiaweliści podczas początkowych prób oddziaływania na partnera wybierają taktyki „mięk-kie” (np. ingracjację, tworzenie koalicji), a dopiero w razie ich

niepowo-dzenia uciekają się do taktyk „twardych” (np. wymiany czy wywierania presji).

Zachowania autoprezentacyjne są bardzo ważne z punktu widzenia makiawelisty, co wyraża się zarówno w ich akceptacji, jak i w częstszym, mało wybiórczym ich stosowaniu. Autoprezentacja makiawelisty ma słu-żyć osiąganiu celów, a nie satysfakcji partnera, w związku z tym stosowa-na może być bardzo intensywnie lub nie stosowastosowa-na wcale — zależnie od sytuacji. Charakterystyczna dla makiawelistów autoprezentacja perfekcjo-nistyczna nie jest motywowana dążeniem do doskonałości, lecz chęcią zdobycia przewagi. Są jednak formy kierowania wrażeniem łatwiejsze dla niemakiawelistów, jak choćby używana w celach strategicznych autode-precjacja.

Makiaweliści są bardziej odporni na wpływ społeczny: trudniej zmie-niają postawy, w mniejszym stopniu ulegają ingracjacji.

Syndrom osobowości makiawelicznej od początku wiązano z zachowa-niami przywódczymi. Christie i Geis uważali makiawelistów za uzdolnio-nych liderów. Wyniki późniejszych eksperymentów nie potwierdzają tego optymizmu. Na ich podstawie nie można twierdzić, że makiaweliści czę-ściej zostają liderami w nowo tworzonych grupach ani że będąc liderami, kierują skuteczniej. Nie oznacza to jednak, że poziom makiawelizmu nie ma wpływu na sposób pełnienia roli lidera.

Poziom makiawelizmu członków grupy roboczej nie determinuje auto-matycznie efektywności pracy grupy, a zachowanie makiawelicznych członków nie jest oceniane przez pozostałych korzystnie, jednak makiawe-liści mogą w większym stopniu wpływać na decyzje grupowe.

Choć problemy, jakich przysparzają makiaweliści w relacjach długoter-minowych, wydają się oczywiste, brak poświęconych temu badań empi-rycznych. Hipoteza WILSONA, NEARA i MILLERA (1996), że makiawelista w dłuższym związku poniesie porażkę, chyba że upodobni się w zachowa-niu do niemakiawelisty, czeka na weryfikację.

4.4. Podsumowanie 71