pod taki czas
interregnijest
celeritAS– prędkość
[16] Prawda to, że rada dobra potrzebuje uwagi, kto chce dobrze radzić, nie trzeba być skwapliwym Nulla res potest esse eadem festinata simul & examinata. Niepo-dobna to rzecz, aby człowiek porywczy i prędki miał co uważnego poradzić. Zawsze prędkie porady żalu niepotrzebnego, a nie rychło nabawiają. Tardum
consilium longae praestantius est, praeceps autem semper habet comitem poenitentiam,
Sulp. in vita S. Mart.
Apuleius de Deo Socrat. Andalog.
powiedział Lucianus. Świadome nam wszytkim dobrze Augusta cesarza
sym-bolum. Ten na pieczęci rysować i na monecie kuć kazał dwie rzeczy sobie
prze-ciwne, delfina i kotwicę. Delfin najprędsza ryba w morzu w skok płynie, strzale się ledwie nie równa, kotwica zaś w biegu prędkim okręt zatrzymywa, a przy tym przydaje te słowa: Festina lente, „Kwap się, ale pomału”. Jakoby chciał rzec, jeśliś z natury porywczy i prędki jako delfin i do rady, i do zwady, miejże przy tym kotwicę, aby Festinatio była lenta. Plato takich, co to skwapliwi są i poryw-czy w radzie i w inszych postępkach, przyrównał do człowieka prędko się ubie-rającego, człowiek w ubieraniu skwapliwy niepodobna rzecz, aby nie miał w czym pobłądzić, albo się nie doczesze, znać będzie, że w pierzu, a nie na słomie leżał, albo szatę nie tak jako trzeba wychędożoną wdzieje, albo co na nice włoży, albo guzików i haftek nie dopnie, albo ciżmy opak obuje, musi przecie być znak skwapliwości, którego się potym między ludźmi wstydzi. Tak w porywczej i skwapliwej radzie musi się przecie cokolwiek niedoskonałości pokazać, czego po tym żal i wstyd. Zawsze tedy zła i w radzie, i w rzeczach zawikłanych a wal-nych skwapliwość. Jednak kiedy omieszkiwanie i zwłoka albo rzeczypospolitej, albo personie szkodliwa, już w ten czas trzeba skwapliwie i radzić, i czynić. Quintus Curtius najbardziej chwali Aleksandra Wielkiego z prędkości: Nullam
virtutem regis istius magis quam celeritatem laudaverim. Bóg Wszechmogący dość
ten nierychły jest w niepojętych sprawach, a przecie, kiedy tego potrzeba, na-zbyt skwapliwy a prędki bywa, tak że go prorok mało nie do owego, co prosto bieży, albo do zawodnika przyrównał: Voca nomen eius: Accelera, spolia detrahere
festina praedari. Syn Boży, wiecie, jako się długo na świat wybierał Expectans expectavi Dominum, powiedział Dawid, w osobie wszytkiego świata naczekałem
się Pana, rychło-li przyjdzie. Moram faciente sponso dormitaverunt omnes
& dor-mierunt. Tak się długo bawieł, że wszyscy niemal jakoby więcej się go nie
spo-dziewając, posnęli, a przecie kiedy przyszedł czas, którego się miał pokazać na świecie, odziany w sukienkę człowieczeństwa naszego, był tak prędki i rączy, że go oblubienica do dzikiego jelenia w biegu przyrównała: venit saliens in
mon-tibus transiliens colles similis caprae hinnuloque cervorum. Jako jelonek skakał po
górach, przeskakiwał pagórki. A kiedy na nieprzyjacioły swoje przy skończeniu świata nagle napadnie, o jako prędkie i niespodziewane będzie przyjęcie jego, przypadnie jako piorun, który w tejże minucie na zachodzie słońca obaczysz, w której się na wschodzie pokazał. Powiada Mateusz święty: sicut exit fulgur ab
oriente, & paret usque in occidentem, ita erit & adventus Filli hominis. Dobra tedy
jest prędkość, gdy czas i potrzeba niesie, a najbardziej, kiedy zwłoka albo rze-czypospolitej, albo personie szkodliwa.
[17] I w tym czwartym warunku musiemy dać dank apostołom Pańskim, przy-znawszy że szczęśliwsi w sieroctwie swoim niźli my. Azaż nie tak, leniwe prawo polskie albo swawolna niezgoda (której Panie uchowaj), jako długo przewlec może sieroctwo nasze, wszyscy wiecie. Rączoć wprawdzie bieżała Atalanta,
Tranquillus Lib. 6. Isa. 8. [w. 3] Psalm. 39. [w. 2] Mat. 25. [w. 5] Canti. 2. [w. 8–9] Mat. 24. [w. 27]
chyżo doskoczyć chciała naznaczonego kresu, prędko myśliła odprawić zawody swoje, ale chytry Hyppomenes jako postrzegł, że dobiega zamierzonego miejsca, co raz to jabłko złote ciskał, aby się około niego bawieła, a on tymczasem swego dowodził. Wiem ci ja, żeby osierociała Korona nasza, rada jako druga Atalanta, co najprędzej do kresu sieroctwa swego przybiegła i tam interregnum swoje skończywszy, pana przywitała; ale kto wie, jeśli się nie znajdą jacy Hyppome-nesowie, którzy co raz to cokolwiek zarzucą, aby się ta rącza Atalanta zabawiała, a oni tymczasem swego dokazowali. Wróżyć nie chcę, ale i mnie, i każdemu obawiać się wolno takich ćwieków, na jakich kiedyś przodkowie naszy, kończąc nieszczęśliwe interregnum swoje, mało nie pokaliczeli. Puścił zawody wszystek senat do kresu naznaczonego u Prądnika rzeki, gdzie i interregnum znieść, i pana podać szczęście miało, ale napadszy na gwoździe kończyste od Leszka zdradli-wie po gościńcu rozsiane, wprzód i konie zagwoździli, i sami na zdrowiu mało nie szwankowali, niż interegnum skończyli. I teraz to trzymam o smutnym se-nacie królestwa naszego i o każdym prawdziwym synu koronnym, żeby rad jako najprędzej te zawody skończył, bo któż by sobie przedłużenia życzył. Ale kto wie, jeśli stanąć i zatrzymać się nie muszą, napadszy na jakie zdradliwe ćwieki albo kończyste gwoździe pokrytych fakcyji. Sam ty nas strzeż Boże, który trzy-masz in manu tua omnes fines terrae [Ps 94, 4]. A zdarz, aby ten osierociały korony polskiej orzeł, co najprędzej znalazł pana, aby rącza Pogonia W. K. L. jako naj-prędzej dogonieła tego, któremuś Ty od wieków koronę polską obiecał i nazna-czył. I w tym tedy szczęśliwsze jest sieroctwo apostolskie, bo dosyć krótkie, dziesięć dni tylko trwało, prędko o dostojeństwie, i de securitate ich konwokacyją skończono w Konsystorzu niebieskim. Traktaty w rychle stanęły, bez zwłoki zgodzono się na personę, która po Chrystusie Panu miała nastąpić, a nasza jesz-cze końca nie widzi. Pisze Plinius, że Rzymianie w te czasy, kiedy jeszjesz-cze ze-garów tak doskonałych na świecie nie było, zażywali zeze-garów wodnych od Scypiona Nasyki wprzód wymyślonych (takie to były zegarki, jako u nas owe ciekącze, jedno że w banieczki nie sypano proszku, ale wody pięknej nalewano. A jako Viktorius pisze, zwały się clepsidrae stillantes), przecie jednak mym zda-niem musiały mieć ten defekt, że lecie skracały, a zimie przedłużały godzin. Czemu? Kto nauk filozofskich świadom, prędko się może domyślić, zimno ma tę własność, że condensat, rzeczy wilgotne zagęszcza, wodę mrozi, w lód twardy i miąższy przemienia. Gorąco zaś ma tę własność, że rarefacit, rzeczy gęste czy-ści i rozrzedza, bo widzimy, że lód topi i wosk przepuszcza, że tedy od mrozu choć nie zmarzła, przecię jednak gęściała woda w zegarku, albo raczej w ba-nieczkach jego, zatym też tak prędko nie mogła ciecz, a że leniwo ciekła, go-dziny też dłuższe być musiały. Że zaś lecie ciepło słoneczne rarefaciebat czyściło i zatrzymywało w swej przyrodzonej rzadkości i przeźrzoczystości wodę, zatym też prędzej ciekła i godziny musiały być krótsze. Jest to bowiem doświadczona, że im woda czystsza i rzedsza, tym prędzej ciecze, a im gęstsza, tym lżej płynie.
Ovid. lib. 10. Metham.
Cro. lib. 2.
Psalm. 44.
Spyta mię kto z was słuchacze moi, na com tu te zegarki przypomniał? Abym ukazał, skąd to poszło, że tak prędko skończone sieroctwo apostolskie. Rozu-miem ja, że i sieroctwo nasze ma, i sieroctwo apostolskie miało swój zegarek w wiecznym przejźrzeniu Boga Wszechmogącego naznaczony, a bodaj nie taki, jakiego zażywali Rzymianie, bodaj nie clepsidram stillantem, bo ponieważ aquae
multae populi multi [Ap 17, 15], tedy i zegarek czasów naszych, jako woda
pręd-ko płynie. Naznaczył był Bóg godzinę, której spręd-kończyć się miało sieroctwo apostolskie, naznaczył i nam godzinę, która gdy dociecze, skończy się
interre-gnum nasze. Szcześliwsi jednak w tej mierze apostołowie Pańscy, bo się prędko
skończyła godzina sieroctwa ich, a na zegarku naszym podobno się przedłuży. Dlaczegoż? Temu, że zegarek ich ciekł lecie w gorącu niebieskim, przy promie-niach Ducha Świętego, jako słońca niebieskiego, które zawsze fovet frigidum, a co więtsza nescit tarda molimina. A zegarka naszego jeśli ciepły promień Ducha Świętego albo gorąca miłość przeciwko ojczyźnie nie zagrzeje, pewnie nam albo zmorzone grzechami serce, albo wrodzona animuszów oziębłość, godzinę i czas sieroctwa przedłuży. Przystąpmysz do ostatniego warunku.