Czynniki funkcjonowania dystryktów przemysłowych we Włoszech

Ze względu na szczególny wkład badań nad dystryktami przemysłowymi we Włoszech w wyjaśnianie mechanizmów działania dystryktów przemysłowych na całym świecie, należy według autora poświęcić również nieco uwagi uwarunkowaniom, w jakich powstawały zgru-powania przemysłu tzw. „Trzeciej Italii‖.

F. Pyke i W. Sengenberger, którzy zajmowali się dystryktami przemysłowymi we Wło-szech, wśród warunków powstania dystryktów przemysłowych wymieniają [Pyke et al., s.5-6]:

 ducha przedsiębiorczości, który sprawia, że wiele osób po nabyciu odpowiedniego doświadczenia w wytwarzaniu lub sprzedaży zakłada własne firmy,

 elastyczność, która polega na zdolności użycia miejscowych społecznych zasobów (zasobów rodziny i znajomych) oraz łatwego uzyskania funduszy ze środków wła-snych i osób związanych z przedsiębiorcą,

 lokalny konsensus (wśród różnych grup społecznych odnośnie wspólnych wartości), który umożliwia współpracę,

 dostęp do pewnego zasobu umiejętności wykształconego lokalnie.

Wartości przez nich wskazane opisują relacje społeczne we włoskich dystryktach prze-mysłowych. Badacze tych ostatnich akcentują znaczenie społecznego kontekstu funkcjono-wania. Powyższe uwarunkowania mogą być traktowane jako czynniki warunkujące ich dzia-łanie.

J. Figuła opisując system włoskiej przedsiębiorczości, przytacza przyczyny rozwoju dystryktów przemysłowych we Włoszech za P. Botto (przedstawiciel Club Distretti Italiani). Według niego do ich rozwoju przyczyniły się [Figuła, s.50]:

 specyficzny popyt na wyroby dystryktu i jego zogniskowanie na obszarze DP (rynek półproduktów)

 silna kooperacja

 szybkie przemieszczanie się informacji technologicznej (innowacji)  szeroka i silna konkurencja

 elastyczność

W innym źródle dotyczącym włoskich dystryktów przemysłowych i generalizującym ich najistotniejsze cechy badacze wymieniają [IBS]:

 specjalizację w produkcji określonej rodziny produktów; w praktyce przeważający sektor jest integralną częścią regionu, w jakim znajduje się rejon przemysłowy (na przykład jedwab z Como),

 produkcję w rejonie wykonywaną głównie przez małe i średnie firmy, od strony wła-sności przez ogromną ilość podmiotów,

 wyraźny podział pracy wśród firm, które starają się specjalizować w jednej fazie procesu produkcyjnego,

 obecność wydajnej sieci publicznych i prywatnych usług, które pozostają w bezpo-średnim kontakcie z producentami.

Cechy te charakteryzują środowisko biznesowe włoskich dystryktów przemysłowych. Oprócz tego wymienia się również czynniki, które opisują kontekst społeczny. Są to:

 zwiększona cywilna wrażliwość, która charakteryzuje przedsiębiorców, miejscową kulturę oraz administrację,

 silny związek pomiędzy aktywnością w biznesie a życiem społecznym mieszkańców. [IBS]

Według G. Beccattiniego41

jednym z kluczowych warunków rozwoju i ciągłej repro-dukcji dystryktu przemysłowego jest wykształcony lokalnie homogeniczny system wartości i poglądów, który zawiera zasady dotyczące pracy (również działalności gospodarczej) oraz kształtowania wzajemnych relacji. Homogeniczność systemu wartości wydaje się pojęciem bliskim temu, co L. Biggiero nazywa tożsamością dystryktu przemysłowego. Mówi on o toż-samości działającej, stabilnej organizacji sieciowej, jakim jest dystrykt przemysłowy i defi-niuje ją jako: „zestaw wzajemnych porozumień pomiędzy uczestnikami dystryktu, znajdują-cych się pod wpływem centralnej, trwałej i unikalnej charakterystyki miejsca‖. Tożsamość jest więc wynikiem powtarzalności oraz wielości międzyorganizacyjnych relacji. [Biggiero, s.79]

Niezależnie jednak czy mówimy o homogeniczności systemów wartości uczestników, czy też o istnieniu zbiorowej tożsamości dystryktu przemysłowego zdefiniowanej jak wyżej, mamy na myśli pewien abstrakt, którego zadaniem jest stabilizacja systemu relacji w dystryk-cie przemysłowym zarówno na płaszczyźnie powiązań biznesowych, jak i relacji

41

nych. Według I. Pannicci⁴² stabilizacja ta wynika z pojawiającego się w takim środowisku zaufania, które z kolei jest konsekwencją częstych kontaktów handlowych oraz powiązań na płaszczyźnie prywatnej. Podsumowując, mamy do czynienia z systemem pojęć oddziaływują-cych na siebie.

Jak już to zauważył R. Likert, zaufanie umożliwia działanie sieciowej organizacji. W zgrupowaniu firm podobieństwo wyznawanych wartości, utożsamianie się z miejscem i lo-kalną społecznością oraz częste kontakty zarówno na płaszczyźnie prowadzenia biznesu, jak i płaszczyźnie relacji społecznych (znajomi, rodzina) prowadzą do wykształcenia się wzajem-nego zaufania. Zaufania rozumiawzajem-nego jako poczucie pewności względem poczynań drugiej strony relacji w biznesie. Zaufanie pełni funkcję pewnego rodzaju poręczenia zawieranych umów, które może być brane pod uwagę w momencie wyboru kontrahenta jako istotny czyn-nik porównywany z takimi zmiennymi jak cena, jakość43

.

Ważność pierwiastka społecznego w powstawaniu dystryktów przemysłowych we Wło-szech potwierdzają wyniki badań R. Putnama44

nad społeczeństwem obywatelskim we Wło-szech przeprowadzone w latach 70-tych i 80–tych XX wieku. R. Putnam wraz ze współpra-cownikami badał przyczyny istotnych różnic pomiędzy gospodarką i samorządami północnej i południowej części Włoch. Wykazał w nich to, że północna część Półwyspu Apenińskiego zdecydowanie przewyższa część południową pod względem efektywności badanych struktur. Badania wykluczyły prostą zależność pomiędzy lepszym stanem gospodarki regionalnej a efektywnością samorządów. Przyczyną istotnie różnicującą poszczególne jednostki admini-stracyjne Włoch są według R. Putnama różnice w stanie społeczeństwa obywatelskiego, które zostały zinterpretowane w ten sposób, że silniejszy stopień obywatelskości społeczeństwa regionu wpływa na wyższy stopień rozwoju gospodarki oraz wyższy stopień efektywności samorządów. Oczywiście, dla niniejszej rozprawy najistotniejszym jest jednak to, że to wła-śnie w regionach o wyższym stopniu rozwoju społeczeństwa obywatelskiego rozwinęły się dystrykty przemysłowe. Można z tego wyciągnąć wniosek, że dystrykty przemysłowe nie są „nieuniknionym‖ kolejnym etapem rozwoju gospodarki, ale jedną ze ścieżek jej rozwoju uza-leżnioną nie tylko wystarczającego kapitału materialnego, ale także od odpowiedniej konfigu-racji kapitałów ludzkich.

42

[Paniccia, s.3] 43

Zobacz badania metodą ASWO w rozdziale 4 niniejszej pracy. 44

F. Fukuyama w badaniach nad zagadnieniem zaufania w różnych regionach Włoch po-wiązał występowanie dystryktów przemysłowych ze stopniem nasycenia lokalnych społecz-ności cechą wzajemnego zaufania jej członków. W regionach o mniejszym stopniu występo-waniu tej cechy lokalna gospodarka nie wykształciła takich skupisk przedsiębiorstw. Nasuwa się zatem konstatacja, że dystrykty przemysłowe powstają z większym prawdopodobień-stwem bądź też rozwijają się lepiej w społeczeństwach cechujących się większym stopniem wzajemnego zaufania pomiędzy jego członkami⁴⁵.

M. Lorenzen⁴⁶ badał wpływ zaufania na poziom koordynacji w dystryktach przemysło-wych. Autor bazując na różnych opracowaniach teoretycznych, wyjaśnia, dlaczego koordyna-cja jest szczególnie efektywna w ID. Sugeruje, że firmy w dystryktach są zdolne do obniżenia kosztów koordynacji i sieci przy pomocy zaufania, podczas gdy firmy spoza dystryktu muszą polegać na innych bardziej kosztownych mechanizmach koordynacji. [Lorenzen]

N. Dayasindhu, który analizował wpływ takich czynników jak zaufanie i doświadczenie na poziom osadzenia w dystrykcie przemysłowym, które z kolei wpływa na jego konkuren-cyjność. Wykazał przy tym relacje pozytywną. Zaufanie jest zatem ważnym czynnikiem, po-średnio wpływającym na konkurencyjność firm w dystrykcie przemysłowym. [Dayasindhu]