Innowacyjność jako czynnik funkcjonowania dystryktów przemysłowych

W kontekście problemu powstawania i funkcjonowania dystryktów przemysłowych bardzo często poruszana jest kwestia ich innowacyjności rozumianej jako zdolność do kre-owania nowych i ulepszonych produktów oraz tworzenia nowych technologii ich wytwarza-nia. W przypadku dystryktów przemysłowych za główną przyczynę ich powstawania uważa się wysoką efektywność mechanizmów wymiany idei, pomysłów, nowinek technicznych w zakresie nowych produktów i technologii ich wytwarzania. Wymiana ta może przebiegać w sposób bardzo dynamiczny dzięki zawiązywaniu się licznych relacji między pracownikami firm, co ułatwia bliskość geograficzna.

45

[Fukuyama] 46

Do podobnych wniosków doszli B. Christerson i C. Lever-Tracy, który badał wpływ zaufania na poziom kosz-tów transakcyjnych w chińskich dystryktach przemysłowych. Zauważył, że nie tyle bliskość kontrahenkosz-tów zmniejsza koszty transakcyjne, ale zaufania między nimi. [Christerson et al.]

B. Gruchman pisząc o lokalnych sieciach innowacyjnych, których najlepszym przykła-dem według niego są dystrykty przemysłowe we Włoszech, twierdził, że ich powstawanie wiąże się z pewnymi uwarunkowaniami. Stwierdził, że lokalne sieci innowacyjne to wynik rozwiniętej gospodarki rynkowej, choć zauważył również odwrotne działanie tej relacji – po-wstawanie lokalnych sieci innowacyjnych (dystryktów przemysłowych) prowadzi do umac-niania gospodarki rynkowej i podnosi ją na wyższy poziom. Badacz ten zdaje sobie sprawę, że nie wystarczy istnienie i powstanie na danym obszarze małych i średnich przedsiębiorstw. Aby powstała lokalna sieć innowacyjna muszą wystąpić następujące zjawiska [Gruchman, s.22-24]:

 przedsiębiorstwa muszą nawiązywać i zagęszczać horyzontalne kontakty między so-bą,

 przedsiębiorstwa podejmują przedsięwzięcia w dłuższym horyzoncie czasowym,  zrównoważony i dynamiczny rynek pracy, który pozostaje w akceptowalnej przez

społeczeństwo równowadze pomiędzy podażą i popytem oraz którego uczestnicy sta-le podnoszą swoje kwalifikacje (społeczny proces uczenia się),

 zasadniczą rolę w rozwoju lokalnych sieci innowacji, a w szczególności w budowa-niu dynamicznego i zrównoważonego lokalnego rynku pracy odgrywają regionalne władze publiczne (autor zwraca uwagę na samorządność).

Czynniki społeczne funkcjonowania dystryktu przemysłowego nie były głównym przedmiotem analiz dla B. Gruchmana. Zrozumiałe jest, że skupia się na czynnikach ekono-micznych, które stanowiły palący problem dla ówczesnej (1992 rok) gospodarki w Polsce.

E. Wojnicka pisząc o klastrach, wskazuje na dwa istotne według niej czynniki, które de-cydują o ich powstaniu i dalszym rozwoju. Są to: współpraca w ramach regionu/rejonu oraz innowacyjność. W kontekście współpracy wskazuje na istotną rolę kapitału społecznego, czy-li na relacje między podmiotami. Według niej powstawanie współpracy/relacji jest zależne od ludzi, którzy zajmują się budową relacji w regionie, architektami których nazywa architekta-mi klastrów. Drugi czynnik - innowacyjność - jest według E. Wojnickiej deterarchitekta-minantem ich międzynarodowej konkurencyjności i czynnikiem przetrwania. [Wojnicka, s.34]

Autorka ta podaje przykłady klastrów, które zgodnie z jej rozeznaniem funkcjonują głównie dzięki innowacjom. Według niej Krzemowa Dolina opiera się na innowacjach po-wstających w wyniku dynamicznej wymiany idei pomiędzy firmami ją tworzącymi. W miej-scu takim receptą na kryzysy jest według niej jeszcze większa innowacyjność - zwiększenie dynamiki procesów wymiany wiedzy. W tabeli poniżej znajduje sie zestawienie bezpośred-nich czynników sukcesu opisywanych przez nią klastrów.

Tabela 3.6. Czynniki sukcesu Doliny Krzemowej, Cambridge, Leuven

Dolina Krzemowa Cambridge Leuven

- obecność innowacyjnych i kreatywnych przedsiębiorców posiadających możliwe do urynkowienia pomysły i produkty - istnienie zespołów zarządzania jakością - obecność licznych uniwersytetów i centrów akademickiej doskonałości - dostęp do zewnętrznych źródeł finan-sowania (business angels, venture capi-tal)

- dostęp do rynków kapitałowych - rozbudowana infrastruktura wsparcia biznesu

- dostępność przestrzeni dla ekspansji - atrakcyjne warunki życia

- atrakcyjne warunki mieszkaniowe - obecność dużych zyskownych przed-siębiorstw

- źródła innowacji – uniwersytet o światowej renomie, znaczące centra badawcze oraz instytuty naukowe,

- globalne zdolności marketin-gowe i sprzedaży,

- doskonałe zarządzanie rozwo-jem miasta

- dostępność zewnętrznych źró-deł finansowania

- dogodne warunki fiskalne - dziedzictwo historyczne i kultu-rowe

- zbilansowany wzrost w oparciu o własne zasoby i inwestycje z zewnątrz

- znaczący potencjał naukowy w zróżnicowa-nych dziedzinach od ICT, przez biotechnolo-gię po zaawansowane technologie materiało-we

- wysoko wykwalifikowani absolwenci – potencjalni przedsiębiorcy lub pracownicy - obecność kilkunastu centrów badawczych sprzyjających kreowaniu powiązań między sferą B+R a sferą biznesu, efektywny proces dyfuzji wiedzy i technologii,

- obecność instytucji finansowych – banków, funduszy venture capital oraz business angels, - korzystne położenie geograficzne – linie kolejowe, autostrady oraz bliskość międzyna-rodowego lotniska,

- sprzyjające warunki życia (wysoki poziom życia w tym konkretnym mieście)

Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie J.Larousse „Clusters in Flanders: Co-operation in innovation in the New Network Economy‖ IWT Observatory, 2001 za [Wojnicka, s.39]

E. Skawińska⁴⁷ przytacza teorię C.H. Best'a, który postrzega innowacyjność gron jako skutek działań „innowacyjnej firmy‖. Firma taka cechuje się tym, że:

 rekonstruuje rynek i produkt,

 identyfikuje możliwości rynkowe i oferuje produkty o znakomitych własnościach  rozwija zdolności produkcyjne (wdraża nowe produkty i zarządza technologią)  rozwija nowe produkty

 ciągle usprawnia proces i poszukuje doskonałości wykonania.

Firma taka niejako wymusza tworzenie się zaplecza dostawców, odbiorców w lokalnym środowisku biznesowym oraz innych instytucji wspierających działanie grona.

Również B. Szymoniuk zwraca uwagę na48

innowacyjność klastrów jako warunek ich funkcjonowania. Wskazuje jednocześnie jej determinanty. Są to:

 obecność rywali,  bliskie relacje,

 bliskość innych uczestników rynku,  obecność kadr.

Obecność rywali zmusza firmy do wyróżniania się w sposób twórczy, co z kolei pod-trzymuje procesy innowacyjne. Bliskie relacje sprzyjają utrzymaniu w środowisku

47

[Skawińska, s.93-94] 48

nej proinnowacyjnej „atmosfery przemysłowej‖. Współpraca firm w ramach klastra w oczy-wisty sposób sprzyja ich grupowej innowacyjności (przekazywanie formalnej i nieformalnej informacji). Firmy funkcjonują blisko innnych uczestników rynku i dokonują oceny poczynań konkurencji w zakresie wprowadzania nowych produktów (szybkie zauważanie potrzeb na-bywców). Dokonywany jest swoisty zbiorowy i wzajemny proces quasi benchmarkingu. Obecność fachowych kadr, czyli pracowników, którzy znają potrzebny w dystrykcie przemy-słowym fach i którzy wiedzą, jak wdrożyć innowację, gdy pojawia się nowa technologia bądź produkt. Szymoniuk wskazuje również na istotną barierę, która hamuje procesy innowacyjne. Jest nią myślenie grupowe, czyli zamknięcie na pojawiające się nowości poza umownymi granicami dystryktu przemysłowego.

Podobnie G. Gorzelak i A. Olechnicka⁴⁹ omawiając zagadnienia wzrostu regionalnego oraz zagadnienie funkcjonowania gron stwierdzili, że jednym z głównych czynników różni-cowania się gospodarczego profilu, poziomu konkurencyjności, a co za tym idzie dynamiki wzrostu i zmian strukturalnych regionów w otwartej gospodarce globalnej napędzanej inno-wacjami jest lokalne środowisko innowacyjne50

. Opisują oni takie środowisko jako „spójny układ przestrzenny charakteryzujący się specyficznymi wzorcami zachowań i kulturą tech-niczną, rozumianą jako wypracowanie i akumulowanie praktyk działania, wiedzy, standardów i wartości związanych z działalnością gospodarczą‖.

Główne elementy tego środowiska to51 :

 zbiór uczestników dysponujących swobodą podejmowania decyzji strategicznych i dokonywania niezależnych wyborów (m.in. przedsiębiorstwa, instytuty badawcze, instytucje szkoleniowe, władze loklane)

 elementy fizyczne (infrastruktura)  elementy niefizyczne (know-how),  elementy instytucjonalne,

 specyfika wzajemnych relacji,

 intensywne procesy wzajemnego uczenia się.

Z punktu widzenia niniejszej pracy warto skupić się na wspomnianej przez tych auto-rów wzajemności relacji oraz uczenia się. Twierdzą oni, że wzajemność wynika z systemu

49

[Gorzelak et al , s. 128] 50

Pojęcie wprowadzne przez grupę badawczą GREMI (Groupe de Recherche Europeen sur les Milieux Innova-teurs), która zajmowała się badaniem lokalnego środowiska innowacyjnego w różnych regionach. [Gorzelak et al., s. 128]

51

zasad, norm kulturowych i zaufania oraz z innych instytucji, które wspomagają innowacyj-ność i elastyczinnowacyj-ność. Wzajeminnowacyj-ność w procesach uczenia się można rozumieć jako wzajemne otwarcie się na wymianę informacji o nowościach. Są to pozaekonomiczne czynniki powsta-wania innowacji w dystryktach przemysłowych. Podsumowując można przytoczyć osąd F. Molina-Morales⁵², który zauważa, że czynnik ludzki jest czynnikiem krytycznym dla rozprze-strzeniania się wiedzy w dystryktach przemysłowych.

3.4.5. Czynniki wspierające i bariery dla powstawania dystryktów przemysłowych