DALSZA EDUKACJA LE NIK W

System dalszej edukacji osób pracujących w słowackim przemyśle leśnym urucho-miono po II wojnie światowej. Był on blisko związany z wyspecjalizowaną edukacją leśną i odzwierciedlał nowe potrzeby praktyki leśnej.

System zakładowych szkół leśnych wprowadzono w organizacjach przemysłu le-śnego (przedsiębiorstwach leśnych) w latach 50. XX w. Główny nacisk położono na umiejętności praktyczne, stosunek do pracowników i samej pracy. Edukację prowa-dzono w formie szkoleń i kursów związanych ze wszystkimi zadaniami napotykanymi w praktyce leśnej. Uczestnikami byli zarówno robotnicy, jak i kadra zarządzająca.

Zakładowe szkoły leśne przekształcono w latach 70. XX w. w zakładowe ośrodki edukacyjne. Ośrodki stanowiły części czterech przedsiębiorstw leśnych (Żylina, Ko-szyce, Bańska Bystrzyca i Bratysława). Zakładowe ośrodki leśne były rozmieszczone w wyremontowanych pomieszczeniach i w pełni wyposażone w sprzęt dydaktyczny.

Wykłady i szkolenia prowadzone były przez wykwalifi kowanych wykładowców ze-wnętrznych i wyspecjalizowanych instruktorów weze-wnętrznych. Obiekty edukacyjne oferowały regularne kursy i szkolenia specjalistyczne oraz okresowe wykłady zarówno dla robotników, jak i kadry kierowniczej.

Złożone warunki ekonomiczne doprowadziły do zamknięcia dobrze funkcjonu-jących zakładowych ośrodków edukacyjnych. Dlatego zaistniała potrzeba stworzenia innej platformy. W 1978 r. utworzono Instytut Szkolenia i Edukacji Kadr Leśnictwa i Gospodarki Wodnej Republiki Słowackiej. Jego głównym zadaniem było zapewnienie szkoleń zawodowych przez sieć leśnych szkół zawodowych. Prowadzono również wła-sną działalność edukacyjną skupioną głównie na:

– szkoleniach kadry zarządzającej,

– przygotowywaniu nauczycieli, instruktorów, wykładowców dla przemysłu leśnego,

– organizacji krótkoterminowych kursów i szkoleń, podczas których przekazywano praktykom leśnym najnowszą wiedzę, np. wyniki badań naukowych,

– regularnych kursach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasad ochrony przeciwpożarowej,

– kursach języków obcych.

W ciągu kolejnych 30 lat Instytut przeszedł kilka gruntownych reorganizacji, od-zwierciedlających aktualne zmiany społeczno-gospodarcze. Główna zmiana nastąpiła w styczniu 2006 r., gdy Instytut połączono z Instytutem Badawczym Leśnictwa i Insty-tutem Gospodarki Leśnej, tworząc Narodowe Centrum Leśne (NFC).

NFC, zarządzana bezpośrednio państwowa organizacja o zasięgu ogólnokrajowym, została utworzona jako nowoczesna krajowa platforma dla integracji badań leśnych, planowania, doradztwa, dalszego kształcenia i praktyki leśnej, zdolna do lepszego spro-stania wyzwaniom stojącym przed leśnictwem w XXI w.

Doradztwo, dalsze kształcenie i działania w zakresie PR są obecnie realizowane przez NFC–Instytut Doradztwa i Edukacji Leśnej Zwoleń (NFC–Institute for Forest Consulting and Education Zvolen) jako bezpośredniego następcę poprzedniego Instytu-tu (opisanego powyżej). InstyInstytu-tut zatrudnia 19 pracowników w ramach strukInstytu-tury organi-zacyjnej przedstawionej na poniższym diagramie (ryc. 1).



Rycina 1. Struktura organizacyjna NFC–Instytutu Doradztwa i Edukacji Leśnej Zwole Instytut realizuje szeroki zakres usług i produktów z naciskiem na działania związane z:

– egzaminowaniem z poziomu umiejętności zawodowych w leśnictwie, – dalszą edukacją specjalistów leśnych,

– doradztwem dla prywatnych właścicieli leśnych i użytkowników lasu, – pedagogiką leśną,

– public relations, w tym promocją działań w leśnictwie,

– przygotowywaniem projektów i doradztwem z zakresu funduszy strukturalnych UE.

Jednym z głównych zadań Instytutu, zleconym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, jest przeprowadzanie egzaminów z umiejętności

zawodowych w leśnictwie. Słowackie prawo leśne wyróżnia 3 podstawowe kompeten-cje zawodowe:

– certyfi kowany zarządca lasu (Certifi ed forest manager),

– certyfi kowany specjalista ds. urządzania lasu (Certifi ed forest management plan-ner),

– certyfi kowany ekspert z zakresu leśnego materiału rozmnożeniowego (Certifi ed expert in forest reproduction material).

We wszystkich wymienionych przypadkach ubiegający się muszą spełnić wymaga-nia związane z wykształceniem i stażem w leśnictwie, określone przez stosowne prze-pisy prawa, a także zdać egzamin. Corocznie do egzaminów w Narodowym Centrum Leśnym przystępują setki kandydatów, a 80% z nich zainteresowanych jest zdobyciem certyfi katu z zakresu gospodarki leśnej.

Potrzeba wprowadzenia tego mechanizmu certyfi kacji pojawiła się po przeprowa-dzeniu reprywatyzacji lasów w latach 90. XX w., gdy powstały nowe, prywatne jednost-ki gospodarcze, często nie większe niż jednost-kilkadziesiąt czy jednost-kilkaset hektarów. Niezbędna stała się skuteczna komunikacja między państwem a prywatnymi właścicielami lasu.

Często jednak prywatni właściciele nie mieli stosownego wykształcenia pozwalającego na realizację funkcji ekosystemowych wymaganych prawem.

Egzamin na certyfi kowanego zarządcę lasu składa się z 5 części:

– hodowli lasu,

– technologii pozyskania i zrywki drewna, – planowania urządzeniowego,

– prawa leśnego, – ochrony lasu.

Komisja egzaminacyjna składa się z 5 członków mianowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich. Egzamin jest podzielony na część teore-tyczną i prakteore-tyczną. Część teoretyczna ma formę pisemnego testu. Kandydaci nie mogą przystąpić do części praktycznej (odbywającej się bezpośrednio w drzewostanach), do-póki nie zdadzą egzaminu teoretycznego. Wszyscy kandydaci, którzy przejdą przez obie części egzaminu, są wpisywani do rejestru certyfi kowanych zarządców lasów. Po zare-jestrowaniu kandydaci są uprawnieni do zarządzania własnością leśną o powierzchni nieprzekraczającej 2000 ha.

Oprócz egzaminów dla nowych zarządców lasów NFC prowadzi rocznie ponowne przeszkolenia dla 300–400 już zarejestrowanych zarządców. Ponowne przeszkolenia certyfi kowanych leśników są obowiązkowe i powtarza się je co 5 lat. Wykładowcami są renomowani eksperci z dużym doświadczeniem praktycznym, co gwarantuje wyso-ki poziom edukacji. Podczas dwudniowego przeszkolenia uczestnicy są zapoznawani z najnowszą wiedzą z zakresu leśnictwa. Zapewnia to bezpośrednie przekazanie ników badań do praktyki. Szkolenie stanowi również okazję do przekazywania i wy-miany wiedzy i doświadczeń oraz rozwiązywania problemów, z jakimi leśnicy stykają

się podczas swojej pracy. NFC oferuje także uczestnikom ponownego przeszkolenia publikacje dotyczące różnych zagadnień leśnictwa. Centrum publikuje je jako wynik projektów fi nansowanych z funduszy UE lub są one fi nansowane ze środków własnych.

Centrum posiada również bogatą ofertę odpłatnych kursów krótkoterminowych (11) w ramach opcjonalnych działań edukacyjnych, standaryzowanych i dostosowanych do klientów z sektora leśnego tak, aby sprostać ich szczególnym potrzebom. Obecnie największym powodzeniem cieszą się kursy:

– Edukacja z zakresu wykorzystania środków ochrony roślin;

– Nowe metody ochrony lasu;

– Ocena jakości drewna;

– Metody określania wieku zwierząt łownych.

Na zakończenie każdego kursu uczestnicy są proszeni o wypełnienie kwestionariu-sza, w którym oceniają kwalifi kacje wykładowcy, instytucję edukacyjną oraz poziom materiałów dydaktycznych. Mają również możliwość wyrażenia ewentualnych sugestii i zażaleń. Informacje z ankiet są analizowane, a wynik analizy uwzględnia się w syste-mie edukacji. Ankiety służą jako źródło informacji przy wyborze wykładowców i wy-borze nowych tematów kursów i publikacji.

Wszystkie krótkoterminowe kursy mają akredytację Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich. Muszą kończyć się egzaminem pisemnym lub ustnym, a osoby, które pomyślnie zdadzą egzamin, uzyskują certyfi kat wystawiony przez NFC.

Fakt, że wykładowcy są przeważnie ekspertami z zakresu praktyki leśnej, bez przy-gotowania i umiejętności pedagogicznych, przyczynił się do uruchomienia przez NFC również kursów dla wykładowców, mających zapewnić wysoką jakość procesu kształ-cenia. Kursy dla wykładowców koncentrują się na poprawie umiejętności komunikacyj-nych i dydaktyczkomunikacyj-nych.

W ostatnich latach w ogromnym stopniu wzrósł ogólny poziom integracji techno-logii informacji i komunikacji w nauczaniu. Edukacja leśna na Słowacji wciąż jednak korzysta z tradycyjnych metod dydaktycznych, takich jak lekcje teoretyczne, zestaw wykładów mniej lub bardziej połączonych z praktycznymi szkoleniami w terenie i wy-cieczkami. Opierają się one głównie na tradycyjnych pomocach dydaktycznych, np.

kopiach różnych publikacji itp.

W celu podniesienia jakości działań edukacyjnych NFC–Instytut Doradztwa i Edu-kacji Leśnej Zwoleń oferuje również kursy e-learningowe (media cyfrowe online) w po-łączeniu z metodami „szkolnymi” i wycieczkami – tak zwane „nauczanie mieszane”.

Dla większości kursów NFC wprowadziło również materiały e-learningowe, uzupeł-niające wiedzę prezentowaną z wykorzystaniem tradycyjnych metod edukacyjnych.

Uczestnicy mogą również znaleźć na portalu e-learningowym wirtualne ćwiczenia i te-sty. Wykonanie testów może pomóc im w ocenie swojej wiedzy.

W najszerszy sposób metoda e-learningowa jest wykorzystywana przy kursach na certyfi kowanych zarządców lasów. Dla tego kursu na platformie e-learningowej (http://

www.e-learning.nlcsk.sk/) uczestnicy mogą znaleźć testy o takiej samej strukturze jak podczas egzaminów państwowych.

NFC poprawia jakość edukacji leśnej również przez wdrażanie różnych projektów edukacyjnych. Od czasu powstania Centrum z powodzeniem zrealizowano ponad 34 krajowe i 9 międzynarodowych projektów, fi nansowanych głównie ze środków UE.

Ostatni projekt był wdrażany w ramach programu współpracy transgranicznej ENPI – 2007–2013 między Węgrami, Słowacją, Rumunią i Ukrainą, a całkowity budżet wyniósł 373 682 EUR.

Ogólnym celem tego projektu było wypracowanie konkretnych uwarunkowań dla ustawicznego kształcenia praktyków leśnych w regionach przygranicznych na Ukrainie i Słowacji przez poprawę systemu szkoleń w miejscach pracy, zapoczątkowanie prak-tycznej współpracy między instytucjami szkolącymi a administracją leśną oraz zmianę paradygmatu gospodarki leśnej wśród praktyków leśnych, a przez to zmianę systemu gospodarki leśnej na wielofunkcyjną i trwałą (bliską naturze).

Wszystkie wyniki projektu w formie publikacji leśnej można znaleźć pod adresem:

http://www.nlcsk.sk/nlc_sk/ustavy/ulpav/projekty.aspx. Znajduje się tam również wię-cej informacji o każdym z projektów realizowanych przez NFC.

Narodowe Centrum Leśne poprzez swoje jednostki organizacyjne:

– NFC–Instytut Badawczy Leśnictwa Zwoleń, – NFC–Instytut Doradztwa i Edukacji Leśnej Zwoleń, – NFC–Instytut Urządzania Lasu Zwoleń,

– NFC–Instytut Zasobów Leśnych i Informacji Zwoleń, jest ważną częścią systemu doradztwa leśnego (ryc. 2).

Rola NFC–Instytutu Doradztwa i Edukacji Leśnej Zwoleń polega na przygotowy-waniu i dystrybucji publikacji leśnych, skupiających się na potrzebach praktyki leśnej głównie sektora niepaństwowego („Przewodnik ewidencjonowania operacji leśnych”,

„Przewodnik dla zarządcy lasu w zakresie postępowania z administracją publiczną”

itp.). Instytut zapewnia również certyfi kację i edukację doradców z zakresu gospodarki leśnej. Doradcy ci są kompetentni, aby ubiegać się o środki z Programu Rozwoju Ob-szarów Wiejskich 2014–2020, które mogą być wykorzystane na usługi doradcze dla właścicieli lasów.

MinisterstwoRolnictwa

Rycina 2. System doradztwa leśnego na Słowacji PRYWATNE OBIEKTY EDUKACYJNE

Liberalizacja działań edukacyjnych umożliwiła powstanie prywatnego sektora.

Jego rola w leśnym systemie edukacji skupia się głównie na organizacji kursów prze-kwalifi kowujących i szkoleń.

Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie i ochronie zdrowia z 2006 r. („ustawa SPHW”) niektóre maszyny i sprzęt leśny (traktory, kolejki linowe, pilarki łańcuchowe) mogą być obsługiwane jedynie przez osoby z ważnym certyfi katem wydanym przez instytu-cję posiadającą autoryzainstytu-cję w zakresie szkoleń i edukacji. Autoryzacja na prowadzenie szkoleń i kształcenie z zakresu obsługi maszyn i sprzętu leśnego jest wydawana przez Krajowy Inspektorat Pracy. We wniosku należy wykazać potencjał szkoleniowy, gwa-rancję wydaną przez autoryzowanego technika ds. bezpieczeństwa i zapewnione zasoby materialne. Obowiązkową częścią wniosku jest także projekt edukacyjny, który musi spełniać wszystkie wymogi określone przez ustawę. Autoryzacja szkoleń i edukacji jest ważna przez 5 lat.

Lokalne biura Krajowego Inspektoratu Pracy są upoważnione do przeprowadzania inspekcji i przeglądu, czy wszystkie obowiązki określone w autoryzacji zostały speł-nione. W praktyce jednak Krajowy Inspektorat Pracy nie ma wystarczających kadr, aby przeprowadzać proces inspekcji. Brakuje również systemu potwierdzania wiedzy i umiejętności wykładowców (co gwarantowałoby profesjonalne kompetencje). Zgod-nie z prawem muszą oni jedyZgod-nie wykazać się trzyletnią praktyką.

Jakość oferowanej edukacji w zawodach leśnych w sposób logiczny znajduje od-zwierciedlenie w wyższym wskaźniku wypadków lub w słabej jakości usług leśnych.

Jedną z możliwości poprawy tej sytuacji może być współpraca między odbiorcami usług leśnych a instytucjami edukacyjnymi. W praktyce będzie to oznaczało przydzie-lenie prac wykonawcy, który wykaże, że jego pracownicy posiadają odpowiednie wy-kształcenie uzyskane w certyfi kowanej instytucji edukacyjnej. Z drugiej strony musimy być świadomi faktu, że praca wykonywana przez wykwalifi kowanych pracowników jest i zawsze będzie droższa w porównaniu z pracą robotników niewykwalifi kowanych.

W rezultacie istotne będzie zaakceptowanie wyższych cen usług.

WNIOSEK

Każdy rodzaj edukacji jest przydatny. My, leśnicy, w obliczu szybkich zmian w śro-dowisku spowodowanych zmianami klimatycznymi musimy być świadomi, że potrzeb-ni są dobrze poinformowapotrzeb-ni i wykształcepotrzeb-ni profesjonaliści i zarządcy lasów. Naszym osiągnięciem na Słowacji jest to, że mamy już system dalszego szkolenia profesjonali-stów leśnych, potwierdzany przez egzaminy z kompetencji zawodowych w leśnictwie (certyfi kowani zarządcy lasów, specjaliści z zakresu urządzania lasu itd.) i obowiązko-we doszkalanie.

Dalsza edukacja certyfi kowanych zarządców lasów i dalszy rozwój usług dorad-czych są niezbędne dla trwałego rozwoju zasobów leśnych oraz słowackiego leśnictwa.

Ważne jest, aby zapewnić nieustanne wsparcie rządu i efektywne wykorzystanie dostęp-nych instrumentów fi nansowych UE.

SUMMARY