Niniejszy referat ma na celu przybliżenie wyzwań stojących przed nauką i eduka-cją leśną oraz działań podejmowanych przez Wydział Leśnictwa i Drzewnictwa Uni-wersytetu Przyrodniczego w Pradze. Na początku przywołajmy zdanie przypisywane Cyceronowi: „Czasy się zmieniają, a my zmieniamy się z nimi”. Jest to dzisiaj bardzo ważne stwierdzenie, bo doświadczamy globalnych zmian, również leśnictwo zmienia się bardzo dynamicznie.
Z uwagi na bardzo szerokie pierwotne sformułowanie tytułu referatu, dokonano pewnego jego doprecyzowania. W niniejszym opracowaniu skupiono się na omówieniu potencjalnej roli instytucji akademickich we wspieraniu komunikowania się leśników ze społeczeństwem. W dalszej części zarysowano najistotniejsze problemy związane z tą komunikacją oraz zaproponowano potencjalne rozwiązania.
Środowisko leśników spotyka się obecnie z negatywną oceną ich profesji. Na przy-kładzie Czech można powiedzieć, że na płaszczyźnie komunikacji leśnicy niestety robią niewiele, aby tę sytuację zmienić. Jednocześnie sektor leśny zmaga się z następstwami dynamicznie zachodzących zmian globalnych, w tym przede wszystkim zmian klima-tu. Samo środowisko leśników jest natomiast bardzo konserwatywne, co jest i zale-tą, i wadą. W tym przypadku konserwatyzm pociąga za sobą próbę wyeliminowania wszystkich krytyków spoza naszego grona. W czeskim leśnictwie do tej pory nie wy-pracowano kompleksowej polityki komunikacyjnej.
Leśnicy nie mają uznania i nie budzą zaufania w społeczeństwie. Stąd niezbędne wy-daje się przyjęcie pewnego biznesplanu, służącego zwiększeniu międzynarodowego i kra-jowego uznania leśnych instytucji akademickich, stanowiących „wizytówkę leśnictwa”.
Przyjrzyjmy się pierwszemu z zarysowanych na wstępie problemów. Negatywny odbiór leśnictwa przez społeczeństwo w znacznej mierze wynika z braku odpowiednich kadr, co wiąże się z nie najlepszą reputacją, systemem edukacji oraz istnieniem wielu innych możliwości kariery zawodowej młodych ludzi. Społeczeństwo nie jest również dobrze informowane o sprawach leśnictwa.
1 Tłumaczył i opracował: Adam Kaliszewski
Można w tej sytuacji skorzystać z dwóch narzędzi: marketingu oraz przybliżania wyników badań szerszym grupom społecznym.
Niezbędne jest podjęcie komunikacji, przede wszystkim z młodymi ludźmi. Służyć temu może edukacja leśna oraz inne formy przekazywania wiedzy i kontaktu: różnego rodzaju konkursy, wystawy itp. Bardzo ważnym obszarem są również media zarówno tradycyjne (prasa, radio, telewizja), jak i nowe (media społecznościowe). Niezależnie od drogi dotarcia do odbiorców, nie wiemy, jakie faktycznie oddziaływanie mają działa-nia podejmowane przez leśników w tym zakresie. Należy podejmować próby skoordy-nowania działań i przedstawiania spójnego obrazu w różnych mediach.
WyzwaniastojČceprzednaukČiedukacjČleƑnČ 9 MarekTurēáni
KomunikacjazapoƑrednictwemgazet,radia i TVwpozytywnychkampaniach
Bardzo ważny jest również bezpośredni kontakt ludzi nauki z politykami i decy-dentami. Pozwala on na przedstawianie strategii, przybliżanie spraw leśnictwa ludziom, którzy na co dzień nie zajmują się tą problematyką, a których decyzje są dla nas ważne.
Dużego znaczenia nabierają kampanie prowadzone w Internecie. Kampanie in-ternetowe można bardzo dokładnie analizować i oceniać zakres ich oddziaływania, a na tej podstawie formułować strategię komunikacyjną, pozwalającą na dotarcie do młodych ludzi.
Innym istotnym obszarem działań na Wydziale Leśnictwa i Drzewnictwa jest współpraca międzynarodowa. Prowadzimy współpracę z Międzynarodową Unią Leśnych Organizacji Badawczych (IUFRO), Europejskim Instytutem Le-śnym (EFI) oraz Środkowo- i Południowo-Wschodnim Biurem Regionalnym EFI
(EFICEEC-EFISEE), Euroleague for Life Sciences, a także współpracę w ramach porozumień dwustronnych.
O skuteczności marketingu prowadzonego na Wydziale świadczy liczba kandyda-tów na studia, liczba osób, które zdały egzamin i dostały się na studia. Pomimo niżu de-mografi cznego w latach 90. XX w. (osoby urodzone w tym okresie obecnie podejmują studia), liczba kandydatów nie maleje. To efekt podejmowanych przez nas długofalo-wych działań marketingodługofalo-wych. Takiej strategii marketingowej brakuje jednak dla całe-go sektora leśnecałe-go. Stworzenie jej wymaga jednak prowadzenia wysokiej jakości badań socjologicznych i wykorzystania ich wyników w praktyce.
Coraz więcej środków fi nansowych jest kierowanych na prowadzenie badań.
W 2018 r. budżet projektów badawczych na Wydziale Leśnictwa i Drzewnictwa sięga blisko 20 mln PLN i jest ponad dwukrotnie większy niż w 2016 r. Na Wydziale realizo-wane są dwa duże projekty: EXTEMIT, dotyczący stworzenia grupy naukowej i jej za-plecza technicznego, skupionej na badaniach nad łagodzeniem wpływu zmian klimatu na lasy od poziomu genów do krajobrazu, dysponujący łącznym budżetem 41 mln PLN, oraz EVA 4.0, poświęcony zaawansowanym badaniom wspierającym adaptację sektora leśno-drzewnego do zmian globalnych i czwartej rewolucji przemysłowej, z budżetem 59 mln PLN.
Strategia Wydziału Leśnictwa i Drzewnictwa przynosi dobre rezultaty. Rośnie licz-ba corocznie publikowanych artykułów naukowych. W 2017 r. pracownicy Wydziału opublikowali w czasopismach z listy Web of Science ok. 200 artykułów; dla porównania w roku 2012 było ich ponad 60, a w 2014 r. około 120. Następuje też coroczny wzrost liczby cytowań, rosną wskaźniki Hirscha pracowników, coraz więcej wyników badań publikują także doktoranci. Ponadto co roku publikujemy 20–30 artykułów przybliża-jących wyniki naszych badań praktykom, popularyzujemy również efekty naszej pracy przez liczne publikacje popularne w czasopismach branżowych dla leśników, pracowni-ków przemysłu drzewnego i myśliwych, a także krótkie doniesienia napisane przystęp-nym językiem dla szerszych grup odbiorców.
Efekty przyjętej przez Wydział strategii widać również w porównaniach z innymi jed-nostkami naukowymi w Czechach i na Słowacji. Pod względem liczby artykułów indek-sowanych w Web of Science w ostatnich latach Wydział Leśnictwa i Drzewnictwa Uni-wersytetu Przyrodniczego w Pradze wyprzedził Wydział Leśnictwa i Technologii Drewna Uniwersytetu Mendla w Brnie i słowackie Narodowe Centrum Leśne w Zwoleniu.
Pod względem liczby publikacji Wydział jest na 8. miejscu w rankingu rolniczych instytucji naukowo-badawczych na świecie.
Aby jednak sytuacja ulegała dalszej poprawie, musimy dokładać wszelkich starań, by przyciągać do nauki najlepszych specjalistów. Będzie to możliwe, gdy zapewnimy im płace na satysfakcjonującym poziomie.
Mimo poprawy sytuacji wciąż brakuje nam pewnych elementów, m.in. waż-nych partnerów międzynarodowych i międzynarodowego uznania, nowych projektów
w zakresie współpracy w praktyce czy nowego Horyzontu 2020 i 9. Programu Ramo-wego w leśnictwie.
Kolejnym zagadnieniem jest sprawa problemów środowiskowych związanych ze zmianami globalnymi i zmianami klimatu. Zmiany klimatu już teraz są znaczące, jed-nak prognozy wskazują, że w przyszłości będą jeszcze większe.
W warunkach postępujących zmian klimatu i ich konsekwencji wciąż brakuje nam strategii komunikacyjnej, a także współpracy z przedsiębiorstwami komercyjnymi i władzami leśnymi. Jest to dla leśnictwa bardzo niebezpieczna sytuacja.
Jak wspomniano we wstępie, leśnictwo jest bardzo tradycyjną (konserwatywną) dziedziną. W obliczu zachodzących zmian leśnicy zachowują się tak, jakby byli w ob-lężonej twierdzy. Aby to zmienić, musimy przyciągnąć dobrze wykształconych ludzi.
Umożliwi to otwarcie się i dopuszczenie do krytycznych dyskusji w obrębie samego leśnictwa.
Jako jednostka naukowa wciąż staramy się docierać do leśników praktyków, choć rezultaty wydają się raczej nikłe. Nasze działania obejmują publikacje popularne w cza-sopismach branżowych, organizowanie studiów podyplomowych i realizowanie wspól-nych projektów. Poza tym docieramy do praktyków za pośrednictwem Czeskiego Towa-rzystwa Leśnego, przygotowując różnorodne prezentacje i referaty.
Wciąż jednak brakuje nam bardziej krytycznego spojrzenia na sprawy leśnictwa w obrębie naszego środowiska. Czeskie leśnictwo nie wypracowało dotychczas kom-pleksowej strategii marketingowej (jako cały sektor). Istotnym problemem jest także brak wystarczających środków fi nansowych. Potrzebujemy ciągłych dyskusji, pozwala-jących wypracować spójne stanowisko wobec otoczenia, w tym organizacji ekologicz-nych.
Podsumowując: w sytuacji negatywnego nastawienia społeczeństwa do leśnictwa, a także zachodzących zmian globalnych, należy dążyć do stworzenia „wizytówki le-śnictwa”. Rolę tę powinny pełnić dobrze przygotowane i wyposażone instytucje akade-mickie, zatrudniające najwyższej klasy specjalistów. Leśne instytucje akademickie po-winny przygotowywać i wdrażać własne biznesplany. Realizowane badania i ich wyniki muszą być przekazywane praktykom, co wymaga podjęcia i ciągłej poprawy komuniko-wania się. Środowisko leśników powinno skoordynować swoje działania i wykorzystać wszystkie możliwe narzędzia marketingowe, aby poinformować społeczeństwo o wła-snym istnieniu i potrzebie podejmowanych przez leśników działań. Należy zwracać większą uwagę na niedrzewne usługi leśne oraz podejmować próby poprawy systemu fi nansowania leśnictwa.
Tworzenie „wizytówki leśnictwa” wymaga inwestycji w wyposażenie. Potrzebne są duże środki fi nansowe, niewielkie kwoty nie wystarczą. Ukończony w 2015 r. nowy budynek Wydziału Leśnictwa i Drzewnictwa kosztował w przeliczeniu 46 mln PLN, z czego na budowę Pawilonu Hi-Tech przeznaczono 33 mln PLN, a na przebudowę la-boratoriów kolejne 7 mln PLN.
Stworzenie „wizytówki leśnictwa” zajmuje przynajmniej kilka (5–8) lat i wyma-ga znacznych nakładów fi nansowych (kilkuset mln PLN). Niezbędne jest przygotowa-nie i prowadzeprzygotowa-nie dobrej polityki personalnej i zastosowaprzygotowa-nie nowoczesnych narzędzi marketingowych. Podejmowane działania muszą być promowane i lobbowane, w za-kresie badań konieczne jest również nawiązanie i utrzymywanie aktywnej współpracy międzynarodowej. Uzyskiwane wyniki badań powinny być w jak najszerszym zakresie przenoszone do praktyki.
SUMMARY Marek Turčáni
Faculty of Forestry and Wood Sciences, Czech University of Life Sciences, Prague turcani@fl d.czu.cz