Dobór prób badawczych i miejsc realizacji badania

Konieczność rozstrzygnięcia tego jakie jednostki, w jakiej liczbie, i w obrębie jakiego zasięgu terytorialnego będą włączone w obręb badania stanowiła istotne wyzwanie fazy operacjonalizacji projektu. Z oczywistych względów bowiem niemożliwe było przeprowadzenie działań o charakterze całościowym, obejmującym wszystkich studentów.

58 Uwe Flick, Projektowanie badania jakościowego…, dz. cyt., s. 22; W tym miejscu odwołuję się także do stanowiska przedłożonego przez Stanisławę Golinowską. Stwierdziła ona, że w przypadku problemów ubóstwa i wykluczenia repertuarowi metod jakościowych przynależny jest ważny walor wglądu w sposób percepcji rzeczywistości przez samych badanych. Tym samym możliwe jest lepsze zrozumienie zgłębianych zjawisk, poszerzenie ich statystycznego opisu o konteksty środowiskowej przynależności, życiowych doświadczeń, czy też subiektywnych ocen – Stanisława Golinowska, O polskiej biedzie w latach 1990-2015. Definicje, miary i wyniki, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2018, s. 71.

59 Janusz Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych…, dz. cyt., s. 172.

60 Leszek A. Gruszczyński, Kwestionariusze w socjologii…, dz. cyt., s. 8.

61 Wzory wszystkich wykorzystanych w badaniu narzędzi zamieszczone zostały w aneksie do pracy (s. 429).

198

Poważne utrudnienia organizacyjne (na czele z kwestią dotarcia do badanych, kosztów badania) zadecydowały, iż z zagadnieniem doboru próby związane były najważniejsze poczynione w projekcie kompromisy. Niewykonalność operowania na pułapach ogólnokrajowych skłoniła mnie do zawężenia obszarów badawczych do niektórych ośrodków wytypowanych podług procedury celowej⁶². W ten sposób wyodrębnionych zostało kilka placówek naukowych i kilka regionów, które istotne były z uwagi na przynależne im cechy. Czeska część przedsięwzięcia realizowana była jednocześnie w Ołomuńcu oraz Ostrawie, gdzie zlokalizowane są kolejno:

Uniwersytet Palackiego [Univerzita Palackého] oraz Politechnika Ostrawska [VŠB – Technická univerzita Ostrava]. Pierwsze z uwzględnionych miast liczy sobie nieco ponad 100 tys.

mieszkańców, jest ważnym ośrodkiem administracyjnym, przemysłowym i kulturowym.

Stopa bezrobocia w Ołomuńcu jest niska i zasadniczo tożsama z wartością dla całych Czech (2,6% w kwietniu 2019 r.⁶³). Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu odznacza się długą tradycją sięgającą wstecz do XVI stulecia. Czyni to z niego najstarszą placówkę uniwersytecką w obrębie Moraw oraz drugą co do długości istnienia placówkę akademicką w całych Czechach. Na przełomie 2017 i 2018 roku ponad dwadzieścia tysięcy studentów uniwersytetu odbywało naukę w ramach ośmiu wydziałów. Placówka chwali się sklasyfikowaniem w piątej setce rankingu szanghajskiego⁶⁴.

Ostrawa wraz z okolicami natomiast jest natomiast jednym z najbardziej uprzemysłowionych regionów Czeskiej Republiki. Według statystyk, w obrębie miasta żyje niemal 300 tys. osób. Stopa bezrobocia w mieście jest na lekko podwyższonym poziomie względem reszty kraju (5,2% w kwietniu 2019 r.⁶⁵). Chociaż Politechnika Ostrawska również może poszczycić się długą historią ciągłości organizacyjnej, to jej umiejscowienie w Ostrawie nastąpiło dopiero po drugiej wojnie światowej. Wtedy to z miasta Przybram przeniesiona została istniejąca od połowy XIX w. akademia górnicza. Placówce oficjalnie nadany został tytuł uniwersytetu technicznego w 1995 r. Aktualnie w ramach siedmiu wydziałów placówki uczy się blisko dwanaście tysięcy studentów. Na internetowej stronie politechniki możemy znaleźć

62 Z pewną obroną nieilościowych schematów doboru spotkać możemy się w artykule Jindřicha Krejčí. Autor sugeruje w nim, że w czasie określania tego, jakie jednostki uwzględnione zostaną w czasie badania ankietowego socjologom przychodzi zmierzyć się z większą liczbą wyzwań, niż w sytuacji gdyby badali oni przedmioty nieożywione. W badaniach społecznych należy zawsze uwzględnić także to, czy jednostki będą dostępne, skłonne do udzielania odpowiedzi, kompetentne do wypowiedzi na dany temat – Jindřich Krejčí, Approaching Quality in Survey Research: Towards a Comprehensive Perspective, „Czech Sociological Review” 2010/6 (46), s. 1015.

63 https://ec.europa.eu/eures/main.jsp [dostęp: 13.11..2019].

64 https://www.upol.cz/en/university/basic-information/ [dostęp: 2.10.2019].

65 https://ec.europa.eu/eures/main.jsp... dz. cyt.

199

informację o jej sklasyfikowaniu w ramach czołowych czterech procent globalnych uczelni wyższych⁶⁶.

Ta część projektu badawczego, która realizowana jest po stronie słowackiej, zlokalizowana została w Nitrze. To liczące 80 tys. mieszkańców miasto jest stolicą regionu słynącego z rolnictwa oraz przemysłu motoryzacyjnego. Stopa bezrobocia w kraju nitrzańskim jest niższa niż w całym kraju (5,6%) i wynosiła 3,5% w kwietniu 2019 r⁶⁷. O względnie istotnej pozycji miasta świadczy także zlokalizowanie w nim Uniwersytetu Konstantyna Filozofa [Univerzita Konštantína Filozofa v Nitre] oraz Uniwersytetu Rolniczego [Slovenská poľnohospodárska univerzita v Nitre]. W porównaniu do ośrodków naukowych osadzonych w Ołomuńcu oraz Ostrawie dzieje nitrzańskich uczelni są względnie krótkie. Uniwersytet Rolniczy założony został na początku lat 50. XX w. w wyniku reorganizacji innej placówki studiów rolniczych, która krótko po wojnie powołana została w Koszycach. Obecnie struktura organizacyjna uniwersytetu składa się z sześciu wydziałów, które przyjmują łącznie nico poniżej siedmiu tysięcy studentów. W różnych rankingach Uniwersytet Rolniczy plasuje się między trzecim a piątym miejscem zestawień słowackich placówek akademickich⁶⁸. Jeszcze krótsza jest historia Uniwersytetu Konstantyna Filozofa. Skrótowo ujmując, jego współczesny kształt wyłonił się w ostatniej dekadzie XX w., kiedy istniejący od lat 60. XX w. Instytut Pedagogiczny został przemianowany na uniwersytet. Obecnie w ramach pięciu wydziałów studiuje ponad siedem tysięcy osób⁶⁹.

Polska część projektu prowadzona była na obszarze konurbacji górnośląskiej, z uwzględnieniem szczególnej roli Katowic jako wiodącego ośrodka akademickiego.

Konurbacja ta stanowi system przylegających do siebie miast, który łącznie zamieszkały jest przez ponad 2 mln osób i jest jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych w kraju.

Mierzona metodologią BAEL stopa bezrobocia dla całego województwa śląskiego w czwartym kwartale 2016 roku wynosiła 4,9%⁷⁰. W granicach konurbacji usytuowanych jest kilka ważnych publicznych ośrodków akademickich: Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego, Politechniki Śląskiej, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.

Po zdefiniowaniu, które ośrodki mnie interesują pod kątem realizacji badań, należało rozstrzygnąć także, w jaki sposób dobrana zostanie grupa studentów, względem której zaadresowane zostanie narzędzie ankiety. Kierując się świadomością praktycznej

66 https://www.vsb.cz/en/study/ [dostęp: 2.10.2019].

67 Tamże.

68 http://www.uniag.sk/en/sua-presentation/ [dostęp: 2.10.2019].

69 https://www.ukf.sk/en/university [dostęp: 2.10.2019].

70 Tamże.

200

niewykonalności uskutecznienia doboru próby na zasadach losowania, postanowiłem posłużyć się nieprobabilistycznym sposobem kwotowego doboru próbki. Do tego celu stworzona została specjalna macierz, w obrębie której zawarte zostały interesujące nas cechy wraz z odpowiadającymi zakładanymi udziałami respondentów (Tab. 4.7.)⁷¹.

Dobór jednostek uwzględnionych do badań oparty został na podziale na pięć zasadniczych dyscyplin naukowych: społecznych, humanistycznych, ekonomicznych, politechnicznych i inżynieryjnych, medycznych. Założyłem, że reprezentanci każdej z tych dyscyplin w każdym kraju będą mieć po sześćdziesięciu przedstawicieli. Istotne jest tu także założenie pomocnicze, głoszące iż w obręb próby winni być włączani studenci z wyższych lat studiów (jako przypuszczalnie posiadający większe rozeznanie w realiach pracy).

Tab. 4.7. Struktura doboru próby ankietowej (N osób)

Kraj

Lp. Dyscyplina Polska Czechy Słowacja Suma dyscyplin

1 Humanistyczna 60 60 60 180

2 Społeczna 60 60 60 180

3 Ekonomiczna 60 60 60 180

4 Politechniczna i inżynieryjna 60 60 60 180

5 Medyczna 60 60 60 180

N kraj 300 300 300

N całkowite 900

Rozmówcy do serii rozmów wyłonieni zostali natomiast w sposób celowy, przy odwołaniu się do założenia, według którego „dobór próby do wywiadów ma na celu odnalezienie właściwych ludzi. (…) tych, którzy mają doświadczenia istotne ze względu na cel badania”⁷². Tymi istotnymi cechami było odznaczanie się przez studentów aktywnością zarobkową oraz ich przynależność do wyróżnionych w modelu kwotowym dyscyplin naukowych. Przyjąłem bowiem, że pod względem swojego składu, grono studentów objętych techniką wywiadu powinno możliwie wiernie odzwierciedlać strukturę próby ankietowej.

W każdym uwzględnionym kraju założyłem przeprowadzenie dwunastu rozmów (w sumie 36).

4.5. Rozstrzygnięcia dotyczące sposobów opracowania materiału empirycznego