Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne

3.5.1 Wielkość i rola rynku dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych

Rynek dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych (DUZ) jest w Polsce nierozwinięty. Dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne o charakterze zastępczym (alternatywnym) lub uzupeł-niającym jeszcze nie funkcjonują, a istniejące formy prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych mają charakter rozwiązań, dodatkowych lub równoległych w stosunku do systemu publicznego43. Ponieważ termin „dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne” nie jest prawnie zdefi niowany, wiele produktów oferowanych na rynku w formie przedpłaty za określone świadczenia na wypadek problemów zdrowotnych można traktować jako dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne. Do-browolne ubezpieczenia zdrowotne o charakterze suplementarnym są oferowane w dwóch formach oraz przez dwa różne typy podmiotów (Sobczak, 2004):

43 W literaturze przedmiotu stosuje się następującą klasyfi kację prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych: (a) ubezpieczenia alternatywne (substitutive VHI) – ubezpieczenia zastępujące asekurację systemu podstawowego, fi nansowanego ze środków publicznych; (b) ubezpieczenia

uzupełniające (complementary VHI) – ubezpieczenia pokrywające koszty usług zdrowotnych wyłączonych w całości lub w części z fi nansowania

przez system podstawowy, w tym narzucone ustawowo dopłaty; (c) ubezpieczenia dodatkowe (supplementary VHI) – ubezpieczenia dostarczające możliwość szybszego dostępu do świadczeń zdrowotnych gwarantowanych ze środków publicznych oraz realizację ich w podwyższonym standardzie jakości (w sensie pozamedycznym).

44 Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1151 z późn. zm.

• abonamenty medyczne oferowane pracownikom przez zakłady pracy (zarówno o

sta-tusie publicznym jak i prywatnym); forma najbardziej popularna, z której korzysta około

1 mln osób);

• polisy zdrowotne oferowane przez firmy ubezpieczeniowe działające zgodnie z Ustawą

z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej44.

Polisy zdrowotne mogą obejmować świadczenia pieniężne kompensacyjne (np. wy-płatę określonej kwoty za wykonany w szpitalu zabieg lub za każdy dzień pobytu w szpitalu) lub pokrycie kosztów usługi medycznej (w ramach opieki ambulatoryjnej, czy za określone zabiegi szpitalne). Oferowane są przez coraz większą liczbę firm ubezpieczeniowych. Odręb-nym rodzajem produktu ubezpieczeniowego jest ubezpieczenie zdrowotne oferowane jako „dodatek” do ubezpieczeń na życie (osobowych) lub ubezpieczeń majątkowych. Polisy zdrowotne

firm ubezpieczeniowych oferowane są albo w ramach ubezpieczeń wypadkowych, albo ubezpie-czenia chorób, albo rozwiązań łączących jeden i drugi rodzaj. W czerwcu 2004 roku działalność

ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczeń wypadków prowadziło 30 zakładów ubezpieczeń, natomiast w zakresie ubezpieczeń chorób 23 zakłady. Z kolei w zakresie ubezpieczeń wypad-kowych i chorobowych, jako ubezpieczeń uzupełniających, aktywność przejawiały 32 zakłady (Stachura, 2004).

Zgodnie z danymi Narodowych Rachunków Zdrowia prywatne wydatki na dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne przekroczyły 568 mln zł w 2009 r. (w porównaniu z 340 mln zł w 2004 r.). W 2009 r. udział dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych nie przekroczył poziomu 0,6% wydatków całkowitych na ochronę zdrowia i 2,2% wydatków prywatnych. Co ciekawe, według raportu o rynku prywatnej opieki zdrowotnej w 2011 roku, segment dobrowolnych ubezpie-czeń zdrowotnych, mimo nadal ograniczonego zakresu, wykazał w ostatnich latach najszybszy wzrost na rynku prywatnej opieki zdrowotnej (PMR, 2011).

Mimo że rozwój dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych jest, jak dotąd, ograniczony, mogłyby one potencjalnie przyczynić się do uzupełnienia braków w systemie publicznym. Z po-wodu relatywnie niskich zasobów finansowych NFZ dostępność formalnie zagwarantowanych świadczeń jest również ograniczona, a listy oczekujących na niektóre świadczenia (szczególnie planowe operacje) są długie. Ponadto, jakość świadczeń gwarantowanych publicznie jest relatywnie niska, szczególnie z powodu ograniczenia udogodnień w opiece stacjonarnej (np. wyżywienie i zakwaterowanie w szpitalach).

W opinii przedstawicieli branży ubezpieczeniowej dwa czynniki utrudniają rozwój rynku dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce. Pierwszy z nich to szeroki zakres świadczeń finansowanych ze środków publicznych oraz zagwarantowanych ustawowo dla wszystkich

mieszkańców, co ogranicza przestrzeń dla rozwoju ubezpieczeń uzupełniających (tzw. efekt

wypierania). Drugim czynnikiem jest brak przejrzystości w funkcjonowaniu publicznej opieki zdrowotnej - brak odpowiednich regulacji, sprzyjających tworzeniu prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych, definiujących np. definicję terminu „dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne”; brak uporządkowanego zarządzania listami oczekujących, np. brak gwarantowanej górnej granicy czasu oczekiwania. Ponadto konkurencją dla firm ubezpieczeniowych stały się, te zakłady pracy

na podstawie bardziej restrykcyjnych przepisów prawa ubezpieczeniowego, dzięki czemu są bardziej konkurencyjne cenowo.

3.5.2 Struktura i zachowania na rynku

Abonamenty medyczne są oferowane głównie przez pracodawców, jako dodatkowe świadczenia pozapłacowe dla pracowników, i zazwyczaj obejmują też świadczenia medycyny pracy (takie jak badania okresowe, opieka profilaktyczna), które pracodawcy są ustawowo zo-bowiązani zapewnić. Rozbudowane pakiety abonamentowe, które są najbardziej popularne, ułatwiają dostęp do usług zdrowotnych i gwarantują wyższy standard opieki, stąd stanowią skuteczną motywację dla pracowników. Dla pracodawców są one atrakcyjne z uwagi na korzyści podatkowe. Warto wspomnieć, że abonamenty obejmują zazwyczaj świadczenia ambulatoryjne (konsultacje udzielane przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i specjalistów opieki ambulatoryjnej, badania diagnostyczne, profilaktykę oraz, aczkolwiek w mniejszym stop-niu, opiekę stomatologiczną). Miesięczne stawki ubezpieczeniowe nie są wysokie i wahają się od dwunastu do kilkuset złotych, w zależności od zakresu oferowanych w pakiecie usług. Najdroższe pakiety (kategoria VIP) kierowane są do kadry zarządzającej najwyższego szczebla oraz zamożnych klientów indywidualnych. Osoby indywidualne stanowią jednak bardzo mały odsetek korzystających z pakietów, gdyż abonamenty indywidualne są bardzo drogie.

Produkty oferowane przez firmy ubezpieczeniowe są inne w porównaniu z abonamen-tami pracodawców. Zwykle są to krótkookresowe ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe pokrywające koszty leczenia i innych usług dla osób wyjeżdżających za granicę. Coraz bardziej popularne są ponadto polisy ubezpieczeń na życie z opcją usług medycznych (szczegółowo na

ten temat: Holly i Szczepaniak, 2011).

3.5.3 Polityka państwa

Mimo relatywnie niskiego finansowania ochrony zdrowia ze środków publicznych w polityce państwa daje się dostrzec daleko idącą ostrożność we wprowadzaniu dodatkowych rozwiązań obcią-żających dochody ludności. Akceptuje się raczej szersze wykorzystywanie istniejących możliwości prawnych. Przepisy dotyczące dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych zawarte są w Ustawie

z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej45 oraz w Kodeksie cywilnym. Odrębne regulacje, dotyczące wyłącznie dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych, nie istnieją.

Jak wspomniano powyżej, termin „dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne” nie jest praw-nie zdefiniowany. Ponadto, praw-nie istpraw-nieją żadne bodźce finansowe (takie jak np. ulgi podatkowe) zachęcające osoby indywidualne do zakupu polis na prywatne ubezpieczenie zdrowotne. Jednak z uwagi na pewien widoczny już potencjał popytu na dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne rozważano w ostatnich latach kilka propozycji i programów pilotażowych, mających na celu rozwój rynku dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych. Temat ten pozostaje stałym tematem debaty politycznej.

Zainteresowanie rządu dobrowolnymi ubezpieczeniami zdrowotnymi jest istotnie motywo-wane oczekiwaniem, że ich wprowadzenie odciąży NFZ z presji fi nansowania szerokiego zakresu świadczeń dla wszystkich mieszkańców kraju. W odpowiedzi na jedną z pierwszych ważniejszych

zapowiedzi o wprowadzeniu prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych przedłożonych przez Mini-sterstwo Zdrowia i Bank Światowy w 2001 r. zbadano i zaprezentowanomożliwe rozwiązania dla ich rozwoju. W 2008 r. Polska Izba Ubezpieczeń przy wsparciu PO przygotowała kompleksową propozycję wprowadzenia prywatnych instytucji do systemu, nie tylko ubezpieczeniowych, ale

także prywatnych instytucji zarządzających publicznymi środkami (na wzór holenderski). Projekt

nie został wprowadzony w życie. W marcu 2011 r. z kolei Ministerstwo Finansów przedstawiło projekt ustawy o dodatkowym ubezpieczeniu zdrowotnym. Ze względu na niedoprecyzowanie

relacji między odpowiedzialnością publicznych i prywatnych świadczeniodawców spotkał się

on z krytyką z niemalże wszystkich stron. Prace nad nim nadal trwają.