Ratownictwo medyczne

Ratownictwo medyczne w obecnym kształcie funkcjonuje w Polsce dopiero kilka lat. Zasady

organizacji i działanie systemu ratownictwa medycznego określa Ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym66. Świadczenia ratownictwa medycznego obejmują świadczenia udzielane w stanie nagłego zagrożenia zdrowia i życia przez zespoły ratownictwa medycznego, zarówno poza szpitalem, jak i w szpitalnych oddziałach ratunkowych. Planowanie, organizowanie i koordynowanie systemu ratownictwa medycznego należy

65 Konsultanci są w znacznym stopniu niezależni. Samodzielny specjalista tworzy swój własny zespół złożony np. z asystentów, dla których jest kierownikiem specjalizacji oraz samodzielnie odpowiada za leczenie przypisanych do niego pacjentów. W pojedynczym oddziale szpitalnym może pracować kilka zespołów konsultacyjnych, umożliwiając pacjentom wybór pomiędzy nimi. Ich wynagrodzenie jest uzależnione od liczby przeprowadzonych zabiegów, a ich ocena oparta jest na wystandaryzowanych kwestionariuszach opinii pacjentów oraz zarządu.

do zadania wojewodów. Ponieważ wojewodowie podlegają Ministrowi Spraw Wewnętrznych, system ratownictwa medycznego jest również nadzorowany przez to Ministerstwo, w

szcze-gólności w zakresie zapewnienia łączności i koordynacji pomiędzy innymi służbami. Świadczenia

udzielane przez zespoły ratownictwa medycznego oraz koszty związane z funkcjonowaniem dyspozytorni są finansowane z budżetu państwa z części, których dysponentami są poszczególni wojewodowie. Tymi funduszami zarządzają z kolei wojewódzkie oddziały NFZ, którym wojewo-dowie powierzają przeprowadzanie postępowań o zawarcie umów z podmiotami dysponującymi

zespołami ratownictwa medycznego. Natomiast świadczenia udzielane przez szpitalne oddziały

ratunkowe są finansowane oddzielnie przez NFZ w ramach środków określonych w jego planie finansowym. Plany są przygotowywane przez poszczególne województwa i powinny zawierać charakterystykę potencjalnych zagrożeń dla życia lub zdrowia; liczbę i rozmieszczenie jednostek systemu na obszarze województwa; plany koordynacji działań jednostek systemu; kalkulację kosztów działalności zespołów ratownictwa medycznego oraz plany współpracy z jednostkami współpracującymi z systemem, takimi jak policja lub straż pożarna, a także procedury powia-damiania ratunkowego. Plany wojewódzkie podlegają zatwierdzeniu przez Ministra Zdrowia. Są one analizowane na podstawie kryteriów zapotrzebowania oraz zapewnienia odpowiednie-go czasu dotarcia z miejsca zdarzenia do szpitalneodpowiednie-go oddziału ratunkoweodpowiednie-go (mediana czasu dotarcia). Ramowy wzór planu i szczegółowy zakres danych objętych planem oraz kryteria kalkulacji kosztów działalności zespołów ratownictwa medycznego określa odrębne rozpo-rządzenie Ministra Zdrowia (2010 r.). Ogólny nadzór nad systemem ratownictwa medycznego sprawuje Minister Zdrowia.

Jednostkami systemu ratownictwa medycznego są szpitalne oddziały ratunkowe i ze-społy ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zeze-społy ratownictwa medycznego. Zespół podstawowy składa się z minimum dwóch osób uprawnionych do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym pielęgniarki lub ratownika medycznego. W skład specjalistycznego zespołu ratunkowego wchodzą trzy uprawnione osoby, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka lub ratownik medyczny. W 2011 roku działało 1448 zespołów ratownictwa medycznego, 416 stanowisk dyspozytorów (tj. stanowisko w jednostce dysponenta)67, 224 szpitalne oddziały ratunkowe i 14 centrów urazowych w oddziałach szpitalnych. W 2011 roku funkcjonowało 17 lotniczych zespołów ratownictwa medycznego. Lotnicze zespoły ratownictwa medycznego są nadzorowane przez Ministerstwo Zdrowia i finansowane z budżetu państwa.

Powiatowe i wojewódzkie centra powiadamiania ratunkowego przyjmują zgłoszenia z numerów alarmowych: 112 (obowiązujący w całej UE numer alarmowy), 999 (pogotowie ratunkowe), 998 (straż pożarna) oraz 997 (policja) i przekierowują zgłoszenia do właściwego dyspozytora (pogotowia ratunkowego, Państwowej Straży Pożarnej, Policji). Następnie na miej-sce zdarzenia wysyłane są zespoły ratownictwa medycznego (por. poniżej ramka 5.1 „Przykład ścieżki pacjenta w nagłych przypadkach”).

Ramka 5.1

Przykład ścieżki pacjenta w nagłych przypadkach

Z systemem państwowego ratownictwa medycznego współpracują jednostki służb ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowia i życia, w szczególności jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej oraz jednostki ratownictwa wodnego. Świadczenia te są bezpłatne dla wszystkich osób, bez względu na to, czy są one ubezpieczone w NFZ oraz niezależnie od jakichkolwiek innych kryteriów. W latach 2005-2010 Ministerstwo Zdrowia zawarło umowy ze znacznie większą liczbą zespołów ratownictwa medycznego niż w latach wcześniejszych, poprawiając w ten sposób dostęp do udzielanych przez nie świadczeń. Od 2006 r. wojewodowie mają obowiązek monitorowania mediany czasu dotarcia zespołu ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia od chwili przyjęcia zgłoszenia przez dyspozytora medycznego zgodnie z kryteriami określonymi w odpowiednich przepi-sach. W 2010 r. docelową medianę czasu dotarcia osiągnięto we wszystkich województwach. W 2010 r. CMJ zostało upoważnione przez Ministra Zdrowia do dokonania oceny jakości opieki w szpitalnych oddziałach ratunkowych, obecnie raport czeka na publikację.

Uchwalenie w 2006 r. ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz utworzenie w 2009 r. sieci 14 centrów urazowych miało na celu integrację poszcze- gólnych elementów systemu ratownictwa medycznego oraz skrócenie czasu reakcji. Przykład postępowania pacjenta z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego w niedzielny poranek:

♦ Osoba chora (lub ktoś inny) dzwoni na numer alarmowy 999 lub 112, połączenie przyjmuje najbliższy dyspozytor medyczny (połączenia z numerem 999) lub najbliższe centrum powiadamiania ratunkowego (połączenia z numerem 112);

♦ Dyspozytor medyczny analizuje przypadek w celu podjęcia decyzji o tym, czy istnieje potrzeba wysłania zespołu ratownictwa medycznego*, a w przypadku decyzji pozytywnej zespół zostaje wysłany na miejsce zdarzenia;

♦ Po przybyciu na miejsce zdarzenia zespół ratownictwa medycznego transportuje pacjenta do najbliższego, pod względem czasu dotarcia, szpitalnego oddziału ratunkowego, wskazanego przez dyspozytora medycznego (lub lekarza koordynatora ratownictwa medycznego), lub do innego szpitala umożliwiającego udzielenie określonego rodzaju pomocy, niezależnie (przynajmniej w założeniu) od tego, czy szpital zawarł umowę z NFZ**;

♦ W szpitalnym oddziale ratunkowym osoba odpowiedzialna za ocenę stanu zdrowia pacjenta oszacowuje stopień pilności danego przypadku;

♦ Po przejściu badań diagnostycznych, pacjent jest przygotowywany do operacji. Czas oczekiwania na zabieg zależy od stopnia pilności interwencji. Możliwe jest również udzielenie pomocy (a nawet przeprowadzenie małego zabiegu) pacjentowi w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym (SOR).

Pacjent w stanie nagłego zagrożenia życia i zdrowia może także zgłosić się (zostać zgłoszony) bezpośrednio do szpitalnego oddziału ratunkowego lub skontaktować się z lekarzem POZ, który skieruje go do szpitala. Możliwe jest również skorzystanie z tzw. nocnej i świątecznej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

* W celu usprawnienia funkcjonowania systemu ratownictwa medycznego, centra powiadamiania ratunkowego często (nieformalnie) dzielą obsługiwany przez siebie obszar na strefy (tzw. rejonizacja), według których określa się skąd powinna zostać wysłana karetka i do którego szpitalnego oddziału ratunkowego pacjent powinien zostać przewieziony.

Obecnie podejmowane są dalsze wysiłki w tym zakresie, w szczególności ukierunkowane na usprawnienie funkcjonowania i współpracy pomiędzy dyspozytorami medycznymi i centrami powiadamiania ratunkowego. W celu poprawy systemu lotniczego ratownictwa medycznego, rząd niedawno zakupił nowoczesną fl otę śmigłowców, która swym zasięgiem obejmuje 95% terytorium Polski. Ponadto, na modernizację i wyposażenie szpitalnych oddziałów ratunkowych, zakup nowych ambulansów, zwiększenie liczby lądowisk dla Lotniczego Pogotowia Ratunko-wego, rozwijanie systemu powiadamiania ratunkowego oraz fi nansowanie inwestycji i sprzętu dla centrów urazowych wykorzystywane są fundusze strukturalne UE.