Epistemologiczna resilience: uśpiony olbrzym praktyk upełnomocniających?

W 2012 znowu badam empowerment, tym razem z teoretycznym zapleczem w postaci systemu

świata życia rdzennej ludności (Fixico, 2003). Ten światopogląd ujmuje fundamentalną

rze-czywistość uniwersum jako kontinuum, zunifikowane pole lub materiał energetyczny (Metzner, 1997, s.4). Zgodnie z tym światopoglądem, świadomość osadzona jest w naturze wszystkich istot – ożywionych i w zachodnim sensie – nieożywionych. W tym systemie świata życia, nasza rzeczywistość jest bezwarunkowo szamańska – jesteśmy na zawsze częścią tej unifikującej energii świadomości z potencjałem dostrojenia, identyfikowania się i komunikowania z każdą formą życia

(Broadhead i Howard, 2011; Mezner, 2005)15.

Pracuję w Projekcie Ekologia Dobrobytu (EWBP), który jest realizowany w Kanadzie i Aotearoa Nowej Zelandii. Jego celem jest zbudowanie epistemologicznej resilience z migrantami

i uchodźcami. Praktyki tej resilince odnoszą się do integracji oraz przyjęcia przez zróżnicowane

grupy ludzi szeroko zakreślonych i kulturowo osadzonych ujęć onto-epistemologicznych. Pozwoli to określić presję wyzwań społecznych i ekologicznych, szczególnie kiedy chodzi o zbliżenie nauki stylu zachodniego z tą rdzenną oraz innymi „ontologiami łączenia”. Grupy te mogą rozwi-nąć potężne możliwości działania zbiorowego właśnie poprzez praktyki empowerment, mające na celu pomostowanie kultur.

Podczas gdy współczesne debaty publiczne i akademickie separują i odłączają od siebie narracje immigrantów i Aborygenów, referowane tu badania bliskie są tym stanowiskom naukowym, które uznają, że kwestie Aborygenów i społeczności zmarginalizowanych migrantów różnych

15 Ta perspektywa jest potwierdzona również przez “Nową Naukę” (New Scince) (Harvey, 2006; Lange, 2012), nowy paradygmat w ramach Zachodnich Podejść Naukowych (Western Scientific approaches) opartych na teorii względności, fizyce kwantowej, teorii chaosu i złożo-ności (complexity theory), enaktywizmie, (enactivitism), teorii Gai i głębokiej ekologii (Gaia theory and deep ecology) (Lange, 2012, s.199).

narodowości są silnie uwspólnione poprzez doświadczenia kolonizacji i współczesnych form globalizacji.

Badanie adaptuje „podejście różnicujące” do globalizacji (Brown and Labonte, 2011), które bierze pod uwagę, jak procesy globalizacji są odbierane przez różne grupy społeczne w ramach różnych kontekstów” (Brown and Labonte, 2011, s.2). Wspólne wątki „utraty miejsca i tożsamości” oraz „wykluczenia społecznego” również są różnicowane poprzez kontrastowanie doświadczeń kolonizacji i asymilacji na własnym terytorium oraz w państwie przyjmującym, do którego ktoś musiał się przenieść.

Długoterminowym celem tego projektu jest opracowanie teorii i praktyki, które przyczynią się

do psycho-duchowego dobrobytu oraz upełnomocnienia kobiet w społecznościach do

-tkniętych przymusowymi migracjami. Naszym zamiarem jest urzeczywistnienie

empower-mentu na intrapersonalnym i społeczno-politycznym poziomie, włączając krytyczne odniesienie się do światopoglądu, na którym oparte są programy i polityki. Trzy kluczowe pytania ukierunkują badanie:

Î Jak podejście oparte o świat życia rdzennej ludności tłumaczy procesy upodmiotowienia

i pokrewne doświadczenia migracji?

Î Jak rozmowy pomiędzy tymi społecznościami zmieniają dominujące dyskursy, odkrywając

nowe lub tradycyjne rozumienie dobrostanu?

Î Jakie implikacje mogą mieć te nowe rozumienia dla sposobów konceptualizowania i

ra-mowania polityki?

Istotnym jest, że poprzez metody partycypacyjne i etnograficzne, które objęły indywidualne i gru-powe rozmowy oraz narracje społeczno-historyczne, skrystalizowały się nie tylko praktyki kulturowe ale również epistemologiczne perspektywy dobrobytu. Wydaje się to znaczące z dwóch powodów: po pierwsze, ze względu na wspomnianą wcześniej separację tych kultur od siebie, ugruntowywa-ną w dyskursie aranżowanym przez państwo, i po drugie, z powodu umożliwienia, dzięki grupom dialogowym, rozwoju ontologii rdzennej ludności i innych ontologii „łączenia”, które zazwyczaj są przesiąknięte zachodnimi kapitalistycznymi ekonomiami – szczególnie tam, gdzie pojęcie oby-watelstwa jest sprowadzane do wzorca „obywatela jako konsumenta” (Walsh, 2008). W grupach dialogu, na przykład, imigrantki różnych narodowości wyprowadziły pewne podobieństwa po-między kanadyjskim aborygeńskim i ich własnym kulturowo zakorzenionym światopoglądem: „Ja także jestem buddystką, a więc jest wiele podobieństw… odnosimy się do ludzi nie jak do odrębnych

satelit, ale jak do istot współzależnych od siebie. I też energia, my naprawdę doceniamy Naturę, czyli jest wiele podobieństw w ich filozofiach czy sposobach życia (imigrantka z Korei, Williams and Hall,

2014, s. 6)”

4. „Szczelinowanie

” i bajki: Co dzisiaj z praktyką

empowerment w Polsce?

Tytuł tej konkluzji jest celowo prowokujący, wskazując na dwie z kilku rozbieżności w postko-munistycznej Polsce, która dzisiaj jako republika nie ustaje w wysiłkach, by w pełni zintegrować

16 Od redakcji: Autorka używa w przenośnym sensie terminu „fracking”, który oznacza szczelinowanie (kruszenie) hydrauliczne. W podsta-wowym znaczeniu termin ten oznacza jedną z metod stymulacji odwiertu wykorzystywaną przy pozyskiwaniu między innymi gazu łupkowego. Jest to proces zwiększający wydajność odwiertu, a polegający na wpompowywaniu do niego płynu szczelinującego pod wysokim ciśnieniem w celu wytworzenia, utrzymania lub powiększenia szczelin w skałach.

się z globalną gospodarką. Jak wiele innych zindustrializowanych państw na świecie Polska jest ideologicznie okupowana – dyskursy globalnego kapitału i materializmu zdominowały prawie każdą publiczno-prywatną sferę.

Z perspektywy typowych „społeczno-ekonomicznych” wskaźników, Polska osiągnęła zapew-ne znakomity sukces. Po upadku komunizmu zajmuje w rankingu Human Development Index

(UNDP, 2013) 39 pozycję wśród 187 najbardziej zaawansowanych krajów17. Jednakże można

zauważyć oznaki zwiększających się nierówności, które manifestują się silniej niż w wybranych historycznie bliskich państwach, jak Węgry i Czechy (UNDP, 2013).Pomimo tych oznak Polska wydaje się kontynuować plan szybkiego rozwoju.

W ostatnim czasie, poszukiwacze ropy odkryli, że kraj ma złoża gazu łupkowego, a ekolodzy zauważyli, że kraj postrzega ten potencjał dużo bardziej entuzjastycznie niż w innych krajach europejskich (Wasley, 2013).

Podczas gdy ekolodzy i kompanie naftowe są jednakowo zaniepokojeni brakiem przepisów praw-nych (chociaż każdy z inpraw-nych powodów), priorytet „postępu” zasadniczo sprowadza się do two-rzenia warunków ekonomicznego wzrostu. Rozumiany jest on w kategoriach tradycyjnych, to-warzyszą mu zagrożenia środowiska (wycieki chemiczne i niedobory wody), przeciwstawiany jest mu mniej materialistyczny, ale prawdopodobnie bardziej zrównoważonymi model rozwoju. „Szczelinowanie” (fracking) jest „epistemologią „rozdzielania” z ogromnym potencjałem nega-tywnego wpływu na Polaków, którzy pielęgnują tę ziemię od pokoleń. Co więcej, Polska historycz-nie przetrzymała i pokonała okupację. Pomimo tego, że zniknęła z mapy na 123 lata, podlegając długiej kolonizacji, wiele rdzennych elementów pozostało w narracjach i praktykach niektórych grup kulturowych tworzących dzisiejszą Polskę (Świecicki, 2003). Tak to widzę z zewnętrznej perspektywy, z pozycji naiwnego poszukiwacza.

Czy nie nadeszła odpowiednia pora na zmiany w polskiej praktyce upełnomocnienia? Jeżeli, tak to, po pierwsze, powinna ona docierać głęboko, by rekultywować i pielęgnować rodzimą psyche? Po drugie, docierać do zróżnicowanych tożsamości i różnych etniczności, sprzyjając tworzeniu autentycznych ich relacji z rdzennymi narracjami epistemologii i kultury. Jest to ten rodzaj ugruntowania, który popieram, który nadaje znaczenie zaangażowaniu w tworzenie struk-tur społeczno-politycznych, w ramach których rzadko rodzi się krytyczna refleksja nad płytkimi formami zrównoważonego rozwoju. Jest to też ten rodzaj działania afirmatywnego, który ma po-tencjał zabezpieczenia życia ludzi i planety – przebudowywania codziennego języka i wrażliwości pomiędzy ludzkimi i ekologicznymi systemami.

Przełożyli: Anita Gulczyńska, Mariusz Granosik

Bibliografia:

Batorowicz B. (2012), Tales within Historical Spaces. QUT Art Museum, Brisbane.

Broadhead L., Howard S. (2011), Deepening the debate over ‘Sustainable Science’: Indigenous perspectives as a guide on the journey, Sustainable Development, 19 (5).

Brown G., Labonte R. (2011), ‘Globalization and its Methodological Discontents: Contextualizing GlobalizationThrough the Study of HIV/AIDs’, Globalization and Health 7 (29).

17 Wskaźnik Rozwoju Społecznego HDI mierzy trzy kluczowe wymiary rozwoju ludzkiego: oczekiwaną długość życia, dostęp do wiedzy oraz standard życia (UNDP, 2013).

Campbell C., MacPhail C. (2002), Peer education, gender and the development of critical con-sciousness: Participatory HIV prevention by South African youth, Social Science and Medicine, 55. Came H. (2014), Sites of institutional racism in public policy making in New Zealand. Social Science

and Medicine, 106.

Fawcett S., Paine-Andrew Francisco V. Schultz J., Richter K., Lewis R., Williams E., Harris K., Berkley J. Fisher J., Lopex, C. (1995), Using empowerment theory in collaborative partnerships for com-munity health and development. American Journal of Comcom-munity Psychology, 23(5).

Fixico (2003), The American Indian Mind in a Linear World. New York: Routledge. Giddens A. (1984), The constitution of society. Los Angeles: University of California Press.

Goodman, A. (2012), ‘Human Ecology as Peace-Building’, w: Radical Human Ecology: Intercultural and Indigenous Approaches, Lewis Williams, Rose Roberts, and Alastair McIntosh (red.) Farnham: Ashgate.

Gray M., Coates, J. (2013), Changing values and valuing change: Towards an eco-spiritual per-spective in social work, International Social Work, 56(3).

Hankivsky O., Christoffersen A. (2008), Intersectionality and the determinants of Health. Critical

Public Health, 18(3).

Harvey G. (2006), Animism: Respecting the living world. New York: Columbia University Press. Kieffer C. (1984), Citizen empowerment: A developmental perspective. Prevention in Human

Services, 3(16).

Khoday K., and Natarajan, U. (2012), Combating Social Exclusion and Ecological Change through

Legal Empowerment of the Poor. Legal Working Paper Series on Legal Empowerment for Sustainable Development, Centre for International Sustainable Development Law, McGill University: Montreal,

Canada.

Labonte R., Laverack, G. (2001), Capacity building in health promotion, Part 1: for whom? And for what purpose? Critical Public Health, 11(2).

Lange E. (2012), Transforming transformative learning through sustainability and the new scien-ce, w: E. W. Taylor, P. Cranston, Associates (red.), The handbook of transformative learning , San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Lee J. (2000), The Empowerment Approach to Social Work Practice. Columbia University Press: New York, 2nd Ed.

Metzner R. (1997), The re-unification of the sacred and the natural, Eleusis: Journal of Psychoactive

Plants and Compounds, 8.

Metzner R. (2005), Expanding Consciousness in a Living Systems Universe. (Dostęp: www.greene-arthfound.org/write/expanding.html)

Norton C. (2009), Eco-psychology and social work. Creating an interdisciplinary framework for redefining person in environment, Eco-psychology, Spring.

Purdie-Vaughns,V., Eibach R. (2008), Inter-sectional invisibility: The distinctive advantages and disadvantages of multiple subordinate group-identities, Sex Roles, 59.

Rappaport J. (1987), Terms of empowerment/ Exemplars of prevention: Towards a theory for community psychology, American Journal of Community Psychology, 15(2).

Rissel C. (1994), Empowerment: the holy grail of health promotion? Health Promotion International,

9(1).

Rose D., Robin, L., (2004), ‘The Ecological Humanities in Action: An Invitation’, Australian Humanities

Review (2004), http://www.australianhumanitiesreview.org/archive/Issue-April-2004/rose.html.

Spariosu M. (2005), Global intelligence and human development: Towards an ecology of global learning. Cambridge, MA: MIT Press.

Święcicki A. (2003), Journey into my Polish Indigenous Mind, Nieopublikowana praca magisterska, Naropa University: Oakland.

Thurston, W.E., Vissandjée, B. (2005), An ecological model for understanding culture as a deter-minant of women’s health. Critical Public Health, 15(3).

UN Development Programme (UNDP), Human Development Report 2013 - The Rise of the South:

Human Progress in a Diverse World, 19 March 2013, ISBN 978-92-1-126340-4, http://www.refworld.

org/docid/514850672.html [pobrane 18.05.2014].

Wallerstein N. (1992), Powerlessness, empowerment and health: implications for health promo-tion programmes, American Journal of Health Promopromo-tion, 6(3)s.

Walsh J. (2008), Navigating globalisation: Immigration Policy in Canada and Australia, 1945-2007,

Sociological Forum, 23 (4) (Dec).

Wasley A. (2013), On the frontline of Poland’s fracking rush. Guardian Environmental Network, 2nd March 2013.

Williams, L., Roberts, R. and McIntosh, A. (2012), Human Ecology: A pedagogy of hope? Introduction, w: Radical Human Ecology: Intercultural and Indigenous Approaches. Williams, L., Roberts, R. and McIntosh, A. (red.) , Ashgate Publishing Group: U.K.

Williams L. and Labonte, R. (2007), Empowerment for migrant communities: Paradoxes for Practitioners Critical Public Health 17 (4).

Williams L. (2007), A contemporary tale of Participatory Action Research in Aotearoa New Zealand: Applying a power-culture lens to support Participatory Action Research as a diverse and evolving practice. in Educational Action Research, 15 (1).

Williams L., and Hall, L. (2014), Women, migration and well-being: Building epistemological re-silience through ontologies of wholeness and relationship. Global Change, Peace and Security, 26(2).

Williams K.A.L. (2001), Identity, Culture and Power: Towards Frameworks for Self-Determination for Communities at the Margins. Nieopublikowana praca doktorska. Auckland: Massey University.