Europejska polityka rozszerzenia

Poza polityką pomocy rozwojowej znajdują się również fundusze przedak‑

cesyjne, których celem jest między innymi: rozwój społeczności lokalnych, re‑

strukturyzacja rolnictwa czy rozwój zasobów ludzkich państw chcących wstąpić do UE. Powstanie poszczególnych funduszy pierwotnie wiązało się z potrzebą zrównania gospodarek państw będących członkami Wspólnot z gospodarkami państw przystępujących. Początkowo programy pomocowe były skierowane do

166 Program PAPED ma służyć realizacji 5 podstawowych celów, do których należą: pro‑

mowanie dywersyfikacji i wzrostu zdolności produkcyjnych; rozwój handlu w regionie oraz poprawa dostępu do rynków wewnętrznych; wzmocnienie infrastruktury; przeprowadzenie nie‑

zbędnych dostosowań i identyfikacji potrzeb związanych z handlem; wdrożenie monitoringu i ocena EPA.

167 Więcej o EPA w: C. Jakobeit, Economic Partnership Agreements (EPAs) with Sub‑

­Saharan Africa, In: Interregionalism and the European Union, A Post ­ Revisionist Appoach to Europea’S Place in a Changing World, Eds. M. Teló, L. Fawcett, F. Ponjaer t, Farnham 2015, s. 127—138; D. Toor nst ra, Economic Partnership Agreements EU ­ACP: Facts And Key Issues, Spring 2012, Office for Promotion of Parliamentary Democracy (OPPD) in co ‑operation with the Policy Department of DG EXPO, http://abepa.gov.ag/download/relevant_trade_agreements/Eco nomic%20Partnership%20Agreement%20EU ‑ACP%20 ‑%20Facts%20and%20Key%20Issues.

pdf [Dostęp: 16.12.2015 r.]; S. Bilal, F. Rampa, Alternative (to) EPAs. Possible scenarios for the future ACP trade relations with the EU, ECDPM Policy Management Report 11, Ma‑

astricht 2006: ECDPM, http://ecdpm.org/publications/alternative ‑epas ‑possible ‑scenarios ‑future ‑ acp ‑trade ‑relations ‑eu/ [Dostęp: 16.12.2015 r.]; C. Stevens, J. Ken nan, EU ­ACP Economic Partnership Agreements: the effects of reciprocity, Institute of Development Studies, Sussex 2005, http://www.ids.ac.uk/files/CSEPARECBP2.pdf [Dostęp: 16.12.2015 r.].

63

8. Wyodrębnienie unijnej polityki współpracy na rzecz rozwoju

państw, które już przystąpiły do WE. W ten sposób powstały: Europejski Fun‑

dusz Społeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej czy Finanso‑

wy Instrument Orientacji Rybołówstwa. Każdy z tych funduszy miał określone cele i zadania na dany rok. Z czasem zaczęto tworzyć programy kilkuletnie, których cele stawały się o wiele szersze¹⁶⁸. Utworzono również fundusze przed‑

akcesyjne, czego przykładem może być program PHARE¹⁶⁹. Program PHARE został ustanowiony rozporządzeniem Rady UE z grudnia 1989 r.¹⁷⁰ o ekono‑

micznej pomocy dla Republiki Węgier i Polski. W 2007 r. PHARE został prze‑

kształcony w nowy program, tzw. Instrument Pomocy Przedakcesyjnej¹⁷¹ (ang.

Instrument for Pre ­accession Assistance)¹⁷². Oprócz wymienionych programów, powołano Specjalny Program Akcesyjny dla Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (ang. Special Accession Programme for Agriculture and Rural De­

velopment, SAPARD)¹⁷³, zapewniający pomoc finansową krajom ubiegającym się o członkostwo w Unii Europejskiej w zakresie modernizacji rolnictwa i po‑

prawy infrastruktury¹⁷⁴, oraz Przedakcesyjny Instrument Polityki Struktural‑

168 E. Kor nberg ‑Sokołowska, J. Zdanu kiewicz, R. Cieślak, Jednostki samorządu terytorialnego jako beneficjenci środków europejskich, Warszawa 2010, s. 83; Fundusze UE dla jednostek samorządu terytorialnego w latach 2007—2013, cz. 1. Przewodnik po funduszach UE dla jednostek samorządu terytorialnego, Red. M. Szczepański, Warszawa 2007. Zob. Rozpo‑

rządzenie Rady (WE) 1084/2006 z dn. 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności i uchy‑

lające rozporządzenie (WE) nr 1164/94 (Dz.Urz. UE L 210/79 z 31.07.2006 r.).

169 Nazwa PHARE jest skrótem oryginalnej nazwy programu Poland and Hungary: Action for the Restructuring of the Economy.

170 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 3906/89 z dn. 18 grudnia 1989 r. w sprawie pomocy gospodarczej dla Republiki Węgierskiej i Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.Urz. WE L 375/11 z 23.12.1989 r.).

171 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1085/2006 z dn. 17 lipca 2006 r. ustanawiające Instru‑

ment Pomocy Przedakcesyjnej (IPA), (Dz.Urz. UE L 210/82 z 31.07.2006 r.) oraz rozporządze‑

nie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 540/2010 z dn. 16 czerwca 2010 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Rady (WE) nr 1085/2006 ustanawiającego Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (IPA), (Dz.Urz. UE L 158/7 z 24.06.2010 r.).

172 Więcej: K. Wlaźlak, Rozwój regionalny jako zadanie administracji publicznej, Warsza‑

wa 2009, s. 325 i nast.; Komisja Europejska — Dyrekcja Generalna do spraw Rozszerzenia, IPA:

Instrument Pomocy Przedakcesyjnej, Nowy wymiar pomocy UE w procesie rozszerzenia, Luk‑

semburg 2009, file:///C:/Users/Nika/Downloads/A28107176PLC_002.pdf [Dostęp: 16.12.2015 r.].

173 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1268/1999 z dn. 21 czerwca 1999 r. w sprawie wspól‑

notowych środków pomocowych na rzecz działań przedakcesyjnych w dziedzinie rolnictwa oraz rozwoju obszarów wiejskich w państwach Europy Środkowej i Wschodniej ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej w okresie przedakcesyjnym (Dz.Urz. WE L 161/87 z 23.12.1999 r.).

174 OECD, Review of Agricultural Policies OECD Review of Agricultural Policies: Bulgaria 2000, Paris 2000, s. 153—154; T. Doucha, D. Vanek, Interactions between Agricultural Policy and Multifunctionality in Czech Agriculture, In: The Development Dimension Coherence of Agri­

cultural and Rural Development Policies, Ed. D. Dimit ris, Paris, OECD, 2006, s. 239—246.

nej (ang. Instrument for Structural Policies for Pre ­Accession, ISPA)¹⁷⁵, mający na celu pomoc krajom kandydującym w osiągnięciu standardów i norm Unii Europejskiej w zakresie infrastruktury transportowej i ochrony środowiska¹⁷⁶. Utworzono również programy pomocy technicznej, takie jak TAIEX (ang. Tech­

nical Assistance and Information Exchange Instrument of the European Com­

mission) i TWINNING, które są skierowane do beneficjentów¹⁷⁷ instrumentów przedakcesyjnych (IPA) oraz ENPI. TAIEX został zainicjowany przez Komisję Europejską w 1996 r.¹⁷⁸, TWINNIG zaś w 1998 r. Instrument TAIEX ma na celu wsparcie wdrażania, stosowania i egzekwowania prawodawstwa UE¹⁷⁹. Program TWINNING polega przede wszystkim na partnerskiej współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi z krajów dawcy i biorcy pomocy¹⁸⁰.

Wszystkie wymienione fundusze różnią się zarówno zakresem przedmioto‑

wym, jak i podmiotowym od współpracy na rzecz rozwoju. Są skierowane do państw będących potencjalnymi członkami UE, a tym samym nieznajdujących się na liście DAC OECD. Ponadto ich celem jest przystosowanie prawodawstwa i gospodarki poszczególnych państw do członkostwa w UE, a nie likwidacja ubóstwa. Mimo że są to fundusze rozwojowe, nie można zakwalifikować ich do oficjalnej pomocy rozwojowej w znaczeniu OECD¹⁸¹.

175 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1267/1999 z dn. 21 czerwca 1999 r. ustanawiające Instru‑

ment Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (Dz.Urz. WE L 161 z 26.06.1999 r.) oraz decyzja Komisji z dn. 7 marca 2000 r., ustalająca indykatywny podział pomiędzy kraje beneficjentów całkowitej kwoty pomocy wspólnotowej w ramach Instrumentu Przedakcesyjnej Polityki Struk‑

turalnej, C(2000) 552 (Dz.Urz. WE L72/21 z 21.03.2000 r.).

176 Opis programu: Commission Staff Working Document, Annex to the Report from the Commission Annual Report of the Instrument for Structural Policy For Pre ­Accession, (ISPA) 2006 {COM(2007) 685 final}, 7.11.2007, SEC(2007) 1467; A.F. Tathan, Enlargement of the European Union, London 2009, s. 297—298.

177 TAIEX obejmuje: Chorwację, Islandię, Turcję, Macedonię, Czarnogórę, Serbię, Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Kosowo, turecką część Cypru, Algierię, Armenię, Azerbejdżan, Biało‑

ruś, Egipt, Gruzję, Izrael, Jordan, Liban, Libię, Mołdawię, Maroko, Palestynę, Syrię, Tunezję, Ukrainę i Rosję.

178 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1488/96 z dn. 23 lipca 1996 r. w sprawie środków finanso‑

wych i technicznych (MEDA) towarzyszących reformom struktur gospodarczych i społecznych w ramach partnerstwa eurośródziemnomorskiego (Dz.Urz. WE L 189/01 z 30.07.1998 r.).

179 Więcej o programie TAIEX na oficjalnej stronie programu: http://ec.europa.eu/enlarge ment/taiex/index_en.htm [Dostęp: 16.12.2015 r.].

180 Zasady programu reguluje Podręcznik współpracy bliźniaczej. Zob. European Commis‑

sion, Institution Building in the Framework of European Union Policies Common Twinning Manual, Revision 2012, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/institution_bu‑

ilding/2012/manual_may_2012.pdf [Dostęp: 16.12.2015 r.]; Podręcznik współpracy bliźniaczej dla dawców pomocy, Warszawa, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2010, http://twinning.pol skawue.gov.pl/hlp/files.nsf/0/7EFAF0D797C68A7CC12577230041F58B/$file/Podrecznik_kwie cien_2010.pdf [Dostęp: 16.12.2015 r.].

181 Zob. A. Jan kowska, T. K ierzkowski, R. K nopik, Fundusze strukturalne Unii Eu­

ropejskiej, Warszawa 2005; E. Kor nberg ‑Sokołowska, J. Zdan kiewicz, R. Cieślak, Jed­

65

9. Podsumowanie

9. Podsumowanie

Reasumując, należy zauważyć, że w ramach polityki rozwojowej UE można wyróżnić politykę rozwojową sensu stricto i sensu largo. Polityka rozwojowa UE w węższym znaczeniu ogranicza się do działań podejmowanych na podsta‑

wie art. 208 i nast. TFUE, a jej celem jest likwidacja ubóstwa. Polityka roz‑

wojowa w znaczeniu szerszym (sensu largo) może oznaczać wszelkie działania na rzecz państw rozwijających się, w tym np.: w ramach polityki sąsiedzkiej, działania na rzecz demokratyzacji i promocji praw człowieka, jak również po‑

koju i bezpieczeństwa, bez względu na ich cel oraz zakres podmiotowy i przed‑

miotowy działań. Artykuł 4 TFUE w sposób niejasny sklasyfikował politykę na rzecz rozwoju, co powoduje konflikt interesów między działaniami sensu stricto w ramach polityki rozwojowej (którą w przypadku UE będzie podejmować KE) a próbą traktowania jej jako elementu polityki zagranicznej UE, której realiza‑

cja należy do kompetencji państw członkowskich, a w ramach UE — Wysokie‑

go Przedstawiciela. Niewłaściwa regulacja w tym aspekcie ma skutki zarówno w sferze celów i zasad, jak również kompetencji poszczególnych instytucji, me‑

chanizmów współpracy, prawotwórstwa itp.

Globalna polityka rozwojowa, której częścią jest polityka rozwojowa UE, od koncepcji ekonomicznych wykształconych w latach 50. minionego wieku coraz bardziej przekształca się w działania na rzecz dobrobytu jednostki. Mimo że koncepcje ekonomiczne nadal odgrywają istotne znacznie, coraz częściej zwra‑

ca się uwagę na potrzebę uwzględniania koncepcji zrównoważonego rozwoju i rozwoju ludzkiego. Wydaje się, że w ramach polityki na rzecz rozwoju istotne jest znalezienie konsensusu pomiędzy rozwojem społecznym a ochroną środo‑

wiska, na którą zwracają uwagę zwolennicy koncepcji zrównoważonego rozwo‑

ju. Jednakże jedynie zachowanie odpowiednich proporcji w ramach „zrówno‑

ważonego rozwoju ludzkiego” umożliwi rozwój jednostki, przy jednoczesnym poszanowaniu jej środowiska.

Bardzo ważne było wytworzenie się jednego celu współpracy na rzecz roz‑

woju i fakt koncentracji pomocy na rzecz rozwoju na likwidacji ubóstwa. Nale‑

ży tę praktykę zachować. Jednocześnie cele pośrednie (jak edukacja i zdrowie) nie powinny być mylone z obszarami działań (prawa człowieka, dobre rządy itp.), które mają swoje uzasadnienie jedynie w kontekście ich wpływu na likwi‑

dację ubóstwa.

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci wykształciło się zarówno prawo do rozwoju, jak i podstawy prawne pomocy rozwojowej. Wydaje się, że nadszedł czas ustanowienia nowego prawa lub też wolności erga omnes — wolności od ubóstwa. Analizując dokumenty prawnomiędzynarodowe oraz prawo krajowe

nostki samorządu…, s. 106—110; Fundusze UE…; Portal Funduszy Europejskich: http://www.

funduszeeuropejskie.gov.pl/ [Dostęp: 16.12.2015 r.].

państw świadczących pomoc rozwojową, powszechnie dostrzega się w nich cel działań na arenie międzynarodowej, jakim jest likwidacja ubóstwa. Tym samym traktowanie prawa do rozwoju, które dotyczy również mieszkańców państw bo‑

gatych, na równi z ubóstwem rozumianym jako życie za 1,25 dolara dziennie wydaje się niesłuszne i powinno zostać uregulowane niezależnie, np. w deklara‑

cji na rzecz wolności od ubóstwa, która mogłaby dać podstawę do wykształcenia obowiązku do pomocy zmierzającej do likwidacji ubóstwa w skali globalnej.

W dziedzinie polityki na rzecz rozwoju podstawowe znaczenie odgrywa pra‑

widłowo ustanowiony zakres podmiotowy i przedmiotowy w ramach działań na rzecz rozwoju. Z tego też względu niezwykle istotne są kryteria kwalifikacji beneficjentów pomocy, jak również koncentracja pomocy na likwidacji ubóstwa

— głównym celu stanowiącym zakres przedmiotowy pomocy, pozwalającym na odpolitycznienie świadczonej pomocy.

Rozdział drugi

Powstanie i ewolucja