Unijny kodeks postępowania

w sprawie komplementarności i podziału pracy w ramach polityki na rzecz rozwoju (2007)

Kodeks postępowania został przyjęty 15 maja 2007 r. przez Radę do spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych oraz przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych podczas Rady. Propozycja kodeksu została przedsta‑

wiona przez Komisję Europejską i miała na celu wzmocnienie komplementar‑

ności i podział pracy między Unię a państwa członkowskie w krajach rozwi‑

jających się¹⁴⁰.

Kodeks definiuje, czym jest komplementarność, która ma być postrzegana w kontekście donatorów działających w pełnej i zrównoważonej harmonii, a nie tylko jako dodatkowe działanie związane z planowaniem. Komplementarność, co prawda, zaczyna się od współpracy, ale znacznie poza nią wykracza. Powin‑

na zakładać, że każdy dawca skupia swoją pomoc na obszarach, które uczynią ją najskuteczniejszą, biorąc jednocześnie pod uwagę działania pozostałych do‑

natorów. Tym samym komplementarność jest „optymalnym podziałem pracy między podmiotami w celu osiągnięcia optymalnego wykorzystania zasobów ludzkich i finansowych”. Kodeks wymienia pięć aspektów, których komple‑

mentarność działań bezpośrednio dotyczy: komplementarności w obrębie dane‑

go kraju, komplementarności między państwami, komplementarności między sektorami oraz komplementarności wertykalnej¹⁴¹ i pomiędzy mechanizmami a instrumentami.

Kodeks powinien być stosowany zarówno przez państwa członkowskie, jak i Komisję. Jego celem jest stopniowa zmiana sposobu świadczenia pomocy, dzięki czemu ta skuteczniej przyczyni się do zmniejszania ubóstwa, a także do obniżania kosztów transakcji. Kodeks ma charakter ogólny, powszechny i dy‑

namiczny, dobrowolny, elastyczny i samoregulujący oraz stanowi instrument prawa miękkiego (soft law), co ma umożliwić jego aktualizację i uzupełnianie w celu dostosowania do bieżących potrzeb. Należałoby jednak postawić pytanie,

139 Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Wspólnotowy kodeks postępo­

wania w sprawie podziału pracy w polityce rozwoju, 28.02. 2007 r., COM (2007)72.

140 Ibidem. Zob. też Konkluzje Rady z dn. 15.05.2007 r., Unijny kodeks postępowania w spra­

wie komplementarności i podziału pracy w ramach polityki na rzecz rozwoju (dok. 9 558/07).

141 „Komplementarność wertykalna” oznacza zapewnienie synergii między działaniami rów‑

noczesnymi, które w wielu obszarach podejmowane są na poziomie krajowym, regionalnym i międzynarodowym.

105

5. Okres po 2009 r. — zwieńczenie procesu reform

czy tego typu instrument nie powinien być przyjęty w formie dyrektywy, dają‑

cej również wiele swobody państwom członkowskim w implementacji, będącej aktem wiążącym przyjętym w zwykłej procedurze, zgodnie z którą powinny być przyjmowane akty w ramach unijnej polityki współpracy na rzecz rozwoju.

Zagadnienie to zostało szerzej opracowane w rozdziale czwartym.

5. Okres po 2009 r. — zwieńczenie procesu reform 5.1. Traktat o Unii Europejskiej

i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (2009) Zwieńczeniem procesu reform w zakresie polityki współpracy na rzecz roz‑

woju było przyjęcie w 2009 r. traktatu reformującego Unię Europejską i zmie‑

niającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europej‑

skiej¹⁴². W Preambule traktatu państwa członkowskie deklarują, by „realizować wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa […] w celu wspierania pokoju, bezpieczeństwa oraz postępu w Europie i na świecie”. W art. 3 TUE wśród celów stosunków zewnętrznych wskazano, że Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Ponadto przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidar‑

ności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu oraz do wyeliminowania ubóstwa. Artykuł 21 akapit 1 TUE statuuje:

„Unia dąży do rozwijania stosunków i budowania partnerstwa z państwami trzecimi oraz z organizacjami międzynarodowymi, regionalnymi lub świato‑

wymi, które wyznają zasady, o których mowa w akapicie pierwszym. Sprzyja ona wielostronnym rozwiązaniom wspólnych problemów, w szczególności w ra‑

mach Organizacji Narodów Zjednoczonych”. Artykuł 21 pkt 2 TUE zawiera również szczegółowy katalog celów polityki zewnętrznej¹⁴³, w których zobowią‑

142 Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską, podpisany w Lizbonie dn. 13 grudnia 2007 r. (Dz.Urz. UE C 306/01 z 17.12.2007 r.).

143 Artykuł 21 pkt 2 TUE do katalogu celów polityki zewnętrznej zalicza:

— ochronę swoich wartości, podstawowych interesów, bezpieczeństwa, niezależności i integral‑

ności;

— umacnianie i wspieranie demokracji, państwa prawnego, praw człowieka i zasad prawa mię‑

dzynarodowego;

— utrzymanie pokoju, zapobieganie konfliktom i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodo‑

wego, zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, jak również z zasadami Aktu końcowego z Helsinek oraz celami Karty Paryskiej, w tym z celami i zasadami doty‑

czącymi granic zewnętrznych;

zuje państwa UE do wspierania trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz środowiskowego krajów rozwijających się, przyjmując likwidację ubóstwa jako cel nadrzędny.

Na podstawie Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej współpraca roz‑

wojowa została zakwalifikowana do kompetencji dzielonych. Artykuł 3 TFUE wskazuje, że w dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitar‑

nej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki, jednakże ich wykonywanie nie może doprowadzić do uniemożliwienia państwom człon‑

kowskim wywiązywania się z ich kompetencji.

Szczegółowe regulacje dotyczące współpracy na rzecz rozwoju znajdują się w tytule III TFUE. W art. 208 podkreślono, że polityka Unii w dziedzi‑

nie współpracy na rzecz rozwoju jest prowadzona zgodnie z zasadami i celami działań zewnętrznych Unii. Jednocześnie polityka Unii i polityka państw człon‑

kowskich w tej dziedzinie uzupełniają się i wzmacniają wzajemnie. Głównym celem polityki rozwojowej Unii jest zmniejszenie, a docelowo likwidacja ubó‑

stwa. W realizacji polityk, które mogłyby mieć wpływ na kraje rozwijające się, Unia i państwa członkowskie biorą pod uwagę cele współpracy na rzecz rozwoju, szanują zobowiązania i uwzględniają cele, na które wyraziły zgodę w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych właściwych organizacji międzynarodowych. Unia może zawierać z państwami trzecimi i właściwymi organizacjami międzynarodowymi wszelkie rodzaje umów, które przyczynia‑

ją się do realizacji celów, o których mowa w art. 21 TUE dotyczącym celów działań zewnętrznych Unii, a także w art. 208 TFUE. Działanie podejmowane przez Unię i państwa powinno być komplementarne i skuteczne. W tym celu polityka ta winna być konsultowana i koordynowana, za co odpowiada Komisja Europejska.

TUE i TFUE stanowią „milowe kroki”, dające jasną podstawę prawną już nie tylko ogólnego zalecenia, ale wręcz obowiązku realizacji polityki na rzecz rozwoju. Niemniej jednak, choć wydaje się, że Traktat z Lizbony szczegółowo uregulował politykę współpracy na rzecz rozwoju, nie można nie zauważyć bra‑

ku konsekwencji i spójności tych regulacji. Dowód na to stanowi przyjęty dwa lata po traktatach komunikat — Program działań na rzecz zmian, który wydaje

— wspieranie trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz środowiskowego krajów roz‑

wijających się, przyjmując za nadrzędny cel likwidację ubóstwa;

— zachęcanie wszystkich krajów do integracji w ramach gospodarki światowej, m.in. na drodze stopniowego znoszenia ograniczeń w handlu międzynarodowym;

— przyczynianie się do opracowywania międzynarodowych środków służących ochronie i po‑

prawie stanu środowiska oraz zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami natural‑

nymi, w celu zapewnienia trwałego rozwoju;

— niesienie pomocy narodom, krajom i regionom dotkniętym klęskami żywiołowymi lub kata‑

strofami spowodowanymi przez człowieka oraz

— wspieranie systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i dobrych rządach na poziomie światowym.

107

5. Okres po 2009 r. — zwieńczenie procesu reform

się nie do końca odpowiadać wizji współpracy rozwojowej wskazanej w TUE i TFUE.