Formierz ręczny

Analiza stanowiska formierza ręcznego przeprowadzona została w oparciu o badanie przeprowadzone w Odlewniach A i B, wykorzystujących w produkcji odlewów formowanie ręczne.

Analiza dokumentacji kadrowej badanych przedsiębiorstw wykazała, że stanowisko to odpowiada za przygotowanie formy odlewniczej. Formierz ręczny podlega bezpośrednio brygadziście zmianowemu, pośrednio mistrzowi odlewni (zmianowemu) i wymaga ścisłej współpracy z niemal wszystkimi działami przedsiębiorstwa począwszy od działu technologicznego, utrzymania ruchu poprzez rdzeniarnię, topialnię, wybijalnię i oczyszczalnię. Stanowisko formierza jest ściśle powiązane z operatorami suwnicy, zwłaszcza przy produkcji odlewów wielkogabarytowych.

Od kandydatów na stanowisko formierza ręcznego formalnie wymagane jest wykształcenie zawodowe o kierunku technicznym lub mechanicznym oraz doświadczenie w pracy w odlewni bądź posiadanie tytułu robotnika wykwalifikowanego w zawodzie odlewniczym. Jednakże, jak wskazuje praktyka, ze względu na brak osób z odpowiednim wykształceniem i doświadczeniem, istotnym warunkiem przyjęcia do pracy jest chęć podjęcia zatrudnienia oraz sprawność fizyczna kandydata.

Formierz ręczny powinien posiadać, zgodne z warunkami pracy na stanowisku, uprawnienia, w tym energetyczne eksploatacyjne Gr. 3, do obsługi suwnicy z poziomu roboczego oraz do obsługi haka suwnicy. Uprawnienia te najczęściej nabywane są w trakcie zatrudnienia.

Warunkiem koniecznym do rozpoczęcia pracy na tym stanowisku jest przeszkolenie w miejscu pracy zgodne z kartą stanowiskową oraz obowiązkowe szkolenie z zakresu BHP. Zgodnie z opisem stanowiska, formierz ręczny odpowiedzialny jest za prawidłowe wykonanie powierzonych mu zadań oraz za sprzęt, na którym pracuje.

W zakresie badań przeprowadzono również obserwację bezpośrednią formierza ręcznego, zmierzającą do przeprowadzenia analizy jego pracy. W wyniku niej wyodrębniono szczegółowe czynności wykonywane na wszystkich etapach wytwarzania odlewu i precyzyjnie wskazano wymagane kompetencje niezbędne do ich prawidłowej realizacji. Wyniki obserwacji bezpośrednich stanowią Załącznik nr 13 i 14 do niniejszej pracy.

Z obserwacji wynika, że najważniejszymi zadaniami na stanowisku formierza wytwarzającego formy z mas ze spoiwami chemicznymi są:

180 2. Przygotowanie materiałów formierskich oraz oprzyrządowania formierskiego,

3. Przygotowanie kompletu modelowego wykonanego przez modelarnię, 4. Wykonanie elementów formy zgodnie z dokumentacją techniczną, 5. Ustawienie modelu na płycie podmodelowej,

6. Ułożenie układu wlewowego,

7. Wypełnienie dolnej części formy masą formierską przy użyciu mieszarko-nasypywarki,

8. Wyrównanie dolnej powierzchni formy, odpowietrzenie, sklamrowanie i odwrócenie formy, po wstępnym utwardzeniu masy,

9. Ustawienie górnej części modelu wraz z wszystkimi dodatkowymi elementami, 10. Wypełnienie górnej części formy masą formierską,

11. Wyrównanie górnej części formy oraz jej odpowietrzenie, 12. Rozebranie formy i usunięcie części modelu,

13. Wykończenie formy,

14. Naniesienie powłoki ochronnej, 15. Wypalenie powłoki formy,

16. Umieszczenie rdzeni oraz filtrów w formie, 17. Przedmuchanie formy sprężonym powietrzem,

18. Nałożenie kleju i/lub uszczelniacza na powierzchnię podziału formy, 19. Złożenie formy i jej sklamrowanie,

20. Transport gotowej formy na pole zalewcze.

W tabeli 36 wskazano wyodrębnione na podstawie obserwacji kompetencje w zakresie pożądanej wiedzy, umiejętności i postaw niezbędne do wykonania powyższych zadań stanowiskowych.

Tabela 36. Wymagany zakres wiedzy i umiejętności pracownika na stanowisku formierza ręcznego (na podstawie obserwacji bezpośredniej)

Wiedza Umiejętności techniczne Umiejętności psychospołeczne i

postawa względem pracy

1. Znajomość elementów formy odlewniczej i materiałów pomocniczych

2. Znajomość poszczególnych etapów przygotowania formy odlewniczej

3. Podstawowa znajomość technologii rdzenia

4. Znajomość składników masy formierskiej

5. Znajomość rodzaju i właściwości

Umiejętności techniczne

1. Umiejętność czytania rysunku technicznego i technologicznego 2. Umiejętność obsługi

mieszarko-nasypywarki

3. Umiejętność rozróżnienia mas formierskich i ich poszczególnych składników

4. Umiejętność przygotowania masy formierskiej na podstawie instrukcji 5. Umiejętność oceny warunków panujących

na hali produkcyjnej i jej wpływu na

1. Dokładność, 2. Organizacja pracy własnej/umiejętność pracy w zespole 3. Komunikatywność 4. Odpowiedzialność 5. Sprawność fizyczna 6. Spostrzegawczość 7. Kreatywność 8. Wyobraźnia przestrzenna

181 mas formierskich

6. Podstawowa znajomość elementów omodelowania 7. Znajomość wad odlewów i

przyczyn ich powstawania spowodowanych:

 użyciem zużytego oprzyrządowania modeli

 złym złożeniem skrzyń formierskich

 niedostatecznym zagęszczeniem masy  niewłaściwym odpowietrzeniem formy  niewłaściwym przygotowaniem wnęki formy

 zanieczyszczeniem wnęki formy

 niewłaściwym naniesieniem powłoki ochronnej

 niewłaściwym ułożeniem rdzeni, filtrów, prowadników

 złym złożeniem formy

 uszkodzeniami formy przy przenoszeniu

8. Znajomość zasad klamrowania formy

9. Znajomość zasad budowania układów wlewowych 10. Znajomość właściwości

ochładzalników i możliwości ich wykorzystania

11. Znajomość elementów zbrojenia formy i sposobu ich

wykorzystania 12. Znajomość sposobu

odpowietrzenia formy 13. Znajomość metod naprawy

formy

14. Znajomość powłok ochronnych i ich właściwości

15. Znajomość impregnatów i ich właściwości

16. Znajomość materiałów do uszczelniania i łącznia form 17. Podstawowa znajomość

stosowanych modyfikatorów 18. Znajomość metod obciążania

form odlewniczych

19. Znajomość przepisów BHP dla stanowiska formierz

urządzenia i masę formierską 6. Umiejętność dobrania odpowiednich

elementów formy (otuliny, ochładzalniki, rdzenie) zgodnie z dokumentacją 7. Umiejętność weryfikacji dopasowania

osprzętu oraz oceny jego stanu

8. Umiejętność dobrania elementów układu wlewowego na podstawie dokumentacji 9. Umiejętność zbudowania układu

wlewowego

10. Umiejętność obsługi ubijaka ręcznego 11. Umiejętność zazbrojenia formy 12. Umiejętność użycia nakłówków form

(szydła)

13. Umiejętność oceny stopnia związania masy i jej jakości

14. Umiejętność sklamrowania formy 15. Umiejętność odwzorowania elementów

odlewu, trudnych do odwzorowania na modelu

16. Umiejętność przygotowania powłoki ochronnej o odpowiedniej lepkości (z użyciem lepkościomierza - Kubka Forda) 17. Umiejętność użycia mieszadła

pneumatycznego i elektrycznego 18. Umiejętność właściwego obciążania form 19. Umiejętność właściwego naniesienia

powłoki ochronnej

20. Umiejętność obsługi pompy wysokociśnieniowej, pistoletów do malowania (podpiętych do sieci ze sprężonym powietrzem)

21. Umiejętność właściwego ułożenia elementów formy (rdzeni, filtrów, prowadników)

22. Umiejętność użycia materiałów do uszczelniania formy odlewniczej Nieobowiązkowe

1. Umiejętność obsługi palnika gazowego 2. Uprawniania SEP Gr II, III

3. Umiejętność obsługi wózka międzynawowego

4. Umiejętność obsługi wózka paletowego 5. Umiejętność obsługi suwnicy z poziomu

roboczego

6. Umiejętność obsługi haka suwnicy i współpracy z suwnicowym (kurs hakowego)

9. Zdolności manualne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bezpośredniej obserwacji formierza na stanowisku pracy w Odlewni A i B

W ramach badań przeprowadzono również wywiady ustrukturyzowane z pracownikami wykonującymi prace na stanowisku formierz ręczny oraz ich przełożonymi (Załącznik nr 3 i Załącznik nr 4). Badaniem objęto 23 pracowników na stanowisku formierza i 2 bezpośrednich przełożonych formierzy. Objęcie badaniem zarówno pracowników na stanowisku formierza ręcznego jak ich przełożonych pozwoliło na porównanie uzyskanych wyników z obiektywnymi ocenami ich kierowników.

182 W wyniku wywiadów możliwe było przygotowanie charakterystyki obecnie pracujących osób na stanowisku formierza ręcznego.

Analiza wyników badań w poszczególnych odlewniach (Załącznik nr 7 i Załącznik nr 8) wykazała, że 100% osób zatrudnionych na stanowisku formierza ręcznego stanową mężczyźni, w wieku 20-30 lat (48%), 41-50 lat (35%), 31-40 (13%) i powyżej 50 lat (4%). Z ogółu zatrudnionych wykształcenie średnie zawodowe posiada 48% osób, a zawodowe 26% osób. W obu przypadkach głównie o kierunku mechanicznym.

Osoby zatrudnione na stanowisku formierza ręcznego bardzo często nie miały wcześniej doświadczenia na tym lub podobnym stanowisku, co potwierdziło 74% badanych, a podjęcie pracy na obecnym stanowisku wymagało odpowiedniego przyuczenia przez doświadczonego pracownika, bezpośrednio w miejscu pracy.

Średni staż pracy osób na stanowisku formierz ręczny wynosi 3 lata dla osób w wieku 20-30 lat oraz 17 lat dla osób w wieku 41-50, których to należy uznać za bardzo doświadczonych pracowników, nauczycieli zawodu w badanych przedsiębiorstwach.

Jak wskazują badania zatrudnieni formierze ręczni wcześniej nie pracowali na innych stanowiskach u tego samego pracodawcy lub obejmowali stanowiska pokrewne tj. rdzeniarz lub podrzędne tj. pomocnik formierza.

Połowa badanych osób wysoko oceniła swoją wiedzę i umiejętności, co oznaczało, że bez problemu radzą sobie ze wszystkimi zadaniami stanowiskowymi. Pozostali badani swój poziom wiedzy i umiejętności uznali za zadawalający.

Mimo tak wysokiej samooceny 73% badanych wskazała na konieczność cyklicznych szkoleń, co potwierdzili zgodnie przełożeni formierzy, w tym przede wszystkim z zakresu nowych technologii odlewniczych, technologii wykonywania form oraz czytania rysunku technicznego. Przełożeni wskazali na konieczność dokształcenia formierzy z zakresu podstaw odlewnictwa i pracy na stanowisku oraz wpływu pracy na jakość odlewu końcowego, zachowania mas w zależności od temperatury oraz obciążania form.

Niestety obecnie, wykluczając szkolenia obowiązkowe BHP, formierze w zasadzie nie uczestniczą w szkoleniach, jak deklarują badani. Zaledwie 13% badanych brało udział w szkoleniach dedykowanych ich stanowisku, w tym w kursie hakowego, instruktażu z wykańczania i formowania form. Przełożeni deklarują, że tylko raz w roku szkoleniami objęci są formierze.

Badania pozwoliły również na określenie charakteru i specyfiki pracy na tym stanowisku. Praca na stanowisku formierza ręcznego wykonywana jest zespołowo i wymaga współpracy z wieloma innymi stanowiskami i działami, do których najczęściej należy

183 rdzeniarnia (52%), dział technologiczny (30%), wybijania (30%), transport (w tym suwnicowi) (26%) oraz modelarnia, topialnia (piece), i oczyszczalnia (po 17%).

Najczęściej wskazywanymi zadaniami roboczymi na stanowisku formierza ręcznego są czynności związane z przygotowaniem modelu i osprzętu formierskiego oraz wypełnianiem form masą, rozebraniem, wykończeniem i złożeniem formy.

Spośród zadań stanowiskowych za najbardziej czasochłonne badani wskazali etap wykańczania form, który zajmuje ok 44% ich czasu pracy oraz wypełnianie form masą, stanowiący ok. 26% czasu ich pracy. Według przełożonych etap wypełniania form masą jest najbardziej czasochłonny i powinien zajmować ok. 20% czasu pracy formierza natomiast etap wykańczania formy pochłania zazwyczaj 15% jego czasu.

Wszyscy badani zgodnie przyznali, że stanowisko to niesie za sobą odpowiedzialność, definiowaną głównie jako odpowiedzialność za wykonanie formy (70%), w tym ponad połowa (63%) podkreśliło odpowiedzialność za „jakość” jej wykonania. Wskazane przez respondentów obszary odpowiedzialności prezentuje rys. 48. Według przełożonych stanowisko formierza odpowiedzialne jest za jakość przygotowanej formy, wykonanej zgodnie z wytycznymi technologicznymi.

Rys. 48. Zakres odpowiedzialności formierza ręcznego Źródło: Opracowanie własne

Praca na stanowisku formierza jest pracą odpowiedzialną, a jej wyniki powiązane są bezpośrednio z wyrobem gotowym. Spośród badanych, 61% badanych wskazało, że ich praca ma duży wpływ na efekt końcowy odlewu, a 35% uznało, że ma decydujący wpływ na jakość

184 odlewu gotowego. Przełożeni formierzy ocenili pracę formierza jako pracę mającą duży lub decydujący wpływ na wyrób gotowy (rys. 49).

Rys. 49. Wpływ pracy formierza ręcznego na jakość gotowego odlewu Źródło: Opracowanie własne

Zgodnie z powyższym można stwierdzić, że praca formierza ręcznego wpływa pośrednio na jakość odlewu (26%), a bezpośrednio na liczne wady odlewnicze, co potwierdzają również wyniki wywiadu. Do najczęściej wskazanych przez formierzy wad wynikających z ich pracy zaliczono zapiaszczenie (26%), zagazowanie (17%) oraz niedotrzymanie wymiaru odlewu (13%). Pozostałe wady wskazane przez badanych, będące wynikiem niewłaściwej pracy na stanowisku, to wypchnięcie, przestawienie formy na podziale i przestawienie rdzenia. Wpływ pracy formierza ręcznego na jakość odlewu przedstawia rys. 50.

Rys. 50. Wpływ pracy formierza ręcznego na jakość wyrobu gotowego Źródło: Opracowanie własne

185 Formierze ręczni wskazali również, że jakość wykonanej formy (39%) determinuje jakość samego gotowego odlewu, a na wyrób gotowy wpływają elementarne czynności przygotowania formy odlewniczej, w tym właściwe umiejscowienie części omodelowania (17%) i złożenie form (17%), odpowiednie nałożenie pokrycia ochronnego (9%), odpowiednie zagęszczenie masy formierskiej (13%), oraz wykrycie błędów na wczesnym etapie produkcji, co prezentuje rys. 51. Należy zwrócić uwagę, że wskazania formierzy były zgodne z wskazaniami przełożonych.

Rys. 51. Elementy pracy formierza ręcznego wpływające na jakość wyrobu gotowego Źródło: Opracowanie własne

Warto zauważyć, że 87% badanych formierzy ręcznych i 100% badanych przełożonych formierzy doświadczyło sytuacji, podczas której nieodpowiednia realizacja zadań stanowiskowych formierza doprowadziła do wad produktu finalnego (rys.52.). Niewłaściwe naniesienie powłoki ochronnej na powierzchnię wnęki formy powodujące zapiaszczenia lub przypalenia na odlewie (30%), nieprzedmuchanie układu wlewowego, efektem którego jest zapiaszczenie odlewu (22%), złe złożenie formy powodujące przestawienie (22%) lub nieumieszczenie lub złe umieszczenie rdzenia skutkujące wadami kształtu odlewu (13%), niewłaściwe wykończenie formy (13%) lub złe wygrzanie wnęki formy (9%) były najczęściej wskazywanymi przez formierzy błędami w pracy.

Z punktu widzenia przełożonych formierzy najczęstszymi zaniedbaniami w pracy formierza ręcznego były niewłaściwe rdzeniowanie formy powodujące niezgodności wymiarowe (100%), niewłaściwe naniesienie powłoki ochronnej skutkujące wadami powierzchniowymi odlewu (100%) oraz niewłaściwe zagęszczenie masy formierskiej powodujące chropowatość (przypalenia mechaniczne) i zapiaszczenia (100%). Przełożeni zwracali również uwagę na

186 niewłaściwie dobrane ochładzalniki i otuliny egzotermiczne powodujące powstanie jam skurczowych i porowatości w odlewie.

Rys. 52. Zaniedbania i błędy w pracy formierza ręcznego skutkujące wadami odlewu (doświadczone sytuacje krytyczne)

Źródło: Opracowanie własne

Powyższe sytuacje, jak deklarują badani formierze, zdarzają się rzadko (70%) lub czasami (26%). Według ich przełożonych niewłaściwe wykonanie zadań na stanowisku formierza zdarza się czasami, co w badanych odlewniach określane jest z częstotliwością 1-3 razy na tydzień. Rozbieżność ta wynika z analizowanego stanowiska i częstotliwości rejestrowania powstałych niezgodności. Przełożony formierzy odpowiedzialny jest za rejestrację wszystkich niezgodności powstałych na etapie formowania, natomiast formierz ręczny postrzega powstałe niezgodności tylko w obszarze swojego stanowiska.

Dla właściwej realizacji zdań na stanowisku pracy niezbędne jest posiadanie odpowiednich kompetencji. Jak wskazali badani formierze do najważniejszych z nich należą: umiejętność wykonywania form odlewniczych (83%), znajomość mas formierskich (61%), umiejętność obsługi urządzeń odlewniczych (52%), umiejętność zbudowania układu wlewowego (52%). Konieczność posiadania tych kompetencji potwierdzona została również przez ich bezpośrednich przełożonych. Ponad 30% badanych wskazało konieczność znajomości mas rdzeniowych i umiejętność wykonywania rdzeni co związane jest z dodatkowymi zadaniami stanowiskowymi wynikającymi z pracy na rdzeniarni. W tym

187 zakresie przełożeni wskazali również umiejętność wykonywania rdzeni, jednakże nie zwrócili uwagi na konieczność posiadania wiedzy z zakresu właściwości mas rdzeniowych.

Dodatkowo przełożeni formierzy podkreślili konieczność znajomości rysunku technicznego. Niezbędne kompetencje techniczne na stanowisku formierza prezentuje rys. 53.

Rys. 53. Wymagane kompetencje techniczne na stanowisku formierza ręcznego Źródło: Opracowanie własne

Jak wskazują badania w pracy formierza bardzo istotne są zdolności manualne (87%) i wyobraźnia przestrzenna (74%) niezbędne na etapie formowania i wykańczania formy oraz podyktowana charakterem pracy - sprawność fizyczna (83%), co potwierdzają również wyniki badań przełożonych formierzy. Przełożeni formierzy nie potwierdzili jedynie konieczności posiadania zdolności manualnych (rys.54).

Rys. 54. Wymagane inne kompetencje na stanowisku formierza ręcznego Źródło: Opracowanie własne

188 Jak w każdym zawodzie sposób realizacji pracy związany jest również z posiadanymi kmpetencjami społecznymi. Dla zawodu formierz ręczny wskazano za zasadnicze kompetencje (rys.55): organizacja pracy własnej (100%), dokładność (87%), umiejętność pracy w zespole (78%) i odpowiedzialność (65%). Kompetencje te znalazły również uznanaie wśród przełożonych formierzy. Wskazany zestaw kompetencji społecznych wynika ze specyfiki wykonywanej pracy.

Rys. 55. Wymagane kompetencje społeczne na stanowisku formierza ręcznego Źródło: Opracowanie własne

W analizie stanowiska formierza ręcznego z punktu widzenia jego wpływu na wyrób finalny uwzględniono również analizę sytuacji krytycznych w Odlewniach A i B. Dla usystematyzowania stosowanego w odlewniach nazewnictwa wad odlewniczych wykorzystano aktualną normę PN-85/H-83105, a w przypadku niemożności wskazania wady zgodnie z tą normą, wykorzystano nazwy wad funkcjonujące w normie PN-66/H-83105. Jak potwierdzają badania (rys.56) praca formierza ręcznego jest wysoce odpowiedzialna za powstające wady odlewnicze i w rezultacie jakość wyrobu gotowego. Odsetek niezgodności spowodowanych niewłaściwą pracą pracowników formierni w badanych odlewniach jest na podobnym poziomie i wynosi 36% w Odlewni A i 40% w Odlewni B.

189

Rys. 56. Niezgodności (jakości wyrobów z przyjętymi założeniami) według miejsca ich powstania w Odlewni A i B

Źródło: dokumentacja wewnętrzna Odlewni A i B

Zasadniczą przyczyną powstania niezgodności (wad odlewów), związanymi z czynnościami wykonywanymi na formierni są głównie wady kształtu, w tym definiowane jako niedotrzymanie wymiarów, niedolew czy przestawienie. Wady kształtu stanowią aż 56% wszystkich niezgodności spowodowanych przez formiernię w Odlewni A i 63% w Odlewni B. Drugą co do przyczyn powstania niezgodności odlewów na etapie formowania są wady wewnętrzne (44% w Odlewni A, 16% w Odlewni B). Niewielki odsetek stanowią wady powierzchni i wady przerwy ciągłości. Rozkład wad według ich rodzaju przedstawia rys. 57.

190

Rys. 57. Poziom niezgodności w Odlewni A i B według przyczyn ich powstawania (powstałych na etapie formowania)

Źródło: Dokumentacja wewnętrzna Odlewni A i B

Dokładna analiza przyczyn powstania wad kształtu na etapie formowania odlewów wskazała trzy najczęściej pojawiające się wady odlewnicze: niedotrzymanie wymiarów (nazewnictwo na podstawie normy PN-H-83105:1966) [89], przestawenie (W-105) i niedolew (W-102) [104], co prezentuje rys. 58.

Warto zauważyć, że 23% wszystkich wad kształtów w Odlewni B, będących wynikiem błędów popełnionych na formierni to niedotrzymanie wymiarów. Za przyczynę ich powstania wskazano niedostateczne zagęszczenie masy formierskiej przy modelu w pierwszej fazie formowania, niedostateczne obciążenie formy podczas zalewania (co jest w kompetencjach formierza w Odlewni B) i nieumiejętne usunięcie modelu podczas rozbierania formy.

W Odlewni B, wśród przyczyn powstania przestawień najczęściej wskazano przestawienie czopów skrzyni podczas składania oraz przestawienie formy na podziale.

Jak wskazują analizy, stanowisko formierza ręcznego w Odlewni B kreowało również takie wady kształtu jak: wypchnięcie (W-106) [104] będące konsekwencją nieodpowiednio zagęszczonej masy formierskiej i powodujące deformacje powierzchni odlewu oraz wypaczenie (W-107) [104] powodujące „wygięcie osi prześwitu”.

W Odlewni B, 17% niezgodności kształtu były następstwem błędnego cechowania (znakowanie) odlewu, niezgodnego z dokumentacją technologiczną, wynikającego przeważnie z niestaranności pracownika, np. niewłaściwe umiejscowienie tabliczki tonażu, błędy w treści tabliczki znamionowej.

191 W niewielkim stopniu przyczyną pracy formierza w Odlewni B były takie wady jak: zalewka (W-104) [104], która wynikała z niestarannego wykonania formy, w tym np. z zniekształcenia powierzchni podziału formy i niedolew, będący efektem rozszczelnienia się formy i w konsekwencji „ucieczki metalu”.

Taki bilans niezgodności w Odlewni B najprawdopodobniej wynika z wytwarzanego asortymentu - wielkogabarytowe odlewy tj. wlewnice, balasty (obciążniki), płyty itp, gdzie dotrzymanie dokładości wymiarowej i zgodności kształtu jest trudne.

W Odlewni A, której asortyment jest dużo mniejszy gabarytowo, 45% wad kształtu odlewów powstałych na formierni wynikało z różnego rodzaju przestawień, w tym przestawień rdzenia, czopów i formy odlewniczej podczas składania. Pozostałe zidentyfikowane w okresie badawczym wady to oraz niedotrzymanie wymiarów (33%) powstałe głównie w wyniku niewłożenia rdzenia do formy oraz niedolew (22%), będący wynikiem błędnie określonej ilości niezbędnego metalu w kadzi (co jest w kompetencjach formierza w Odlewni A) lub „ucieczki metalu” w wyniku błędnej konstrukcji formy.

Rys. 58. Wady kształtu będące przyczyną powstania niezgodności (na etapie formowania) w Odlewni A i B (błędy powstałe w formierni)

Źródło: Dokumentacja wewnętrzna Odlewni A i B

Wśród wad wewnętrznych będących efektem pracy formierza obie badane odlewnie wskazały zapiaszczenie (W-406) [104], które przeważnie było efektem nieprawidłowo przedmuchanej i oczyszczonej wnęki formy, niewłaściwie wykonanych otworów odpowietrzających oraz niedostatecznego miejscowego zagęszczenia masy w formie. Innymi

192 zarejestrowanymi wadami był obcy metal (W-408) [104], wynikającymi z utopienia w odlewnie wtopek (wada zarejestrowana w Odlewni B), zażużlenia (W-405) [104] będące rezultatem niezamontowania filtrów w układzie wlewowym i pęcherz (W-401) [104] powstały w wyniku nieodpowiedniego odpowietrzenia formy. Wyniki badania przedstawia rys.59.

Rys. 59. Wady wewnętrzne będące przyczyną powstania niezgodności (błędy na etapie formowania) w Odlewni A i B (błędy postałe w formierni)

Źródło: Dokumentacja wewnętrzna Odlewni A i B

Formiernia obciążona jest również odpowiedzialnością za wady powierzchni odlewu (rys.60), jednkże jak wskazują badania, w niewielkim stopniu. Warto zauważyć, że wady kształtu zarejestrowane w badanym okresie dotyczyły tylko Odlewni B. Do najczęstszych powodów powstawana tych wad z winy formierza wskazano obrywanie garbów formy [142], będące najprawdopodoniej konsekwencją zbytniego zagęszczenia masy formierskiej, a w konsekwencji wzrostu jej nacisku na model, nienaniesiena odzielacza na formy lub wykorzystania zużytego miejscami modelu. Wada ta spowodowała zalanie metalem otworów przelotowych w odlewie. Innymi zarejestrowanymi niezgodnościami była zbyt cienko naniesiona warstwa powłoki ochronnej powodująca takie wady jak: przypalenia (W-221) i wżarcia (W-219) [104].

193

Rys. 60. Wady powierzchni będące przyczyną powstania niezgodności (na etapie formowania) w Odlewni A i B (błędy powstałe w formierni)

Źródło: Dokumentacja wewnętrzna Odlewni A i B

Analiza niezgodności w odlewniach wykorzystujących metodę formowania ręcznego wskazała na istotność procesu zagęszczania masy formierskiej i związane z tym niezbędne kompetencje formierza ręcznego. Niewłaściwe wykonanie tego procesu czyli nierównomierne, niedostateczne lub za mocne zagęszczenie masy formierskiej ma wpływ na stan wykonanej formy, jej jakość i jak wskazały badania, jest przyczyną zarówno wad kształtu, powierzchni jaki i wad wewnętrznych odlewu. Potwierdziły to również badania własności masy formierskiej wykorzystywanej w Odlewni A, której wyniki przedstawiono w rozdziale 7.4.

Reasumując analizę niezgodności powstałych podczas procesu formowania, można stwierdzić że stanowisko formierza odpowiada szczególnie za wady kształtu odlewu, będące wynikiem przestawień formy, rdzeni i czopów skrzyni, niezałożenia lub niewłaściwego założenia elementów formy oraz nieumiejętnego złożenia i rozłożenia formy. Praca formierza wpływa również na wady wewnętrzne w postaci zapiaszczeń, które powstają głównie na skutek niewłaściwego oczyszczenia i odmuchania wnętrza formy.

W celu eliminowania lub obniżenia poziomu niezgodności wynikających z pracy formierza niezbędnym jest zapewnienie kompetencji odpowiedzialnych za prawidłowe wykonanie najbardziej odpowiedzialnych czynności podczas procesu formowania. Koniecznym jest zagwarantowanie takich kompetencji jak: umiejętność czytania rysunku technicznego

W dokumencie Index of /rozprawy2/11510 (Stron 179-196)