W niniejszej dysertacji dla opracowania rozdziałów o charakterze teoretycznym wykorzystano dostępną krajową i zagraniczną literaturę przedmiotu oraz zasoby internetowe z zakresu pojęcia kompetencji i kwalifikacji, nowego podejścia do zarządzania zasobami ludzkimi opartego o kompetencje, znaczenia przemysłu odlewniczego w kraju i na świecie oraz funkcjonowania odlewni i przebiegu procesu produkcyjnego w zakładzie odlewniczym. Praca stanowi próbę połączenia tych informacji na podstawie przeglądu dostępnych źródeł.
Analiza danych stanowiła podstawę do sformułowania tez, które poddane zostały weryfikacji w kolejnych etapach badań.
Prowadzone w ramach pracy badania mają dać odpowiedź na następujące pytania badawcze: 1. Jakie kompetencje powinni posiadać kluczowi pracownicy odlewni dla właściwego
wykonywania pracy?
2. Czy posiadanie wymaganych kompetencji u pracowników na kluczowych stanowiskach ma wpływ na jakość wykonywanej przez nich pracy oraz wyrób finalny?
Próba odpowiedzi na postawione pytania badawcze wymaga wyjaśnienia problemów szczegółowych takich jak:
Kogo i na podstawie jakich wskazań należy uznać za kluczowych pracowników w odlewni?
a w obrębie zdefiniowanych kluczowych stanowisk:
Jakie czynności/ zadania wykonywane są w obrębie stanowiska?
Jakie kompetencje służą realizacji poszczególnych zadań stanowiskowych? Jaki jest poziom odpowiedzialności osoby na tym stanowisku?
W jakich warunkach realizowana jest praca na tym stanowisku (zespołowo/indywidualnie)?
Jak posiadane kompetencje lub ich brak u pracownika wpływają na jakość wykonywanej pracy na stanowisku?
W jaki sposób praca (wykonywane zadania) na stanowisku przekłada się na wyrób finalny?
W części empirycznej pracy, dla uzyskania wiarygodnych i rzetelnych wyników badania oraz uzyskania odpowiedzi na postawione pytania badawcze zastosowano triangulację
88 metodologiczną3, pozwalającą na analizę różnych rodzajów danych oraz zastosowanie wielu różnych metod badawczych.
W pierwszej kolejności przeprowadzone zostały badania wstępne, w ramach których przeprowadzono analizę dostępnych danych statystycznych obrazujących wielkość zatrudnienia w przemyśle odlewniczym, szkolnictwo w zakresie odlewnictwa oraz rynek pracy w przemyśle ciężkim udostępnionych przez Główny Urząd Statystyczny, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, Instytut Badań Edukacyjnych, i Instytut Odlewnictwa.
Następnie przeprowadzono badania ankietowe, którymi objęto 24 odlewnie, w tym 17 odlewni żeliwa i 7 odlewni metali nieżelaznych. Pierwsza cześć ankiety miała na celu analizę odlewni pod względem: posiadanego kapitału ludzkiego czyli istniejących stanowisk pracy na wydziale odlewni oraz w biurze technologicznym, przyszłego zapotrzebowania na pracowników oraz podejścia do kompetencyjnego zarządzania zasobami ludzkimi (m.in. rekrutacji i rozwoju pracowników).
Uzupełnieniem badań wstępnych była analiza literatury przedmiotu w zakresie przyczyn powstawania wad odlewniczych, na podstawie której wskazano kluczowe etapy produkcji odlewniczej, najczęściej odpowiedzialne za powstawanie wad odlewniczych i powiązanych z nimi stanowisk pracy.
Kolejnym etapem badań wstępnych była analiza dokumentów dotyczących kompetencji i kwalifikacji dla sprecyzowanych kluczowych zawodów w procesie odlewniczym. W ramach tego etapu analizie poddano dostępne dokumenty zawodoznawcze określające powszechnie uznane wymagania i oczekiwania wobec zawodu inżyniera odlewnika funkcjonującego w obrębie odlewni najczęściej na stanowisku technologa, w tym:
standardy kształcenia dla kierunku studiów I i II stopnia: Inżynieria Procesów Odlewniczych (dawna nazwa kierunku: Metalurgia) i Komputerowe Wspomaganie Procesów Inżynierskich (dawna nazwa kierunku: Wirtotechnologia) na Wydziale Odlewnictwa AGH
opis zawodu inżynier odlewnik (214607) w Kwalifikacji Zawodów i Specjalności Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
oraz wobec zawodu formierz odlewnik:
3 Triangulacja metodologiczna - metoda stosowana w badaniach społecznych, mająca na celu zapewnić wyższą jakość prowadzonych badań i ograniczenie błędu, polegająca na zebraniu danych za pomocą dwóch lub większej liczby metod, a następnie porównaniu i połączeniu wyników, Słownik Języka Polskiego, https://sjp.pl/
89 opis zawodu formierz odlewnik (721102) w Kwalifikacji Zawodów i Specjalności
Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
Ostatni etap badań wstępnych zmierzał do identyfikacji bieżących i pożądanych wymagań (kompetencji i kwalifikacji) stawianych kandydatom na kluczowe stanowiska w odlewni bezpośrednio przez pracodawców, będących jednocześnie wymaganiami rynku pracy wobec tych stanowisk. W tym celu dokonano analizy ofert pracy na wskazane stanowiska.
Przeprowadzone badania wstępne pozwoliły na weryfikację postawionych w rozprawie doktorskiej cząstkowych tez oraz stanowiły podstawę dla badań właściwych.
W ramach badań właściwych mających charakter badań jakościowych zrealizowano wielokrotne studia przypadków. Zdecydowano się na tą metodę badawczą w celu dogłębnego zrozumienia badanych przypadków uwzględniając jednocześnie kontekst w jakim zostały ulokowane. Zgodnie z definicją studium przypadku jest badaniem empirycznym pozwalającym na zgłębienie współczesnego zjawiska w kontekście rzeczywistości czerpiąc dowody z wielu źródeł oraz potwierdzając zbieżność danych metodą triangulacji [126].
Głównym celem tych badań było przeprowadzenie analizy pracy pracowników na kluczowych stanowiskach pozwalającej na wskazanie istotnych z punktu widzenia właściwego wykonania zadań stanowiskowych kwalifikacji i kompetencji pracowników oraz wpływu ich zadań stanowiskowych (w tym również posiadanych kompetencji) na wyrób finalny czyli odlew.
W doborze podmiotów do studiów przypadków zastosowano celowy dobór próby. Podmioty dobrane zostały na podstawie kilku istotnych kryteriów, a mianowicie wielkości i rodzaju produkcji oraz wykorzystywanej technologii formowania.
Ostatecznie do przeprowadzenia studiów przypadków wybrano odlewnie żeliwa i staliwa wykorzystujące w procesie produkcji formowanie ręczne (z wykorzystaniem mas formierskich wiązanych chemicznie) lub automatyczne linie formierskie (z wykorzystaniem mas klasycznych z bentonitem). Analizie poddano odlewnie średnie i duże, które reprezentują widoczny i ustabilizowany podział pracy między stanowiska i wykorzystują elementy zarządzania zasobami ludzkimi, w odróżnieniu od odlewni małych.
Do analizy przypadków celowo wybrano 2 odlewnie średnie i 2 odlewnie duże, z jednej strony dla porównania wyników odlewni o tej samej wielkości, z drugiej zaś strony dla wskazania różnic w podejściu do procesu produkcji i zarządzania zasobami ludzkimi. Charakterystykę wybranych odlewni przedstawia tabela 17.
90
Tabela 17. Charakterystyka próby do badania
Odlewnia Wielkość przedsiębiorstwa
Stosowany materiał
Rodzaj stosowanych mas formierskich Sposób formowania A Duże Żeliwo sferoidalne Żeliwo szare Staliwo
Masy formierskie z żywicą furfurylową (odlewy żeliwne) Masy alkaliczne z żywicą fenolową
(odlewy staliwne)
Formowanie ręczne
B Średnie Żeliwo sferoidalne
Żeliwo szare
Masy formierskie z żywicą furfurylową Formowanie ręczne C Duże Żeliwo sferoidalne Żeliwo szare Żeliwo ADI
Masy klasyczne z bentonitem Formowanie automatyczne
D Średnie Żeliwo sferoidalne
Żeliwo szare Masy klasyczne z bentonitem
Formowanie automatyczne Źródło: Opracowanie własne
W badaniach służących analizie kluczowych stanowisk pracy wykorzystano kilka narzędzi badawczych, w tym analizę dostępnej dokumentacji kadrowej firmy (tj. opis stanowisk pracy, kwestionariusze osobowe, ocena okresowa itp.), wywiady ustrukturyzowane prowadzone bezpośrednio z pracownikami na badanych stanowiskach i ich przełożonymi, obserwację bezpośrednią pracowników na wybranych stanowiskach pracy oraz analiz zarejestrowanych w odlewniach niezgodności.
Wypracowany w wyniku analizy szczegółowy opis pracy na badanych stanowiskach rozłożony na elementarne zadania stanowiskowe umożliwił przypisanie tym zadaniom kompetencji zapewniających właściwe wykonywanie zadań. Jednocześnie pozwolił na wskazanie zależności jakości wykonywanej pracy i w rezultacie jakości wyrobu finalnego od posiadanych przez pracowników kompetencji.
Rezultatem badania było stworzenie wystandaryzowanego profilu kompetencyjnego technologa odlewnika (inżyniera odlewnika) i formierza ręcznego.
91
Rys. 23. Schemat realizacji procesu badawczego Źródło: opracowanie własne
92
7. BADANIA WŁASNE