Kształcenie kadry odlewniczej w Niemczech

Odlewnictwo jest jedną z głównych gałęzi przemysłu w Niemczech. Branże odlewniczą stanowi 600 odlewni, produkujących łącznie ok. 5 mln ton odlewów rocznie, przy zatrudnieniu trzy razy większym niż w Polsce, wynoszącym prawie 80 000 pracowników. Dla zapewnienia wykwalifikowanej kadry dla tej istotnej gałęzi przemysłu, branża bierze czynny udział w jej praktycznym przygotowaniu do zawodu [75].

Kształcenie zawodowe w Niemczech charakteryzuje szerokie spektrum kwalifikacji permanentnie dostosowywanych do rozwoju technologicznego i społecznego oraz orientacja na wymagania praktyczne [76].

Kształcenie zawodowe w Niemczech jest ogólnodostępne i realizowane jest na różnych szczeblach nauczania. Ukończenie 5-letniej szkoły głównej daje możliwość podjęcia nauki w szkole zawodowej (Fachschule) oraz w średniej szkole zawodowej (Fachoberschule) jak również upoważnia do podpisania umowy z pracodawcą dotyczącej praktycznej nauki zawodu. Dla absolwentów równoległej (6 –letniej) szkoły realnej dedykowane są 2-letnie specjalistyczne szkoły zawodowe, głównie oferujące nauki zawodów sfeminizowanych. Absolwenci bardziej wymagającej placówki, jakim jest 9 lub 10-letnie gimnazjum (Gymnasium), kończącego się maturą, mają możliwość dalszego kształcenia w ramach szkolnictwa wyższego na uniwersytecie, wyższej szkole zawodowej oraz akademii zawodowej. W systemie pozaszkolnym osoby dorosłe mają ciągły dostęp do systemu ustawicznego kształcenia zawodowego (szkolenia, kursy). Uproszczony schemat kształcenia zawodowego w Niemczech przedstawia rys.17.

Niemcy są przykładem kraju, który opiera swój system nauczania o dualną naukę zawodu. System ten ma charakter dwutorowy, gdzie praktyczna nauka zawodu realizowana jest u pracodawcy (w zakładzie pracy), a część teoretyczna w systemie szkolnym lub pozaszkolnym. Kształcenie specjalistów w takim systemie zmniejsza problem braku kadr dla własnego przemysłu i przygotowuje specjalistów pod kątem wymagań i zapotrzebowania pracodawców, którzy najczęściej kształcą swoich przyszłych pracowników. Warto zwrócić uwagę, że w Niemczech coraz większego znaczenia nabiera również system studiów w systemie podwójnym, w którym następuje wzajemne przenikanie kształcenia zawodowego i akademickiego czego przykładem są np. akademie zawodowe.

Dualny system kształcenia zdecydowanie lepiej przygotowuje do pracy niż dominujący w Polsce system szkolny [63].

54

Rys. 17. Ogólny schemat niemieckiego systemu szkolnictwa [77]

W Niemczech w system kształcenia dualnego zaangażowane jest wiele podmiotów, w tym instytucje na poziomie federalnym, kraje związkowe, izby przemysłowo-handlowe i rzemieślnicze, oraz uczniowie, którzy sami wskazują pracodawców, u których realizować będą praktyki.

Przedsiębiorcy czują się zobowiązani do przyjmowania adeptów zawodu na praktyki i mają poczucie konieczności zapewnienie jak najwyższej jakości praktycznej nauki zawodu zgodnie z przepisami i wytycznymi w danym zawodzie. Praktyki oferuje z reguły ok. 23 % ogółu firm [78], a 80 % miejsc na praktyki udostępniają przedsiębiorstwa z sektora MŚP.

69% uczniów szkół zawodowych i technicznych pobiera naukę w dualnym systemie kształcenia a zaledwie 13% uczy się w szkolnym systemie zawodowym [79]. Egzaminy końcowe (teoretyczno– praktyczne) osoby kształcące się muszą zdać przed izbą, odpowiednią

55 dla swojej grupy zawodowej, która to powoływana jest przez stowarzyszenie zawodowe rzemiosła, przemysłu oraz handlu [76].

Dobra reputacja niemieckiego systemu kształcenia zawodowego znajduje odzwierciedlenie w statystykach – prawie 2/3 wszystkich absolwentów poszczególnych roczników wybiera dalsze kształcenie zawodowe (głównie w zakładzie pracy lub kształcenie podwójne) a reszta ubiega się o studia wyższe [76].

Edukacja pracowników dla przemysłu odlewniczego prowadzona jest na rożnych poziomach i w rożnych formach.

Kształcenie zawodowe, realizowane w szkołach zawodowych, prowadzone jest w 4 zawodach: modelarz odlewniczy (Technische/r Modellbauer/in), inspektor jakości materiałów (Werkstoffprüfer/in), odlewnik metali i dzwonów (Metall-Glockengießer/in), pracownik utrzymania ruchu w odlewni (Gießereimechaniker/in) [82] i zazwyczaj trwa 3,5 roku, z czego przeważnie tylko jedną trzecią uczniowie poświęcają na zajęcia teoretyczne w szkole [80]. Plan nauczania zorientowany jest na zajęcia dopasowane do profilu zawodu, które stanowią 2/3 ogólnej treści nauczania

Początkowo zajęcia teoretyczne obejmują od 3 do 4 dni w tygodniu a ostatecznie zajmują tylko 1 dzień. Reszta czasu przeznaczona jest na praktykę zawodową, czyli przyuczenie do zawodu bezpośrednio na stanowisku pracy w zakładzie odlewniczym. Istotnym jest, że za praktyki uczeń otrzymuje stosowne wynagrodzenie [81], często znacznie wyższe w zawodach odlewniczych niż w pozostałych [82], co na pewno jest czynnikiem motywującym dla młodych uczniów.

Co roku ok. 2700 młodych osób kończy szkoły zawodowe z przygotowaniem do pracy w zawodach odlewniczych [82].

W zakresie szkolnictwa wyższego przygotowującego do pracy w przemyśle odlewniczym oferowane są studia licencjackie, inżynierskie i magisterskie. Studia te przeważnie realizowane są na kierunkach technicznych tj. inżynieria materiałowa, gdzie odlewnictwo stanowi tylko jeden z jego elementów. Zazwyczaj pierwsze cztery semestry mają charakter ogólny, opierając się o matematykę, fizykę i chemię. W kolejnych semestrach program nauczania wzbogacony jest o przedmioty kierunkowe uwzględniające elementy odlewnictwa. Wśród podmiotów oferujących tego rodzaju studia jest wiele uczelni i instytutów m.in. RWTH Aachen, HS Aalen, TU Braunschweig, Uniwersytet w Bremie, TU Clausthal, Fraunhofer Institute LBF, FH Dusseldorf, Uni Deisburg Essen, TU Freiberg, Uni Hannover, Uni Kassen, Uniwersytet Kempten, Uniwersytet w Magdeburgu, TU München, Süwestfalen.

56 Inżynierowie pracujący w przemyśle odlewniczym są odpowiedzialni za monitorowanie procesów metalurgicznych, planowanie i optymalizację procesów produkcyjnych oraz kontrolę jakości. Znaczna ich cześć pracuje w dziedzinie badań i rozwoju.

Dualne kształcenie realizowane jest również w zakresie kształcenie wyższego. To co je wyróżnia od klasycznych programów to większe ukierunkowanie na praktykę zawodową, która realizowana jest równolegle w przedsiębiorstwach. Taka formuła kształcenia pozwala na jednoczesne uzyskanie stopnia naukowego i stażu zawodowego.

W Niemczech dużą wagę przykłada się do kształcenia ustawicznego, które w zakresie odlewnictwa może być realizowane za pośrednictwem uznanego branżowego partnera edukacyjnego – Akademii VDG, akredytowanej przez Zulassungsverordnung Arbeitsförderung (AZAV). Jednostka ta jest dostawcą nie tylko szkoleń zawodowych dla techników, brygadzistów, wykwalifikowanych pracowników i inżynierów, ale również studiów podyplomowych. Wysoki koszt uczestnictwa w szkoleniu, kompensuje jego uznawalność przez przedsiębiorstwa branżowe.

W ramach oferty Akademi VDG znajdują się również seminaria i kursy, stanowiące źródło uzupełnianie wiedzy nabytej na szkoleniach. Tematyka ich dotyczy całego procesu odlewniczego począwszy od projektowania odlewu, poprzez topienie i formowanie aż po kontrolę jakości.

W ramach Akademii VDG prowadzone są [83]:

 Kurs mistrzowski/Mistrz technologii odlewniczych (IHK) – mistrz technologii odlewniczych obecnie odgrywa kluczową rolę w nowoczesnych odlewniach pełniąc funkcję menedżera operacyjnego lub menadżera produkcji. Certyfikat mistrzowski zgodnie z niemiecką ramą kwalifikacji odpowiada „licencjatowi” i daje możliwość kontunuowania nauki na uczelni wyższej. Kurs obejmuje 11 dwutygodniowych spotkań (poranne lub popołudniowe sesje) przez okres 2 lat i może być dofinansowany przez państwo nawet do 40% jego wartości;

 VDG-Studia uzupełniające to oferta skierowana do osób aktywnie działających w przemyśle odlewniczym, chcących pogłębić wiedzę na temat procesów odlewniczych. Kształcenie obejmuje 6 rożnych modułów tematycznych ( w tym moduł podstawowy) realizowanych na 5 spotkaniach w okresie ok. 1 roku. Tego typu forma kształcenia przeznaczona jest dla osób z wyksztalceniem średnim lub wyższym.

 Szkolenia wewnętrzne zamknięte czyli dedykowane konkretnemu przedsiębiorstwu, Program przygotowany jest zgodnie z wymaganiami konkretnego klienta, w celu zaspokojenia jego bieżących potrzeb szkoleniowych i realizowany jest tylko dla jego

57 pracowników. Szkolenia te odbywają się w miejscu pracy, zapewniając tym samym wysoką jakość i maksymalną wydajność.

Niniejszy rozdział przybliżył problem niedoboru pracowników dedykowanych przemysłowi odlewniczemu. Trudności w rekrutacji, wynikające głównie z luk kompetencyjnych są konsekwencją ograniczonego kształcenia kierunkowego, a te dotyczą nie tylko kształcenia robotników wykwalifikowanych ale również specjalistów z wyższy wykształceniem. W rozdziale tym wskazano możliwości zdobycia wykształcenia odlewniczego na różnych poziomach kształcenia oraz w ramach dokształcania. Przytoczone, na tle oferty edukacyjnej statystki, zobrazowały niewielką podaż osób z wykształceniem kierunkowych wchodzących co roku na rynek pracy. Jako wzór do naśladowania w zakresie kształcenia kadr na potrzeby odlewnictw zaprezentowano system dualny wykorzystywany w Niemczech, wiodącego w Europie producenta odlewów.

58

4. ISTOTA ZARZĄDZANIA ZASOBAMI LUDZKIMI W OPARCIU O