Formy ornamentalne

Jed n o stajn o ść suchą długich lin ii, łuków , skrętów i za­

kończeń w k o n tu ra c h m o n o g ra m u , splecionego odpow iednio z dw u lub trzech lite r , sta ra m y się usunąć zapom ocą ozdób, któ re m usim y zastosować do każdej z lite r i do całości mono­

g ra m u , t. j. do ich szerokości i wysokości, zdobiąc czy to k re ­ skę p rostą, gru b ą lub cienką, czy też łu k lub skręt.

Głów ne form y o rnam entalne, ja k ie m i się zazw yczaj p rz y ozdabianiu m onogram ów posługujem y, s ą : 1. r o z o z e p i e n i a , 2. z a k r ę t y , 3. d z i e l e n i a i 4. z a k o ń c z e n i a .

J a k w piśm ie strzałkow em głów ną kreskę lite ry .rozcze- piam y w pośrodku, rozbieżnie n a dół, a zbieżnie k u górze, ta k s a m o :

1. R ozczepienia zastosow ujem y do trzonów lite r w m o­

nogram ie. N ie p o w in n y one je d n a k w p ły w ać n a grubość tychże, ty lk o rozm ieszczone być sy m etryczne po obu stronach ich osi.

R ozczepieniem m ożem y ozdabiać zarów no kresk i p r o s te , j a k lu k i i kreski falowe. Tabl. X X IX . F ig. 1. a), b), c), d), e).

2. Jednostajnośó kresek cienkich p rze ry w a m y z a k r ę t e m . Z a k rę t może być pojedynczy F ig. la ) lub podw ójny. Podobnie j a k rozdw ojenie um ieszczam y go sym etrycznie po obu bokach osi pionow ej i poziom ej, lub poza nią.

Obie osi m uszą biedź do siebie prostopadle. Z a k rę t sym e­

try c z n y nie pow inien co do szerokości n ig d y psuć k ieru n k u lin ii.

G dzieby trz o n zn aku przez r o z c z e p i e n i e strzałkow e w y p a d ł za długo lub za szeroko , tam łączym y rozczepienie ta k ż e z zak rętem F ig. 2b). Ten rodzaj ozdoby je s t n a d e r efek­

tow ny, lecz sy m e try a p rzy tern m usi być zachow aną , inaczej ry su n e k straci n a piękności.

3. D z i e l e n i a linii prostej i łuków n ie m ożna używ ać dow olnie. L inię p ro stą dzielim y ty lk o w je j środku i punkcie p rzecięcia dwu linii, łu k zaś w punkcie przecięcia, w połow ie je g o w ysokości i zw ro tu w in n ą stronę , oraz w najw yższym i najniższym punkcie F ig. 3. d), e), f ) , g). P rzynależność części do siebie m usi w y raźn ie w ystępow ać w ry su n k u .

Szerokie rozczepienie w y p ełniam y w środku różnym i or­

n a m e n ta m i np. rozetą, gw iazdką, prom ieniam i, liśćmi lub k ół­

kam i F ig. 2. f ) , g). Ż eby lepiej u w y d a tn ić orn am en t w y p e łn ia ­ ją c y rozczepienie, cieniujem y m iejsca w olne rastre m lub n a k ła ­

d am y tuszem , farb ą itp.

Jednostajnośó cienkich kresek usuw am y także, zastępując je łodyżką w listk i F ig. 3. a). L istk i kreśli się w odpow iednich odstępach n ap rzem ian po obu stronach ło d y g i; rozw ój liści idzie w ty m sam ym k ieru n k u , w ja k im ro zw ija się kreska. Z a­

m iast listków m ożem y kreskę zastąpić kłosem lub pączkam i F ig . 3. b), c). P ączk i p rz y k ry w a się zazw yczaj do połow y listkam i.

D ługie i cienkie łu k i m ożna ozdabiać zw ojam i. Zw oje m ogą iść n a przem ian pojedynczo lub param i. K ie ru n e k icb p o stęp u je rów no z rozw ojem kresk i głów nej i niejako w yrasta, z niej, inaczej w y g ląd ają sztyw nie i brzydko.

Ł odyżki p o kryć m ożem y listkam i F ig. 3. d), e), bacząc n a to, b y zachow ać kierunek, w ja k im rozw ija się łodyżka. U n ik ać p rzy te m n ien atu raln eg o i zbytniego pogrubienia łodygi.

4. Z akończenia dzielim y n a : zakończenia lin ii prostych,, łuków i zakrętów . Z a k o ń c z e n i a pow inny zgadzać się ze zdo­

bnictw em całej lite ry i z jej w ielkością. Je że li o rn am e n t lite r je s t geom etryczny, to i zakończenie m usi być orn am en tem g e o m e try c z n y m ; jeżeli zaś ozdoby są form am i ze św iata orga­

nicznego, to i zakończenie m usi odpow iadać całości.

W ielkością i układem nie m oże zakończenie zagłuszać ca­

łości m o n o g ra m u , lub b rać n a d nim przew agę. T rzony proste,, grubsze, zakończam y rozdzieleniem F ig. 4 a j, cieńsze linie liściem F ig . 4. b), c). C ienkie łu k i zakończym y zakrętem F ig. 4. d), e), f)> g ), h), i), 5) lub liściem F ig. 4. k), l).

W m onogram ach m niejszych rozm iarów łu k i kończym y liśćm i m n ie js z y m i, a o w iększych rozm iarach za k rę ta m i połą­

czonym i z liściem. T rzony pro ste i łukow e m ożna rów nież za­

kończać kw iatem stylizow anym .

F o rm y linii prostych m ogą służyć przez odpow iednie za­

stosow anie do zakończenia łuków i n a odwrót, — form y łuków m ogą służyć jak o zakończenia lin ii prostych. Je ż e li ornam en­

tem lin ii prostej chcielibyśm y zakończyć łu k , w te d y oś linii pro stej rozw ijam y w łu k lub ow al i n a nim rozm ieszczam y d a n ą form ę. W te n sam sposób ornam entem łu k u m ożem y za­

kończyć linię prostą.

M onogram y o liniach p ro sty c h upiększam y ozdobnem t ł e m , a podane w T abl X X IX . w zory m ogą posłużyć ja k o w skazów ki do rozw inięcia in n y ch m onogram ów .

VI. R ysow anie m onogram ów .

R ysow anie m onogram ów zależy w pierw szym rzędzie od naszego m niej lub więcej w yrobionego sm aku estetycznego, n a ­ stęp n ie od w p ra w y naszej ręki, wreszcie od zasobu rozm aitych a b e c a d e ł, lite r i form o rn am e n ta ln y ch , którem i pam ięć nasza w zbogacona, w spiera nas p rz y u k ład an iu m onogram ów.

P rz y stę p u ją c do popraw nego w y k o n an ia m onogram u, rzu ­ cam y na p a p ie r p o dstaw ne kreski, sp la ta ją c je ze sobą tak , b y w układzie lite r nie było żadnego przym usu, ja k gdyby głów ne k s z ta łty lite r ta k a nie inaczej same z siebie rozw inąć się m iały.

Ł u k i , zw oje i wszelkie inne ozdoby, zastęp u jące nieraz, całe litery , po w in n y w ykazyw ać ta k m iędzy sobą ja k i trzo ­ nem lite ry n a tu ra ln y zw iązek.

Prócz pow yżej wym ienionych, w zględów i w arunków nie­

m a p rz y rysow aniu m onogram ów pew nych ścisłych zasad, k tó­

ry c h należałoby się trz y m ać bezw arunkow o.

L ite ry w y bieram y zazw yczaj z tego samego lub pokre­

w nych alfabetów , b y splot ich nie tw o rzy ł zbytniej sprzeczno­

ści. Można łączyć np. lite ry alfabetu łacińskiego z rondow ym , fra k tu ry z g o ty k ie m ; gdy n atom iast połączenie lite r pism a ła ­ cińskiego z gotykiem nie je s t odpow iednie i m onogram przed­

staw ia się brzydko.

R ysow anie m onogram ów dzielim y n a dw a odrębne działy r a) rysow anie konturow e poszczególnych znaków czyli inicya- łów i ich ozdób, b) rysow anie w łaściw ych m onogram ów .

R ysu n ek luźnego in ic y a łu albo zostaw iam y nieozdobiony, albo z a o p atru je m y w ozdoby, lub też z a stę p u je m y go zu p ełn ie form am i zdobiącem i, ta k jed n ak , by całość d a ła się n a p ie rw ­ szy r z u t oka rozróżnić, ja k o d ana litera .

N ajp ierw w p raw iam y się w rysow anie pojedynczych lite r, p rz y p a tru ją c się wzorowo n arysow anym m onogram om , p rz e ry ­ sow ujem y je i grom adzim y w pam ięci ja k najw ięcej sposobów, służących do ro zw ijan ia i ozdabiania w y b ra n y c h znaków .

Jeżeli posiadam y ju ż odpow iedni zasób form i nabyliśm y w p ra w y w rysow aniu poszczególnych inicyałów , w te d y w y ­ b ieram y dwie litery , z ja k ic h chcem y ułożyć m onogram , n. p.

T, S i ry su jem y lekko k o n tu ry ty ch że lite r w ja k najp ro stszy ch zarysach, sp latając je razem F ig. 1. Tabl. X X IX . U w ażam y p rz y tern na rozm ieszczenie lite r i stosunek w ysokości do szerokości.

K iedy k s z ta łt obu lite r odpow iednio n arysow any, a uk ład niew ym uszony, lek k i i m iły dla oka , w te d y zaznaczam y sze­

rokość odpow iednią części l i t e r , m ając n a u w a d z e , b y p ła ­ szczyzny m iędzy niem i nie b y ły za szerokie lub za w ązkie F ig u ra 2.

Po u zu p ełnieniu w szelkich p o p ra w e k , g dy w idzim y, że sp lo t i rozm ieszczenie lite r pod w zględem u k ład u je s t bez za­

rz u tu , w ted y p rzy stę p u je m y do rozw inięcia lite r czyli ozda­

b ia n ia F ig. 3.

U kład i w ykończenie m onogram u m uszą być zastosow ane do przedm iotu , na ja k im m am y go um ieścić, i zależy od celu do jakiego m a on służyć, t. j. czy m a zdobić tk an in ę , drzewo lub m e t a l , czy m a być w klęsły, w y p u k ły czy też naśladow ać w k ład an e drzew o czyli i n t a r s y ę . Od tego zależy dobór ma- te ry a łu , k tó ry m m onogram w ykonujem y.

Jeżeli m onogram m a być um ieszczony w polu ograniczo- n em ściśle liniam i lub o rn a m e n ty k ą , uw ażam y, by ta k co do w ielkości, grubości liter, ozdób i sty lu zgadzał się z orn am en ­ te m ograniczającym to p o le ; zw ażać tak że m usim y, w ja k im k ieru n k u da się o rn am e n t rozw inąć, w zdłuż czy w szerz.

Chcąc m onogram um ieścić n a tw a rd y m m a te r y a le , n a ­ d a m y m u k sz ta łty w iększe i p ro s ts z e , sta ra ją c się w yw ołać e fe k t doborem barw . B arw y lite r m ają się dopełniać h a rm o ­ n ijn ie i zgadzać z tłe m , n a jak iem m onogram je s t w ykonany.

M onogram n a pluszu m usi mieć k s z ta łty grubsze, n a b a ­ tyście, jed w ab iu i atłasie form y delikatniejsze. N a pluszu bo­

w iem w yw oła się efek t nie m isternie drobnym rysunkiem i sztucznem jego w ykonaniem ja k n a batyście , lecz doborem n ici złotej i pięknie lśniącem i barw am i jedw abiu.

K olory h a fto w an y ch m onogram ów m uszą zgadzać się z otoczeniem , a postać lite r co do s t y l u z przedm iotem , na ja k im m a być um ieszczony.

O ile w pew nym w y p ad k u d ałb y się zastosow ać do mo­

nogram ów styl swojski, narodow y, np. sposób zakopiański lub huculski, zależnem będzie od poznania ty c h stylów i większej lub m niejszej biegłości w ykonaw cy.

S tały ch zasad n a to podać nie m ożna lub przy n ajm n iej z b y t trudno. Je że li n. p. przedm iot k ształtem sw ym należy do epoki sty lu barokow ego, to m usim y w ybrać litery , ja k ie w ów ­ czas by ły w u ż y c iu , wreszcie ozdobić je i rozw inąć form am i zaczerpniętem i z tego stylu.

Zestaw ienie m onogram u z liter, złożonych przew ażnie z lin ii rów noległych lub p rostych, spraw ia nie m ałe trudności i trz e b a w ielkiej uw agi, ażeby uniknąć j e d n o s t a j n o ś c i linii,

a tem sam em nieczytelności m o n o g ra m u , np. w połączeniu lite r M N lub M W .

Podobnego zestaw ienia m onogram ów prostolinijnych n a le ż y unikać , bo sp raw iają niem iłe w rażenie , gdyż p a trz ą c y z tr u ­ dnością zaledw ie pozna, z ja k ic h lite r m onogram pow stał. Ze­

staw ienie ta k ic h lite r przedstaw i się o wiele lepiej, jeżeli u ż y ­ je m y do tego postaci in n y ch abecadeł np. łacińskiego z ro n -

dowem.

T rudności sp raw ia ułożenie m onogram u z dw u ty c h sa - m ych lite r n. p. dw u C , B i t. d. W tak ic h w y p ad k ach sta ­ w ianie lite r jednej pionowo drugiej poziom o , w ukos lub bo­

kiem do siebie je s t ra ż ą c e m , a podobnego zestaw ienia n a le ż y unikać. U łożenie m onogram u z dw u ty ch sam y ch lite r przed staw i się o w iele p o m y śln iej, jeżeli rozw iniem y jed n ą literę w zdłuż, a dru g ą wszerz.

Możemy rów nież ustaw ić lite ry ukośnie do siebie, m ając n a u w a d z e , b y nachylenie nie było z b y t w ielkie a lite ry n ie tra c iły swego pierw otnego k sz ta łtu i czytelności.