Funkcjonowanie osób z StZO

Osoby z StZO opisywane są jako doświadczające poznawczych albo spostrzeżeniowych zniekształceń. Zniekształcenia te są niespójne z normami subkulturowymi i zawierają idee ksobne, somatyczne iluzje, a nawet nie-zwykłe doświadczenia telepatii i jasnowidztwa. Zdarzają się często, stano-wią ważną i dominująca część składową doświadczenia osoby. Mowa jest często dziwaczna i idiosynkratyczna, niezwykle drobiazgowa, metaforyczna albo ogólnikowa.

Są skrępowane w obecności innych i odizolowane. Mają mało przyjaciół.

Izolacja jest często wynikiem ich ekscentrycznych przemyśleń i zachowań, jak również wynikiem braku pragnienia relacji, który po części jest spowo-dowany ich podejrzliwością wobec innych. Gdy wchodzą w związek, dążą do zachowania dystansu lub mogą zrywać relację z powodu uporczywego społecznego niepokoju i paranoi. Zachowują się w sposób, który przez in-nych często jest spostrzegany jako dziwaczny i ekscentryczny. Ich zachowa-nie cechuje widoczny poziom zachowa-niedostosowania i obecność lęku. Ich emocjo-nalność jest ograniczona albo niewłaściwa.

Sperry (1995), opisując schizotypowy styl osobowości, wskazuje na takie cechy, jak: uważność na innych i szczególną wrażliwość na to, jak są spostrzegane przez innych; tendencję do abstrakcyjnego i spekulacyjnego myślenia; zainteresowanie okultyzmem, pozazmysłowym spostrzeganiem i siłami nadprzyrodzonymi; obojętność wobec konwencji społecznych i za- interesowanie niezwykłymi stylami życia; niezależność i niska potrzeba ścisłych zależności. Według Akhtara (1992) symptomy StZO wyrażają się w chronicznej niezdolności do przeżywania przyjemności i radości (anhe-donia) i słabym rozwoju pozytywnych emocji; bezustannym zatopieniu w emocjach zagrożenia, strachu i wściekłości; ekstremalnej wrażliwości na odrzucenie i utratę sympatii; uczuciach alienacji; znacznie ograniczonym życiu seksualnym i skłonności do dezorganizacji poznawczej w warunkach stresu. Meehl (1962) wśród symptomów wyróżnił na pierwszych miejscach:

a) kognitywne ślizganie się (łagodna forma zaburzenie myśli); b) interperso-nalną awersję (społeczna fobia); c) utratę zdolności do odczuwania przyjem-ności i d) ambiwalencję.

8.2.3. Opis przypadku

Maciej jest 28-letnim mężczyzną. Nie leczył się psychiatrycznie. Na konsultację psychologiczną zgłosił się pod wpływem sugestii rodziców, ale jak podkreśla, była to jego decyzja. Powodem są trudności w podjęciu i utrzymaniu pracy. Aktualnie nie pracuje, choć odkąd zakończył naukę w liceum, kilkanaście razy zmieniał pracę. Były to najczęściej prace krót-koterminowe, dorywcze.

Maciej jest bardzo szczupły, średniego wzrostu, włosy długie do ra-mion. Twarz pociągła z wyraźnie zaznaczonymi kośćmi policzkowymi;

rysy twarzy ostre. Ubiera się całkowicie na czarno. Jego wygląd nasuwa skojarzenie z ascetycznością. Wiele uwagi poświęca swojemu wyglądowi i higienie osobistej (pierwsze 15 min. każdego spotkania spędza w toalecie – mycie, czyszczenie górnych dróg oddechowych). W jego zachowaniu

pojawia się mało ruchu, jest usztywniony i napięty. Jednocześnie uważnie obserwuje otoczenie.

Sądzi, że może czytać w myślach innych ludzi. Na przykład bawi się w zgadywanie, co terapeuta do niego powie i jak twierdzi, udaje się to mu bardzo często. Czasami jest to przyczyną konfliktów z innymi: rodzicami, znajomymi, gdy ujawnia ich negatywne zamiary wobec siebie, uprzedza-jąc ich atak. Obecnie odkrył, że jeśli odpowiednio mocno się skoncentru-je, może sprawić, że ktoś przestanie o nim myśleć.

Często czuje, że pozostawia swoje ciało. Doznanie to ma charakter fi-zyczny. Opowiada o świecie, który jest za „następnymi drzwiami”. Wie, że tamten świat jest inną realnością, że nie istnieje tak samo jak obiekty materialne. Jednocześnie twierdzi, że może przechodzić przez drzwi do tamtego świata, który jest bardziej realny i gdzie chciałby pozostać.

Uważa, że bardzo ważne jest precyzyjne posługiwanie się językiem.

Jest bardzo czuły na „przekręcanie” jego słów. Często wyjaśnia, „klaryfiku-je” znaczenie pojęć, których używa, czyniąc to w sposób rozbudowany, a zarazem zawiły. Sądzi też, że inni zazdroszczą mu jego specjalnych zdolności.

Opowiadając o uczuciach, stwierdza, że nie są ważne w jego życiu.

Raczej ich nie doświadcza, a nawet jeśli, to nie są one intensywne. Sądzi, że umysł jest ważniejszy, i że dzięki swej inteligencji w zachowaniu nie poddaje się wpływom emocji. Nawet nienawiść do ojca, do której się przyznaje, nie wpływa na poprawność ich wzajemnych stosunków. Jedno-cześnie w jego zachowaniu ujawnia się stałe napięcie, łatwość irytowania się, zwłaszcza gdy jak sądzi, jest źle rozumiany, oraz niepokój i podejrz-liwość. Przyznaje, że miewał myśli samobójcze, szczególnie intensywne podczas nauki w liceum, ale zwykł sobie wyjaśniać, że samobójstwo nie ma sensu.

Przez większą część swego życia Maciej czuje się samotny i odizolo-wany od innych. Jak twierdzi, nie zasługiwał, ale też nie jest zdolny do doświadczania przyjemnych uczuć. Z okresu liceum wspomina epizod z dziewczyną, na której mu zależało. Uważa, że mogła ona odmienić jego życie. Wysyłała nawet sygnały zachęty w jego stronę, ale jak twierdzi, „nie chciało” mu się odpowiedzieć tym samym, a do tego uważał, że jego przeznaczeniem jest samotność, bo i tak nikt go nie zrozumie i nie poko-cha. Maciej ma bardzo ograniczone kontakty społeczne. Gdy nie musi, nie wychodzi ze swojego pokoju. Nie pozwala też na sprzątanie ani nawet wchodzenie do jego pokoju podczas swej nieobecności. Ma bardzo niere-gularny tryb dnia. Zwykle kładzie się około godziny 4.00. Często w ogóle nie idzie spać. Jest to jednym z częstych powodów jego spóźnień i absen-cji (już w szkole).

Jego rodzina jest dobrze usytuowana materialnie. Gdy był małym dzieckiem, ojciec wyjechał na zagraniczny kontrakt. Zarabiał bardzo do-brze, ale rzadko bywał w domu. Opiekę nad Maciejem sprawowała matka.

Jednocześnie zajmowała się inwestowaniem pieniędzy zarabianych przez ojca. Gdy miał 6 lat, rodzice zdecydowali, że rodzina powinna być razem, więc zamieszkali za granicą. W tym czasie Maciej rozpoczął szkołę. Z na-uką radził sobie dobrze. Nie nawiązał jednakże kontaktów z rówieśnika-mi. Jak twierdzi, był przez kolegów traktowany jako ktoś gorszy. Od tego okresu zaczęła się zaznaczać jego postępująca izolacja i osamotnienie. Ze względu na problemy szkolne Macieja i narodziny młodszego syna rodzi-ce podjęli decyzję o powrocie do kraju. W nowej szkole również nie zna-lazł bliskich przyjaciół. Był dzieckiem poważnym, dużo czytał. Uważa, że był dojrzalszy niż rówieśnicy. Szkołę podstawową ukończył bez proble-mu. W liceum zaczęły się kłopoty w nauce spowodowane często absen-cją. W tym czasie często chorował somatycznie. Często był zmęczony, apatyczny, bez energii. Powtarzał klasę.

Do chwili obecnej mieszka z rodzicami, choć ich stosunki nie układa-ją się najlepiej, tzn. rodzice przejawiaukłada-ją dużo chęci zbliżenia się, ale Ma-ciej nie wykazuje zainteresowania. Matkę przeżywa jako nadmiernie in-wazyjną, przekraczającą jego granice, a jednocześnie nierozumiejącą jego, jego potrzeb, marzeń. Ojca opisuje jako nadmiernie krytycznego, wyma-gającego, niecierpliwego, lecz jednocześnie niespójnego w swych żąda-niach i nieobecnego.