oraz procesu instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych
Nie sposób przedstawić w pełni przebiegu instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych bez analizy procesu historycznego, w którym powstały instytucje. Za pierwsze instytucje uznawane są zorganizowane działania jedno-stek skupionych w gromadach i grupach w celu zaspokojenia swoich potrzeb.
Z czasem przekształciły się one w zwyczaje, normy, związki i podmioty kształ-tujące ład gospodarczy, polityczny i społeczny96.
Procesy instytucjonalizacji różnych obszarów aktywności uczestników sto-sunków międzynarodowych można już zauważyć w starożytności, ok. XL w.
p. n. e. Analiza historii rozwoju tendencji organizacyjnych w społecznościach międzynarodowych nie jest prosta, ponieważ ewolucja ta dokonywała się przez setki lat w różnych regionach świata oraz w wielu dziedzinach życia gospodar-czego, politycznego i społecznego.
Można zgodzić się z opinią J. Menkesa, że głównym źródłem pojawiania się tendencji organizacyjnych w stosunkach międzynarodowych jest występowanie
96 K. Leśniak-Moczuk, Współczesne problemy dostosowań instytucjonalnych w skali glo-balnej, krajowej i lokalnej, w: Nierówność społeczna a wzrost gospodarczy. Uwarunkowania instytucjonalne, red. M.G. Woźniak, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, s. 154.
różnego rodzaju zagrożeń i wyzwań. By im sprostać, potrzebne były wysiłki większej liczby podmiotów. Wyzwania te były związane głównie z zagrożeniem bezpieczeństwa ze strony przeciwnika lub niewystarczającymi własnymi siłami dla zamierzonej ekspansji, co skłaniało do szukania sojuszników. W miarę roz-woju cywilizacji pojawiały się dodatkowo inne problemy związane zwłaszcza z rozwojem gospodarczym i technicznym.
Sposoby organizowania podmiotów polegały generalnie na zasadzie pod-porządkowywania lub współdziałania i wymagały pewnego minimum ści formalnej integrujących się podmiotów. W warunkach minimum równo-ści proces instytucjonalizacji podmiotów stosunków międzynarodowych mógł przybierać różne formy. Dlatego też, jak już o tym wspominano, w zależności od nurtu eksploatacyjnego w literaturze przedmiotu wyróżniane są: normy i reżimy międzynarodowe, sojusze i związki państw oraz organizacje między-narodowe97. Pierwiastek organizacyjny pojawił się zatem w życiu społeczeństw międzynarodowych dużo wcześniej, zanim zaczęły powstawać pierwsze mię-dzyrządowe organizacje międzynarodowe we współczesnym rozumieniu poję-cia. Na przestrzeni dziejów zmieniały się formy instytucji oraz wzajemne rela-cje i zależności między nimi.
Jak już wspomniano na wstępie tego podrozdziału, korzenie współczesnych organizacji międzynarodowych sięgają starożytności. Niektórzy badacze przed-miotu dopatrują się zalążków organizacji nawet w starożytnych Chinach, ale większość sytuuje je jednak w starożytnej Grecji. Starożytne państwa greckie tworzyły dwa rodzaje organizacji: o charakterze religijno-politycznym – amfi k-tionie, np. amfi ktionia delfi cko-termopilska, oraz polityczo-wojskowe – sym-machie, np. Liga Peloponeska98. Struktura tych organizacji była podobna do współczesnych międzyrządowych organizacji międzynarodowych. Ich człon-kami były państewka greckie, posiadały one organy naczelne składające się z przedstawicieli tych państw, którzy spotykali się kilka razy do roku (najczę-ściej w jednej lub kilku świątyniach). Organ naczelny wybierał zazwyczaj organ wykonawczy, a kapłani pełnili funkcje obecnego organu administracyjnego.
W organizacjach tych członkowie mieli obowiązek regularnego wnoszenia wkładów w postaci darów lub – w symmachiach – opłat. W starożytnej Grecji występowała również instytucja debat publicznych, podczas których podejmo-wano decyzje ważne dla państw, oraz instytucja arbitra, którego zadaniem było wypracowywanie porozumień między państwami – stronami sporu.
97 J. Menkes, A. Wasilkowski, Organizacje międzynarodowe. Wprowadzenie…, op.cit., s. 23–25.
98 Z.M. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, op.cit., s. 31–32.
Również w starożytnym Rzymie, tak niechętnym procesom instytucjonali-zacji stosunków międzynarodowych ze względu na dominację polityczno-mili-tarną cesarstwa rzymskiego, powstały pewnego rodzaju stałe organy między-narodowe w postaci komisji rozjemczych. Miały one za zadanie rozstrzygać spory między Rzymem a innymi państwami starożytnymi.
Do okresu średniowiecza nie można w zasadzie dopatrzeć się innych istot-nych przykładów instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych. Związane to było głównie z koncepcją utworzenia „uniwersalnego państwa” – chrześci-jańskiego bądź świeckiego, a także prowadzeniem na przestrzeni wielu wie-ków licznych wojen w wyniku ścierania się tych dwóch koncepcji. Tendencje organizacyjne pojawiły się jedynie w Europie w postaci organizacji soborów z papieżem i cesarzem na czele, podczas których delegaci prowadzili dysputy religijne, polityczne, militarne oraz rozstrzygali spory.
Dopiero w późnym średniowieczu, na gruncie społeczeństwa stanowego, kiedy miasta o dużym znaczeniu gospodarczym posiadały znaczną autonomię opartą na przywilejach królewskich i książęcych, zaczęto tworzyć namiastkę współczesnych instytucji międzynarodowych, tzw. hanzy państw-miast, np. hanza londyńska. Ich członkami były głównie państwa-miasta portowe.
Co kilka lat ich przedstawiciele spotykali się na zgromadzeniach, podczas któ-rych podejmowano decyzje dotyczące udzielania wzajemnych przywilejów i ułatwień w handlu.
Również pod koniec średniowiecza zaczęły pojawiać się koncepcje utwo-rzenia organizacji w celu zahamowania regresu gospodarczego, kulturalnego i naukowego, zapobieżenia wojnom i anarchii. Intensywny rozwój myśli teore-tycznej nad utworzeniem organizacji międzynarodowych trwał właściwie od XIV do końca XVIII w. i związany był z chęcią ustanowienia w Europie „wie-czystego pokoju”99. Prowadzono wówczas rozważania teoretyczne nad dwiema kategoriami organizacji, tzn. o charakterze ponadpaństwowym bądź związku państw.
Jedną z najwcześniejszych koncepcji był projekt utworzenia organizacji chrześcijańskich państw europejskich zaproponowany przez P. Dubois, praw-nika i doradcę Filipa Pięknego. Głównym zadaniem tej organizacji miało być, przy poszanowaniu suwerenności członków, zapobieganie wojnom przez sto-sowanie sankcji (również zbrojnych) wobec agresorów oraz rozstrzyganie sporów przez trybunał rozjemczy między państwami członkowskimi. Dąże-nia organizacyjne w skali międzynarodowej znalazły także widoczny wyraz
99 Ibidem, s. 33–37.
w postępowym projekcie czeskiego króla Jerzego z Podiebradu w drugiej połowie XV w. Wysunął on ofi cjalną propozycję utworzenia związku państw europejskich – Ligi Pokoju, w celu podjęcia akcji zbrojnej przeciwko Turcji oraz zapewnienia stabilizacji stosunków wzajemnych między państwami członkowskimi dzięki uprawnieniom ustawodawczym a także stworzeniu szeregu wspólnych instytucji, jak np. organ sądowy i zarząd skarbowy, oraz przekazaniu Lidze kompetencji decydowania o stanie wojny.
W późniejszym okresie pojawiało się coraz więcej koncepcji teoretycznych dotyczących utworzenia organizacji związków państw. Autorem projektu powo-łania uniwersalnej monarchii papieża i króla hiszpańskiego opartej na zasadach utopijnego ustroju komunistycznego był dominikanin T. Campanella. Swój postulat stworzenia organizacji o charakterze pokojowym wysunął na początku XVII w. W tym samym okresie francuski nauczyciel E. Crusé przedstawił z kolei projekt utworzenia pierwszej światowej organizacji państw, której głów-nym zadaniem byłoby uniemożliwienie wybuchu wojen. Miała ona posiadać rozbudowaną strukturę, siedzibę, prawo do podejmowania wiążących decyzji oraz stosowania sankcji wobec państw niestosujących się do jej decyzji. Parę lat później angielski kwakier W. Penn wysunął propozycję utworzenia parla-mentu europejskiego mającego kompetencje rozstrzygania konfl iktów mię-dzynarodowych. Wybierani z państw członkowskich parlamentarzyści mieli podejmować decyzje wiążące dla członków oraz posiadać prawo stosowania sankcji (w tym zbrojnych) wobec członków uchylających się od ich decyzji.
Z kolei w połowie XVII w. książę de Sully, minister króla francuskiego Hen-ryka IV zaproponował reorganizację oraz stworzenie nowego ładu w Europie, w postaci związku państw – republiki chrześcijańskiej – dla utrzymania pokoju i równowagi na tym kontynencie. Postulował stworzenie organu głównego republiki o szerokich kompetencjach sądowych, wojskowych i administracyj-nych, rad regionaladministracyj-nych, własnej armii z kontyngentów narodowych. Zapro-ponował także ponowny podział terytorium państw w celu wyrównania ich powierzchni oraz możliwość wyboru przez ich władców wyznania swoich pod-danych spośród katolickiego, luterańskiego lub kalwińskiego.
W XVIII w. dążenia do instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych wyrażone zostały szczególnie widocznie w projekcie francuskiego duchownego C. de Saint-Pierre’a dotyczącym stworzenia Unii Europejskiej państw chrze-ścijańskich z siedzibą w Utrechcie. Koncepcja zakładała utworzenie organu plenarnego – senatu, o rozbudowanym mechanizmie podejmowania decyzji.
W kompetencji tego organu miało być rozstrzyganie sporów między członkami, zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, kontrola zbrojeń, stosowanie sankcji
oraz – po raz pierwszy – sądzenie i karanie przestępców międzynarodowych, a także ingerencja w wewnętrzne sprawy państw. C. de Saint-Pierre postulo-wał również powołanie szeregu wyspecjalizowanych międzynarodowych orga-nizacji gospodarczych, które miały ściśle współpracować z Unią i prowadzić działalność pod jej kontrolą. Z kolei angielski fi lozof J. Bentham zaproponował plan pokoju przez utworzenie w Europie organizacji, która posiadałaby tylko jeden organ sądowo-wykonawczy, składający się z dwóch delegatów z każdego państwa członkowskiego. Istotnym novum w projekcie tej organizacji miało być zwiększenie roli opinii publicznej przez możliwość wywierania presji na członków niewywiązujących się z postanowień powyższego organu, zapewnie-nie wolności słowa i prasy, redukcja sił zbrojnych, wyrzeczezapewnie-nie się posiadło-ści kolonialnych przez państwa europejskie, rezygnacja z przymierzy wojsko-wych, liberalizacja handlu, a wszystko w celu zapewnienia pokojowego rozwoju współpracy międzynarodowej. Natomiast niemiecki fi lozof I. Kant zapropo-nował oparcie stosunków międzynarodowych na federacji wolnych państw (republik) zwanej Ligą Narodów. Założenia „wieczystego pokoju” przedsta-wił w traktacie międzynarodowym, w którym postulował przede wszystkim unieważnienie traktatów mogących wywoływać w przyszłości konfl ikty, uzna-nie uzna-nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw oraz likwidację stałych armii.
Również obywatele polscy są autorami licznych koncepcji tworzenia orga-nizacji międzynarodowych. Zaliczyć do nich można króla Stanisława Lesz-czyńskiego, pijara K. Skrzetuskiego oraz księcia Adama Czartoryskiego. Projekt Stanisława Leszczyńskiego z połowy XVIII w. zakładał utworzenie organiza-cji republik europejskich w celu zapewnienia pokoju międzynarodowego. Pod koniec tego stulecia K. Skrzetuski zaproponował natomiast utworzenie euro-pejskiego związku państw, którego zadaniem byłoby zagwarantowanie pokoju na kontynencie europejskim oraz nienaruszalność granic. W projekcie prze-widział organ główny o charakterze plenarnym, który miał rozstrzygać spory członkowskie oraz nakładać sankcje na państwa niewypełniające jego postano-wień. Założył również rozbudowany mechanizm podejmowania decyzji oraz mechanizm fi nansowania działalności administracyjnej organizacji. Z kolei A. Czartoryski sformułował projekt utworzenia Ligi Europejskiej, która miała być oparta na sojuszu rosyjsko-angielskim100.
Niestety, wszystkie zaproponowane projekty zinstytucjonalizowania stosun-ków międzynarodowych nie mogły zostać zrealizowane – właściwie z powodu
100 J. Menkes, A. Wasilkowski, Organizacje międzynarodowe. Wprowadzenie…, op.cit., s. 27.
trzech przyczyn, tzn. sprzeczności interesów między przyszłymi członkami, braku obiektywnych warunków do zorganizowania, takich jak rozwinięta wymiana handlowa, produkcja, transport, i wreszcie utopijności niektórych postulatów. Można je jednak wszystkie uznać za podwaliny intelektualne przy-szłego procesu instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych.
Zatem ani w starożytności i średniowieczu, ani w czasach odrodzenia i oświecenia nie udało się doprowadzić do utworzenia organizacji międzynaro-dowej. W tej sytuacji problemy międzynarodowe rozwiązywano bądź na dro-dze dyplomatycznej (często tajnie), bądź na forum zwoływanych konferencji międzynarodowych.
Dopiero w wieku XIX zaistniały odpowiednie warunki do powstawania przyszłych międzyrządowych organizacji międzynarodowych. Zaliczyć można do nich przede wszystkim sprzyjające uwarunkowania polityczne – zwycięstwo rewolucji burżuazyjnej, w wyniku której upadły państwa feudalne, a powstawały pierwsze kapitalistyczne, jak również ekonomiczne, tzn. rewolucja przemysłowa oraz realizacja zasady wolnego handlu w skali międzynarodowej, a także uza-leżnienie gospodarcze państw. Stanowiło to przesłanki do nawiązania bardziej intensywnej współpracy międzynarodowej w celu osiągania jak największych korzyści, co w efekcie zaowocowało gwałtownym wzrostem liczby konferencji międzynarodowych. Jednak z racji ich nieregularnego charakteru zaistniała potrzeba poszukiwania nowych form współpracy między państwami. Coraz częściej do kooperacji w ważnej dziedzinie stosunków międzynarodowych nie wystarczały ani umowy międzynarodowe, ani zwoływanie konferencji między-narodowych101. Wraz z rozwojem nauki i techniki stało się konieczne utworze-nie stałych organizacji międzynarodowych prowadzących działalność w okre-ślonej dziedzinie stosunków międzynarodowych, skupiających wiele państw członkowskich, zgodnie z zasadą uniwersalizmu. Tak zaczęły powstawać pierw-sze organizacje międzynarodowe o charakterze techniczno-administracyjnym, zajmujące się wąskimi wycinkami stosunków międzynarodowych, jak: żegluga rzeczna (np. Centralna Komisja Żeglugi na Renie – 1815 r., Komisja Dunaju – 1856 r.), transport kolejowy (np. Unia ds. Transportu Towarów Kolejami w Europie – 1878 r.)102, łączność (np. Międzynarodowy Związek Telegrafi czny – 1865 r.), zdrowie (np. Międzynarodowa Unia Sanitarna – 1892 r.), ochrona prawna (np. Międzynarodowy Związek Ochrony Własności Przemysłowej
101 C.W. Henderson, Understanding International Law, A John Wiley & Sons, Ltd Pub., West Sussex 2010, s. 33.
102 J.P. Muldoon Jr, Th e Architecture of Global Governance. An Introduction to the Study International Organizations, Westview Press, Oxford 2004, s. 115.
– 1883 r., Międzynarodowy Związek Ochrony Literackiej i Artystycznej – 1886 r.), nauka (np. Międzynarodowa Unia Geodezyjna – 1864 r., Rada Badania Morza – 1899 r.), handel (np. Międzynarodowy Związek Publikacji Taryf Celnych – 1890 r.), standaryzacja (np. Międzynarodowa Unia Metryczna – 1875 r.) oraz wiele innych. W większości przypadków tworzone wówczas organizacje międzynarodowe posiadały nierozbudowaną strukturę wewnętrzną, a mechanizm podejmowania decyzji opierał się głównie na zasadzie jednomyśl-ności103. Jednocześnie powstało wiele niepaństwowych organizacji międzynaro-dowych o charakterze stowarzyszeń zawomiędzynaro-dowych lub naukowym, społecznym czy religijnym, których problematyka nie jest przedmiotem niniejszej pracy.
W XIX w. powstawały również nowe koncepcje tworzenia związku państw, głównie federacji europejskiej, zwłaszcza wśród utopijnych socjalistów (np.
S. Simon). J.K. Bluntschli, profesor uniwersytetu w Heidelbergu zapropono-wał utworzenie federacji europejskiej opartej na dwuizbowym parlamencie, egzekutywie, sekretariacie i systemie arbitrażowym. Szkocki pisarz J. Lorimer zakładał utworzenie rządu europejskiego łączącego w sobie władzę ustawo-dawczą, wykonawczą i skarbową. Natomiast W. Jastrzębowski – polski fi lozof – wysunął projekt zasad, na których miałaby się opierać współpraca w Euro-pie. Postulował utworzenie związku narodów (nazywając go Stanami Zjed-noczonymi), którego celem byłoby zagwarantowanie pokoju, poszanowania wolności i równouprawnienia narodów oraz rozbrojenie. Naczelnym organem związku miał być Kongres, który miałby uprawnienia ustawodawcze i sądowe oraz do stosowania sankcji, a także dysponowałby własnymi siłami zbrojnymi.
Z kolei w 1867 r. członek krakowskiej Akademii Umiejętności S. Buszczyński przedstawił pacyfi styczny projekt utworzenia federacji europejskiej, wzoro-wany na Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii. Natomiast pod koniec XIX w.
rząd oraz koła gospodarcze w Niemczech zaczęły propagować ideę „Mitteleu-ropy”. Istotą tej koncepcji było utworzenie w Europie unii gospodarczej, która zapewniałaby Niemcom hegemonię oraz status mocarstwa światowego. Unia ta miała być oparta na centralnym zarządzie, odpowiedzialnym za politykę i ustawodawstwo gospodarcze, politykę celną oraz działalność karteli.
Koncepcja ta upadła ostatecznie po klęsce Niemiec w I wojnie światowej104. Na początku XX w. pojawiały się projekty utworzenia państwa świato-wego. Francuski prawnik G. Isamberta w 1900 r. postulował utworzenie mię-dzynarodowej organizacji politycznej, wyposażonej w organy wykonawcze,
103 G. Schiavone, International Organizations. A Dictionary and Directory, Palgrave Mac-millan, London 2008, s. 6.
104 Z.M. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, op.cit., s. 39–40.
ustawodawcze i sądowe. Koniec I wojny światowej rozpoczął nowy etap w roz-woju organizacji międzynarodowych. Oprócz dalszego wzrostu liczby orga-nizacji technicznych powstała w 1919 r. pierwsza powszechna organizacja polityczna – Liga Narodów. Głównym priorytetem jej działalności miało być zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Jednak założenia oraz działalność organizacji szybko skończyły się niepowodzeniem105.
W okresie międzywojennym pojawiły się ponownie trudne do zrealizowa-nia koncepcje utworzezrealizowa-nia federacji europejskiej. Austriacki hrabia R.N. Coun-denhove-Kalerg zaproponował powołanie Stanów Zjednoczonych Europy, które funkcjonowałyby na zasadzie równości, suwerenności i gwarancji bezpie-czeństwa. Federacja ta miała funkcjonować jako unia celna i monetarna oraz posiadać własny trybunał oraz siły zbrojne. Z kolei premier Francji E. Herriot w 1925 r. na forum Ligi Narodów postulował utworzenie w ramach tej orga-nizacji, na zasadach równości i suwerenności, związku europejskiego o cha-rakterze regionalnym. Wskazywał na potrzebę zniesienia ceł, rozbrojenia, ustanowienia arbitrażu w tym związku. Projekty te, podobnie jak koncepcje XVIII-wieczne, nie zostały jednak nigdy zrealizowane.
Prawdziwy rozkwit międzyrządowych organizacji międzynarodowych rozpoczął się po II wojnie światowej. Stany Zjednoczone zaczęły wówczas odgrywać decydującą rolę w kształtowaniu powojennego systemu międzyna-rodowego. Stały się inicjatorem wielu nowych międzyrządowych organizacji międzynarodowych106. W powołanych wcześniej organizacjach nastąpił wzrost liczby państw członkowskich, głównie w wyniku dekolonizacji107. Powstało rów-nież wiele dotychczas niespotykanych typów organizacji międzynarodowych.
W pierwszej dekadzie po zakończeniu wojny zostało utworzonych dużo orga-nizacji opartych na zasadzie pokojowej współpracy i poszanowania suweren-ności, skupiających większość istniejących wówczas państw. Należą do nich:
Organizacja Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Światowa Organizacja Zdro-wia i wiele innych.
W drugiej połowie XX w. nastąpiła również eksplozja organizacji integra-cyjnych o charakterze regionalnym lub subregionalnym, o szerokich kompe-tencjach gospodarczych, oraz międzynarodowych organizacji pozarządowych.
105 C. Archer, International Organizations, op.cit., s. 15–23.
106 K. Vosskuhler, International Organizations and Law, „Program Paper of the Ford Foun-dation” Nov. 1990, s. 2.
107 H.K. Jacobson, W.M. Reisinger, T. Mathers, National Entanglements in International Governance Organizations, w: Th e Politics of Global..., op.cit., s. 60–61.
Ponadto w systemie międzynarodowym pojawił się nieznany jak dotąd typ organizacji międzynarodowej – organizacja ponadnarodowa. W obecnej fazie stosunków międzynarodowych, jak twierdzi T. Łoś-Nowak, „proces instytu-cjonalizacji zdaje się dotykać prawie wszystkich rodzajów życia międzynaro-dowego, tworząc skomplikowaną mapę instytucji i norm o różnej specyfi ce działania, różnym polu aktywności, różnych możliwościach oddziaływania, różnym przesłaniu i motywacji. Oznacza to, że w procesie instytucjonalizacji, obok motywów pragmatycznych, pojawiają się idee humanizacji stosunków międzynarodowych i międzypaństwowych, ochrony dziedzictwa kulturowego, postawy pacyfi styczne”108. Współcześnie organizacje międzynarodowe są zatem obok państw najtrwalszym, najstabilniejszym oraz najszybciej rozwijającym się elementem systemu międzynarodowego, a cechy te związane są głównie z następującymi czynnikami109:
– zwiększającą się populacją świata, jak również coraz większą potrzebą roz-wiązywania problemów międzynarodowych,
– wzrastającą liczbą państw,
– ewolucją stosunków międzynarodowych.
Mimo szybkiego wzrostu liczby i rodzajów organizacji międzynarodowych po II wojnie światowej nadal często wysuwano koncepcje tworzenia nowych form organizacji międzynarodowych, głównie o uprawnieniach ponadnaro-dowych. Projekty dotyczyły przekształcenia ONZ w rząd światowy oraz utwo-rzenia federacji zachodnioeuropejskiej o kompetencjach ponadpaństwowych.
Projekty L.B. Sohna, J.F. Dullesa, C. Senfa wprowadzały jedynie niewielkie zwiększenie kompetencji Zgromadzenia Ogólnego NZ, wprowadzając gło-sowanie ważone w tym organie. Propozycje F.O. Wilcoxa, C.M. Marcy’ego dotyczyły z kolei przekształcenia ONZ w organizację ponadnarodową. Nato-miast G. Clark i L.B. Sohn postulowali ustanowienie policji światowej, stałych światowych trybunałów karnych, całkowite rozbrojenie, przekształcenie ONZ w najważniejszą instytucję na świecie w dziedzinie utrzymania pokoju, zwięk-szenie uprawnień Zgromadzenia Ogólnego przez możliwość podejmowania przez nie wiążących decyzji politycznych i gospodarczych dla państw człon-kowskich oraz likwidację Rady Bezpieczeństwa na rzecz Rady Wykonawczej.
108 T. Łoś-Nowak, Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych, w: Organizacje w stosunkach międzynarodowych.
Istota – mechanizmy działania – zasięg, red. T. Łoś-Nowak, Wyd. Uniwersytetu Wrocław-skiego, Wrocław 2004, s. 29.
109 T. Łoś-Nowak, Organizacje międzynarodowe: niepaństwowi uczestnicy stosunków mię-dzynarodowych, w: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota. Mechanizmy dzia-łania. Zasięg, red. T. Łoś-Nowak, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999, s. 18.
W Europie toczyła się, w tym samym czasie, debata na temat utworzenia ponadnarodowej federacji zachodnioeuropejskiej. Jednak już pod koniec lat 50.
XX w. na skutek szybkiego rozwoju gospodarczego państw Europy Zachodniej, umocnienia się ich pozycji gospodarczej i politycznej w gospodarce światowej oraz pojawienia się idei Europy Ojczyzn dyskusja na temat koncepcji federali-stycznych znacznie osłabła. W późniejszych latach przyczyniło się również do tego powstanie i rozwój Wspólnot Europejskich.