Sekretarz Generalny ONZ wraz z personelem Sekretariatu przygotowuje wszystkie dokumenty związane z planowaniem, programowaniem oraz spra-wozdawczością z działalności fi nansowej organizacji. Jest odpowiedzialny za przedłożenie Zgromadzeniu Ogólnemu oraz innym zainteresowanym organom następujących dokumentów303:
– proponowanych ram strategicznych (Proposed Strategic Framework), – zarysu budżetu regularnego (Budget Outline),
– propozycji budżetu programowego (Proposed Programme Budget), – pierwszego i drugiego sprawozdania z wykonania budżetu regularnego, – sprawozdania z wykonania budżetu regularnego za okres dwóch lat, – sprawozdań fi nansowych,
– audytu sprawozdań fi nansowych.
W strukturze Sekretariatu ważną rolę w działalności fi nansowej ONZ odgrywa Biuro Planowania Programu, Budżetu i Rachunkowości (Th e Offi ce of Programme Planning, Budget and Accounts – OPPBA) – jednostka Depar-tamentu Zarządzania (Departament of Management – DM). Biuro jest
301 Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii oraz Międzynarodowego Trybunału Karnego ds. Ruandy.
302 E. Weisser, Financing the United Nations, „Dialogue on Globalization” March 2009, s. 1.
303 Zostaną one scharakteryzowane w dalszej części pracy.
odpowiedzialne za ustanawianie zasad oraz procedur budżetowych i księgo-wych, zarządzanie fi nansowe zasobami będącymi w dyspozycji organizacji, pro-wadzenie rachunkowości i sprawozdawczości, przeprowadzanie operacji fi nan-sowych, przygotowywanie obrad dotyczących spraw fi nannan-sowych, świadczenie usług doradczych, udzielanie instrukcji Zgromadzeniu Ogólnemu i innym organom w celu sprawnego podejmowania decyzji w kwestiach fi nansowych, informowanie na temat operacji fi nansowych304. Biuro podzielone jest na pięć jednostek organizacyjnych305, na czele każdej z nich stoi asystent Sekretarza Generalnego – kontroler reprezentujący Sekretarza Generalnego w organach zajmujących się procesem budżetowania organizacji. Biuro Asystenta Sekreta-rza Generalnego, Kontrolera (Offi ce of the Assistant Secretary-General, Con-troller – OASGC) wraz z kontrolerem kieruje Biurem Planowania Programu, Budżetu i Rachunkowości oraz je nadzoruje, opracowuje raporty, wytyczne oraz świadczy usługi doradcze na temat planowania, programowania, budżetowa-nia i rachunkowości organizacji. Dokonuje również przeglądu umów fi nanso-wych oraz koordynuje wszystkie działania dotyczące procesów fi nansonanso-wych przeprowadzanych przez swoje jednostki organizacyjne.
Wydział Rachunkowości (Accounts Division – AD) OPPBA jest odpo-wiedzialny przede wszystkim za rejestrowanie oraz przechowywanie wszyst-kich rachunków i faktur ONZ, rejestrowanie jej wpłat i wypłat, rachunków bankowych, monitorowanie wydatków i aktywów fi nansowych, sporządza-nie wszystkich sprawozdań fi nansowych, analizowasporządza-nie wypłat wynagrodzeń i innych świadczeń oraz zobowiązań fi nansowych ONZ, zawieranie ubez-pieczeń. Z kolei Wydział Finansowania Operacji Pokojowych (Peacekeeping Financing Division – PFD) przygotowuje budżety roczne operacji pokojo-wych, wszystkie raporty oraz sprawozdania dotyczące tych operacji, obsłu-guje konta operacji pokojowych, monitoruje przepływy pieniężne, podejmuje krótkoterminowe inwestycje, rozlicza zwroty płatności, roszczenia, odszko-dowania związane z operacjami utrzymania pokoju ONZ. Natomiast Wydział Planowania i Budżetu (Programme Planning and Budget Division – PPBD) ma za zadanie usprawnianie procesu planowania, programowania i budże-towania budżetu regularnego ONZ, monitorowanie wykorzystania środków pozabudżetowych, przygotowywanie i przedłożenie zarysu budżetu regular-nego, budżetów trybunałów karnych, planów średnioterminowych i zmian do nich, raportów i sprawozdań z ich wykorzystania, ustanawianie sprawnych
304 Department of Management, http://www.un.org/en/hq/dm/budget.shtml [dotęp:
15.12.2012].
305 Organization of the Offi ce of Programme Planning, Budget and Accounts, ST/SGB/2003/16.
i efektywnych procedur kontroli oraz procedur sprawozdawczych dotyczących budżetu regularnego, planów średnioterminowych, funduszy pozabudżeto-wych, świadczenie usług merytorycznych wszystkim zainteresowanym orga-nom organizacji. Czwartą jednostką organizacyjną Biura Planowania, Pro-gramowania, Budżetu i Rachunkowości jest Wydział Składek (Contributions Service – CS), który świadczy usługi techniczne Komitetowi Składek i innym organom zajmującym się dochodami ONZ. Powiadamia państwa członkow-skie o wysokości, terminach i zaległościach we wpłatach, prognozuje i moni-toruje wpływy do organizacji. Wydział ten jest również odpowiedzialny za opracowywanie strategii dotyczących rozwiązywania problemów związanych z wpłatami do ONZ. Z kolei Wydział Skarbowości (Treasury Division – TD) OPPBA ma obowiązek zapewniać: terminowy i prawidłowy obrót oraz bez-pieczne przechowywanie środków pieniężnych; zwiększanie zysków z zasobów fi nansowych będących w dyspozycji organizacji; bezpieczeństwo systemów rozliczeń; poprawę mechanizmów kontrolnych w celu ochrony systemów roz-liczeń, bilansu rachunku bankowego i inwestycji organizacji.
W strukturze Sekretariatu ważną funkcję kontrolną w zakresie działalności fi nansowej ONZ pełnią Wydział Audytu Wewnętrznego (Internal Audit sion – IAD) oraz Wydział Kontroli i Oceny (Inspection and Evaluation Divi-sion – IED) w ramach Biura Służb Nadzoru Wewnętrznego (Offi ce of Inter-nal Oversigh Services – OIOS). Wydział Audytu Wewnętrznego jest jednostką oceniającą oraz mającą za zadanie poprawę skuteczności procesów zarządzania ryzykiem, kontroli, zarządzania organizacją, a także obszarów operacyjnych306. Wydział Kontroli i Oceny zastąpił w 2008 r. Wydział Monitorowania, Oceny i Doradztwa. Koncentruje się głównie na prowadzeniu niezależnych kontroli oraz ocen adekwatności, efektywności i skuteczności działalności Sekretariatu ONZ307.
Zgromadzenie Ogólne na mocy art. 17 rozdziału IV Karty NZ jest odpowie-dzialne za zatwierdzanie budżetu regularnego, budżetów operacji pokojowych oraz trybunałów karnych. Decyzje dotyczące tych kwestii są podejmowane na posiedzeniu plenarnym Zgromadzenia. Organ ten może w każdym momen-cie cyklu budżetowego podjąć wiążące decyzje dotyczące zmian w planowaniu,
306 Internal Audit Division, http://www.un.org/Depts/oios/pages/iad/html [dostęp 15.12.2012].
307 Inspection and Evaluation Division, http://www.un.org/Depts/oios/pages/ied.html [dostęp: 15.12.2012].
programowaniu, budżetowaniu, monitorowaniu i ocenie tych budżetów. Mery-toryczną analizę budżetów przeprowadzają308:
– Piąty Komitet ZO (Fift h Committee),
–Komitet Doradczy ds. Administracyjnych i Budżetowych (Advisory Com-mittee on Administrative and Budgetary Questions – ACABQ),
– Komitet Programowania i Koordynacji (Committee for Programme and Coordination – CPC),
– Komitet Składek (Committee on Contributions – CC), – Rada Rewizyjna (Board of Auditors – BA).
Piąty Komitet to jeden z sześciu głównych komitetów sesji Zgromadzenia Ogólnego, ustanowiony na mocy art. 17 rozdziału IV Karty NZ, który przygo-towuje rekomendacje oraz projekty rezolucji w sprawach administracyjnych i budżetowych. Zbiera się on podczas obrad ZO oraz w marcu i maju, a także w każdym momencie, gdy zaistnieje potrzeba, np. związana z fi nansowymi aspektami ustanowienia misji pokojowej. Każdy zainteresowany członek ONZ ma prawo być reprezentowany w tym komitecie. Na podstawie sprawozdań Piątego Komitetu Zgromadzenie Ogólne rozpatruje i zatwierdza budżet regu-larny, budżety operacji pokojowych oraz trybunałów309.
Komitet Doradczy ds. Administracyjnych i Budżetowych (ACABQ) jest komitetem stałym ZO, utworzonym na podstawie rezolucji A/RES/14(I) na I sesji ZO 13 lutego 1946 r. oraz regulaminu ZO, w celu rozpatrywania ważnych spraw administracyjnych i budżetowych ONZ w ciągu całego roku. Składa się obecnie z 16 członków (pierwotnie siedmiu) powołanych przez Zgromadze-nie Ogólne (praktyczZgromadze-nie jest to większość stałych członków Rady Bezpieczeń-stwa oraz główni płatnicy do budżetu regularnego) z rekomendacji Piątego Komitetu z uwzględnieniem sprawiedliwej reprezentacji geografi cznej oraz osobistych kompetencji (minimum trzech powinno być uznanymi ekspertami fi nansowymi), na 3 lata z możliwością reelekcji. ACABQ ma za zadanie przy-gotowywanie raportów dotyczących proponowanego budżetu regularnego oraz rozliczeń ONZ, kontrolowanie i ocenę wykonania budżetu regularnego, opera-cji pokojowych, trybunałów karnych oraz budżetów administracyjnych orga-nizacji wyspecjalizowanych NZ, a także ich propozycji fi nansowych. Udziela
308 UN Regular Budget, http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/specrb.html [dostęp:
15.12.2012].
309 About Fift h Committee, http://www.un.org/en/ga/fi ft h/about.shtml [dostęp: 15.12.2012].
również porad w każdej sprawie fi nansowej i administracyjnej skierowanej do niego przez Zgromadzenie Ogólne310.
Komitet Programowania i Koordynacji (CPC) został utworzony w 1962 r. na mocy rezolucji Rady Gospodarczo-Społecznej E/RES/920(XXXIV) jako stały organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego oraz Rady Gospodarczo-Społecz-nej do spraw planowania, programowania i koordynacji przeglądu programów oraz priorytetów ONZ określonych w ramach strategicznych311 pod względem ich efektywności oraz unikania powielania zadań. Składa się obecnie z 34 człon-ków wybieranych według klucza geografi cznego. Członkowie CPC zbierają się raz w roku na zamkniętych sesjach312.
Komitet Składek jest organem ZO utworzonym na I sesji Zgromadze-nia Ogólnego na mocy tej samej rezolucji co ACABQ. Liczebność komitetu zmieniała się wielokrotnie. Obecnie składa się on z 18 członków wybiera-nych przez ZO na zalecenie Piątego Komitetu na 3 lata z prawem reelekcji, z uwzględnieniem kwalifi kacji i doświadczenia kandydatów oraz sprawiedliwej reprezentacji geografi cznej. Zbiera się przeważnie w czerwcu każdego roku na 3–4-tygodniowych zamkniętych sesjach, podczas których opracowuje rekomen-dacje dla Zgromadzenia Ogólnego w sprawie udziału państw członkowskich w fi nansowaniu działalności ONZ, zwłaszcza w kwestiach: wysokości składek do budżetu regularnego i Capital Master Plan313, na operacje pokojowe, wpłat
310 J. Rydzkowski, Organizacja Narodów Zjednoczonych. Przewodnik polityczny, Wyd. Black Unicorn, Jastrzębie Zdrój 2012, s. 72.
311 Dokument zawierający plan działalności organizacji.
312 About CPC, http://www.un.org/en/ga/cpc/legislative/shtml [dostęp: 15.12.2012].
313 Capital Master Plan (CMP) – projekt renowacji kompleksu siedziby ONZ w Nowym Jorku przygotowany w 2000 r. Realizowany w oparciu o wpłaty fi nansowe państw członkow-skich w latach 2006–2013 (pierwotnie do 2014 r.). Na mocy rezolucji ZO A/RES/55/238 prze-widziano na tę inwestycję 8 mln USD z budżetu regularnego na lata 2000–2001. W grudniu 2002 r. Zgromadzenie Ogólne na mocy rezolucji A/RES/57/292 zatwierdziło specjalny sposób fi nansowania Capital Master Plan, w oparciu o dodatkowe obowiązkowe wpłaty państw człon-kowskich: 25,5 mln USD w latach 2002–2003, w 2005 r. 17,802 mln USD, w 2006 r. 8,198 mln USD, 23,5 mln USD oraz 77 mln USD na specjalny rachunek. Przewidziano również możli-wość dotacji od osób prawnych i fi zycznych (donatorami były np. Chiny, Dania, Rosja, Tur-cja, Stany Zjednoczone). Na mocy rezolucji A/RES/61/251 z 8 marca 2007 r. zdecydowano, że koszt inwestycji nie przekroczy 1876,7 mln USD oraz utworzono fundusz rezerwowy w wysokości 45 mln USD z wkładów członkowskich. Jednocześnie podjęto decyzję o wpłacie przez państwa członkowskie 1716,7 mln USD na specjalny rachunek CMP jednorazowo bądź w ciągu pięciu lat (2007–2011) według skali składek poszczególnych członków do budżetu regularnego w latach 2007–2009.
na działalność trybunałów międzynarodowych314, zaległości w płatnościach członków oraz możliwości płatniczych członków, a także – na indywidualną prośbę – w kwestii wysokości składek do budżetów administracyjnych organizacji wyspecjalizowanych NZ oraz w innych sprawach fi nansowych315.
Rada Rewizyjna (BA) jest organem eksperckim Zgromadzenia Ogólnego, który został utworzony również w 1946 r. na mocy rezolucji ZO A/RES/74(I).
Dokonuje ona zewnętrznej kontroli rachunków i fi nansów ONZ oraz niektó-rych organizacji systemu NZ. Przedkłada Zgromadzeniu Ogólnemu roczne raporty dotyczące zaleceń na temat: cyklu planowania, programowania, budżetowania, monitorowania i oceny. Składa się obecnie z trzech rewidentów fi nansowych mianowanych na zalecenie Piątego Komitetu przez Zgromadze-nie Ogólne. Każdy członek oddelegowuje na cztery miesiące ok. 50 ekspertów fi nansowych, którzy dokonują audytu dochodów i wydatków ONZ. Radę w jej zadaniach wspiera organ ekspercki ZO – Połączony Zespół Inspekcyjny (Joint Inspection Unit – JIU). Został on utworzony w 1966 r. w celu monitorowania działalności systemu NZ. Składa się maksymalnie z 11 ekspertów administra-cyjnych i budżetowych mianowanych na 5 lat przez Zgromadzenie Ogólne na zasadzie sprawiedliwej reprezentacji geografi cznej. Mają oni szerokie uprawnie-nia kontrolne oraz mogą przedkładać rekomendacje dotyczące poprawy efek-tywności działań i koordynacji organizacji systemu NZ. Organami pomocni-czymi Rady Rewizyjnej są również Niezależny Doradczy Komitet ds. Audytu (Independent Audit Advisory Committee – IAAC) utworzony na mocy rezolu-cji ZO A/RES/60/248 z 2005 r. oraz Zespół Rewidentów Zewnętrznych powo-łany rezolucją A/RES/1438(XIV) z 1959 r. IAAC jest organem doradczym Zgromadzenia Ogólnego w realizacji jego prerogatyw kontrolnych nad dzia-łalnością ONZ. Natomiast Zespół Rewidentów Zewnętrznych ma za zadanie ujednolicanie standardów w księgowości i kontroli fi nansowej. Koordynuje również wymianę informacji oraz świadczy usługi doradcze316.
314 Financing of the International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed In the Territory of the Former Yugoslavia Since 1991, A/RES/52/217; Financing of the International Criminal Tribunal for the Prosecution of Persons Resposible for Genocide and Other Serions Violations of International Humanitarian Law Committed In the Territory of Rwanda and Rwandon Citizens Responsible for Genocide and Other Such Vidations Committed In the Territory of Nieghbouring States between 1 January and 31 December 1994, A/RES/52/218.
315 Committee on Contributions, http://www.un.org/en/ga/contributions/index.shtml [dostęp: 15.12.2012].
316 J. Rydzkowski, Organizacja Narodów Zjednoczonych…, op.cit. s. 85–87.