W tym kontekście warte uwagi są dwie strategie realizowane zwłaszcza przez Chiny: polityczna
(ze-wnętrzna i we(ze-wnętrzna) oraz ekonomiczna. To wła-śnie ten kraj jako pierwszy dotknięty pandemią po-dał wiadomość o zatrzymaniu rozprzestrzeniania się wirusa. Zwycięstwo Chin w walce z koronawirusem ma dowodzić wyższości drogi przyjętej przez Pań-stwo Środka oraz wskazywać na postępującą erozję modelu reprezentowanego przez Zachód. Przekaz ten podkreśla przede wszystkim słabość instytucji w państwach demokratycznych oraz brak siły spraw-czej takich organizacji, jak Unia Europejska5. Jest to informacja, która nie tylko ugruntuje władzę we-wnętrzną w Chinach, lecz może także osłabić więzy łączące państwa członkowskie UE i NATO, jak rów-nież głównego oponenta Chin, którym są Stany Zjednoczone.
Do gry w osłabienie wizerunku UE i NATO przy-stąpiła również Federacja Rosyjska, wysyłając do
4 NUP 2X35 – Nowe Urządzenie Polskie 2X35 – ocena środowiska bezpieczeństwa w perspektywie 2035 roku.
5 Chiny, koronawirus i „zmierzch Zachodu”, https://www.defence24.pl/chiny-koronawirus-i-zmierzch-zachodu/. 30.30.2020.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
63
Włoch osiem mobilnych zespołów medycznych, co odbiło się szerokim echem nie tylko w tym kraju.
Rosja po raz kolejny wygrała propagandowo ze spa-raliżowanym politycznie Zachodem6. Takie działania na pewno wzmocnią pozycję polityczną Federacji Rosyjskiej w sporze o sankcje w trudnym dla gospo-darki Europy okresie. Należy pamiętać, że Włochy od dawna kontestowały sankcje nałożone na Rosję.
Prawdopodobieństwo, że Rzym poprze ich kolejne przedłużenie, staje się skrajnie niskie7. Słabość struktur UE uwidoczniła się także w zamykaniu we-wnętrznych granic UE w strefie Schengen. Potwier-dza to brak wypracowanych mechanizmów zarzą-dzania kryzysowego w ramach Unii.
Rywalizacja między mocarstwami toczy się jed-nak przede wszystkim na polu gospodarczym. Gdy inwestorzy wyprzedawali akcje zachodnich spółek w Chinach, rząd tego państwa odkupił aktywa za bezcen, nie tylko wzmacniając gospodarkę przez wpompowanie ogromnych sum pieniędzy, lecz jed-nocześnie w dużej mierze wyzbywając się konkuren-cji i wpływu zachodniego kapitału na te spółki.
Agresywna polityka przejmowania udziałów lub ca-łych spółek dotyczy również Europy. Chińczycy ru-szyli do niemieckich firm z branży zaawansowanych technologii oraz strategicznej infrastruktury8. Eks-pansja dotyczy nie tylko obecnej technologii, lecz i przyszłej. Chiny zainteresowane są talentami i umiejętnościami europejskich inżynierów. I nie chodzi o prosty transfer technologii posiadanych już przez te firmy, ale o dostęp do technologii, które do-piero mogą opracować Europejczycy9. Ważnym ele-mentem dla chińskiej polityki jest także kontrola szlaków handlowych, która umożliwi dowóz towa-rów do Europy. Dowodzi tego na przykład wykupie-nie portu lotniczego Hahna we Frankfurcie oraz greckiego portu w Pireusie.
SKUTKI SPOŁECZNE I POLITYCZNE Najważniejszymi, przy tym najmniej przewidy-walnymi konsekwencjami pandemii będą jej skutki w obszarze społecznym oraz politycznym. Wspo-mniany brak reakcji oraz bezradność struktur UE w sferze decyzyjności i zarządzania czy zrzucanie odpowiedzialności na poszczególne państwa to do-datkowe argumenty dla eurosceptyków. W konse-kwencji może to doprowadzić do kolejnych prób opuszczenia UE przez niektóre kraje. Proces ten mógłby wywołać efekt domina, co skutkowałoby rozpadem lub podziałem istniejącej struktury albo
utworzeniem nowej organizacji. „Pozytywnym”
skutkiem pandemii może być zminimalizowanie globalnego trendu dotyczącego zmniejszania roli państw narodowych oraz zmiana sposobów zarzą-dzania nimi.
Ważnym elementem pozostaje mentalny odbiór pandemii przez społeczeństwa. Czy selekcja i decy-dowanie o życiu i śmierci nie zmienią postaw i norm społecznych? Olbrzymi skok liczby zachorowań do-prowadził do niespotykanego dotąd obciążenia per-sonelu medycznego i uwidocznił problem braku nie-zbędnego sprzętu medycznego czy nawet płynów dezynfekcyjnych. Niewydolność służby zdrowia w krajach europejskich dotknęła przede wszystkim Włochy i Hiszpanię. Sytuacja w tych krajach wymu-siła na personelu medycznym dokonywanie niehuma-nitarnych wyborów, które zachwiały dotychczasowy-mi normadotychczasowy-mi społecznydotychczasowy-mi, skazując bezradne i bez-silne osoby na śmierć tylko z powodu wieku. Osoby po 60. roku życia nie są już podłączane do respirato-rów10. Nasuwa się pytanie, jak taka znieczulica odbi-je się na młodym pokoleniu. Czy tradycja wielopoko-leniowa na przykład Włochów runęła bezpowrotnie?
Takie postępowanie przez długi okres może przy-nieść katastrofalne skutki dla i tak nikłego życia ro-dzinnego. Przykłady podobnych działań można zna-leźć również w innych krajach, takich jak Wielka Brytania czy Hiszpania. Nie tylko nie podłączano w nich starszych ludzi do respiratorów, lecz mnożyły się w nich przypadki pozostawiania starców na pa-stwę losu w domach opieki. Należy podkreślić, że w obliczu epidemii i katastrofy humanitarnej oraz upadku najważniejszej wartości, jaką jest życie, od-był się marsz feministek. Trafnie oceniła tę sytuację dziennikarka Małgorzata Wołczyk, która stwierdziła, że dla socjalistycznych władz Hiszpanii ważniejsza niż zdrowie obywateli okazała się ideologia11.
Postawa taka prowadzi do rozdźwięku między środowiskami postępowymi a konserwatywnymi, przywiązanymi do starych wartości, takich jak po-szanowanie człowieka oraz okazywanie szacunku tzw. wielopokoleniowego oraz do najmniejszej ko-mórki społecznej, jaką jest rodzina. Czy taka sytu-acja nie zmieni równowagi na scenie politycznej?
Czy przy tak słabym poparciu partii lewicowych do-prowadzi do władzy skrajne ruchy prawicowe i an-tyimigranckie? Taki scenariusz miałby olbrzymi wpływ na poziom bezpieczeństwa w Europie i mógłby wywołać konflikty na tle etnicznym. Pod rozwagę należy wziąć również scenariusz
depopula-6 W. Jurasz, Sankcje przeciw Rosji – kolejna ofiara koronawirusa, https://www.onet.pl/. 28.03.2020.
7 Ibidem.
8 A. Kubik, Chiny na zakupach w Europie. Kupują firmy wysokich technologii, ale także kluby piłkarskie, https://wyborcza.pl/. 28.03.2020.
9 Ibidem.
10 Włochy. Dramatyczna relacja lekarza: „Nie podłączamy do respiratorów osób po 60. roku życia”, https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci /7,173952,25811331,wlochy-dramatyczna-relacja-lekarza-nie-podlaczmy-do-respiratorow.html/. 27.03.2020.
11 Ideologia ważniejsza niż zdrowie! W obliczu epidemii Covid-19 rząd Hiszpanii pozwolił na wielki marsz feministek w Madrycie, https://wpoli-tyce.pl/swiat/491369-w-hiszpanii-marsz-feministek-przy-szalejacym-covid-19/. 28.03.2020.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
64
Szok strategiczny MOŻLIWOŚCI
PAŃSTWA
2040 2070 Czas
RYS. 6. WIZUALIZACJA SZOKU STRATEGICZNEGO
Źródło: C. Pawlak, Odpor-ność państwa, „Pomorskie Forum Bezpieczeństwa”
2019 nr 1(6), s. 9.
cji społeczeństw, dotyczący nie tylko osób w pode-szłym (nieprodukcyjnym) wieku. Skutkiem tego może być asymetria demograficzna i przewartościo-wanie dotychczasowego stylu życia. Sprzyjającym trendem dla wzrastającego niezadowolenia oraz po-laryzacji społecznej będzie towarzysząca recesja go-spodarcza skutkująca obniżeniem stopy życiowej oraz ograniczeniem pomocy socjalnej. W rezultacie możemy mieć do czynienia z tzw. wojnami buntow-niczymi charakteryzującymi stricte działania pod-progowe. Będą się one łączyć się z niekontrolowa-nymi wybuchami buntów w tym samym czasie w jednej lub kilku dzielnicach czy w wielu miastach z różnych powodów lub wręcz bez powodu. Kontro-la i zwalczanie takich buntów będą wymagały zaan-gażowania dużej ilości sprzętu i ludzi. Dodatkowo nawet po ich zażegnaniu nie ma gwarancji, czy nie będzie kolejnych starć w tym samym miejscu. Taka walka będzie do złudzenia przypominać starcie z mityczną Hydrą. Może to skutkować pozostawa-niem dzielnic w stanie anarchii poza jakąkolwiek kontrolą [np. ogłoszona strefa autonomiczna Capitol Hill – CHAZ)]: w Seattle powstała eksterytorialna strefa Antify i BLM, nad którą władze nie mają żad-nej kontroli12. Sytuacja ta przypomina scenariusz filmu pt. Ucieczka z Nowego Jorku. Podobnie jak w filmie, eksperci twierdzą, że chociaż w CHAZ nie ma formalnych władz ani zasad, to i tak pojawił się
już nieformalny kodeks postępowania13 określony przez rywalizujące grupy przestępcze, często złożo-ne z radykałów ideologicznych.
W tym miejscu należy podkreślić, że nie bez zna-czenia pozostaje informacja. „Bombardowanie” spo-łeczności niesprawdzonymi wiadomościami wywo-łuje chaos oraz wpływa na emocje i rekcje ludzi. Ob-szar informacyjny jest wykorzystywany zarówno przez osoby popierające działania poszczególnych rządów, jak i te, które je negują, wręcz podsycają nie-zadowolenie. Taki stan wprowadza olbrzymi chaos dezinformacyjny oraz powoduje falę podziałów spo-łecznych. Dobitnie charakteryzują to zjawisko słowa M. Siudaka, że nowoczesne wojny będą się odbywać w sferze wyobraźni, będą potrzebować prądu, śmierć będzie fizycznie obecna w internecie i na ekranach te-lewizorów, ale ich skutki będą o wiele bardziej dale-kosiężne niż sowiecka ofensywa pod Kurskiem14.
Działalność informacyjna będzie ulegać intensyfi-kacji po zażegnaniu niebezpieczeństwa zdrowotnego związanego z koronawirusem z uwzględnieniem jego skutków, to jest sytuacji społecznej i ekonomicznej.
Nastąpi wzajemne oskarżanie się poszczególnych rzą-dów, instytucji i organizacji międzynarodowych.
Możliwe także, że wraz z drastycznym spadkiem do-chodów państw (PKB) część środowisk będzie opo-wiadać się za zamrożeniem składek czy za emisją CO2, co oczywiście spotka się z ogromną krytyką
śro-12 Lewackie „lato miłości w Seattle”. Gwałty i rabunki w opanowanej przez Antifę oraz BLM strefie miasta, https://nczas.com/2020/06/śro-12/le- https://nczas.com/2020/06/12/le-wackie-lato-milosci-w-seattle-gwalty-i-rabunki-w-opanowanej-przez-antife-oraz-blm-strefie-miasta/. 22.06.2020.
13 Jak wygląda życie pod władzą Antify? Amerykański dziennikarz sprawdził to osobiście, https://niezalezna.pl/336402-jak-wyglada-zycie-pod-wladza-antify-amerykanski-dziennikarz-sprawdzil-to-osobiscie/. 22.06.2020.
14 M. Siudak, Koronawirus – pandemia, eksperyment czy nowoczesna wojna?, https:// geopolityka.net/michal-siudak-koronawirus-pandemia-eksperyment-czy-nowoczesna-wojna/. 27.03.2020.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
65
dowisk ekologicznych. Może to wywołać nie tylko kolejny spór między państwami, lecz również dopro-wadzić do rozdźwięku pokoleniowego, zwiększając polaryzację społeczną.
Kolejnym skutkiem pandemii będzie przyzwolenie na wykorzystanie na dużą skalę inwigilacji społeczeń-stwa. Strach przed chorobą oraz wiara w dobre inten-cje rządzących sprawi, że obywatele zgodzą się na kontrolę. W 2020 roku ma zostać wdrożony w „doj-rzałej” formie tzw. system zaufania społecznego, któ-ry pozwoli władzom na bezprecedensową kontrolę nad ponad miliardem ludzi oraz tysiącami spółek15. Chiny już poszły krok dalej – wprowadzają od 2020 roku skalę oceny obywateli. Nawet nasi południowi sąsiedzi przyjęli system tzw. inteligentnej kwarantan-ny. Jest to system, który na specjalnej mapie będzie pokazywać miejsca przebywania osoby, u której stwierdzono koronawirusa. Dane mają być dostępne do pięciu dni wstecz i mają pomóc innym osobom stwierdzić lub wykluczyć potencjalny kontakt z zara-żonym. Dostarczane one będą dzięki bankom oraz operatorom komórkowym16. Taki scenariusz do złu-dzenia przypomina treść książek z gatunku antyuto-pii, takich przede wszystkim jak: Nowy wspaniały świat A. Huxleya czy Rok 1984 G. Orwella.
KONSEKWENCJE COVID-19 DLA SIŁ ZBROJNYCH
Do walki z pandemią przystępują również siły zbrojne poszczególnych państw, wykonując nowy typ zadań nieprzewidziany w opracowanych strategiach i doktrynach (ukierunkowanych bardziej na działania kryzysowe, takie jak: sprawdzanie osób na kwaran-tannie, izolacja terenów, wywóz i pochówek zmar-łych17, sprawdzanie domów i placówek, ochrona gra-nic, inwigilacja osób). Skupmy się jednak na ewentu-alnych skutkach nowego patogenu. Następstwami widocznymi już dziś są: minimalizacja liczby szko-leń i treningów, wycofanie lub ograniczenie udziału w ćwiczeniach, przemodelowanie ich scenariuszy.
Będą nimi także recesja gospodarcza oraz zmniejsze-nie wpływów do budżetu państw, a skutkiem tego zmniejszenie wydatków na siły zbrojne, ograniczenie liczby zakupionego sprzętu i modernizowanego uzbrojenia oraz radykalne ograniczenie intensywno-ści szkoleń i ćwiczeń. Możliwe jest również wycofa-nie kontyngentów, w tym sił pokojowych, z różnych części świata lub zminimalizowanie ich działalności.
W związku z tym pojawiają się nurtujące pytania o przyszłość obecnych sojuszy i koalicji. Czy pań-stwa UE ze względu na koszty poprą dalsze sankcje i utrzymają siły na wschodniej flance NATO? Czy ze
15 H. Kozieł, 1984 w 2020 roku. Rusza system totalnej kontroli miliarda ludzi, https://cyfrowa.rp.pl/globalne-interesy/42722-1984-w-2020-ro-ku-rusza-system-totalnej-kontroli-miliarda-ludzi/. 27.03.2020.
16 Rewolucyjna metoda walki z koronawirusem? Czesi wprowadzają „inteligentną kwarantannę”, https://www.o2.pl/artykul/rewolucyjna-met-oda-walki-z-koronawirusem-czesi-wprowadzaja-inteligentna-kwarantanne-6494768850134657a/. 28.03.2020.
17 Włochy. Wojskowe ciężarówki wywożą trumny z ciałami zmarłych z Bergamo, https://forsal.pl/swiat/aktualnosci/artykuly/1461866,wlochy-wojskowe-ciezarowki-wywoza-trumny-z-cialami-zmarlych-z-bergamo.html/. 28.03.2020.
względu na pomoc militarno-medyczną ze strony Federacji Rosyjskiej dla większości państw Europy Rosja będzie się kojarzyć z zagrożeniem? Obecnie odpowiedzi na zadane pytania pozostają jedynie w sferze domysłów, jednak w niedługim czasie mogą stać się kością niezgody w Europie. Nie sposób po-minąć przy tym wniosków z analizy środowiska bez-pieczeństwa w perspektywie roku 2040, dokonanej przez Bundeswehrę, która brała pod uwagę między innymi zmianę istniejącego ładu w Europie. W swo-jej ocenie uwzględniła czynniki warunkujące obecny stan bezpieczeństwa oraz determinanty zmiany jego poziomu, takie jak nasilająca się migracja, brak asy-milacji imigrantów oraz rozbieżne pojmowanie za-grożeń i ryzyka w krajach europejskich. Według jed-nego ze scenariuszy może nawet nastąpić nowy po-dział państw w Europie.
Należy jednak uwzględnić dużą dynamikę zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa, które będą się cechowały rozbieżnością prognostyczną. Do-datkowo, biorąc pod uwagę możliwość działania potencjalnego przeciwnika już w czasie pokoju i po-niżej tzw. progu wojny, rozbieżność ta będzie się powiększać. Ten czynnik i niepewność oraz zachwia-nie równowagi strategicznej między Wschodem a Zachodem mogą potencjalnie doprowadzić do kresu tzw. cywilizacji zachodniej.
WIELE NIEWIADOMYCH
Szok strategiczny (zwany czarnym łabędziem) jako potężny kryzys jest sprawdzianem odporności pań-stwa we wszystkich domenach jego funkcjonowania.
To właśnie od odporności poszczególnych z nich bę-dzie zależeć, czy po zażegnaniu kryzysu dany pod-miot wykorzysta go jako szansę do dokonania trans-formacji i nastąpi rozwój, czy też ów kryzys stanie się tylko przyczynkiem do adaptacji do nowej sytuacji i zmieni dotychczasowy układ polityczny oraz spo-łeczny. Dany szok (kryzys) może zostać wywołan y celowo lub nieumyślnie. Zawsze jednak dla zaatako-wanego podmiotu będzie on nieprzewidywalny i mało prawdopodobny, dlatego jego skutki będą oceniane na poziomie katastrofalnym (według tabeli ryzyka).
Szok strategiczny jest najbardziej pożądanym efektem działań hybrydowych, ponieważ prowadzi do destabi-lizacji państwa, i to w wielu obszarach równocześnie.
Niemniej w każdym z wariantów potencjalny agresor może wykorzystać go do zintensyfikowania działań i realizacji swoich celów. Obecna sytuacja pandemii uświadomiła nam, jak mało odporne okazały się które instytucje oraz jaką destrukcyjną siłę ma
nie-widzialny przeciwnik. n
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020