3 Opierają się na ośrodkach decyzyjnych z dostępem do systemów świadomości sytuacyjnej na dużych obszarach oraz zdolności do komuniko-wania się ze wszystkimi siłami i środkami na teatrze działań.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
73
nie sztucznej inteligencji i bezzałogowych systemów autonomicznych.
KONCEPCJA MOSAIC WARFARE
Jest ona próbą odpowiedzi amerykańskiej Agencji Badawczej Zaawansowanych Projektów Obronnych (Defence Advanced Research Project Agency – DARPA) na zwiększające się zdolności militarne po-tencjalnych przeciwników. Idzie też o krok dalej niż koncepcje operacji rozproszonych marynarki wojennej i koncepcje operacji wielodomenowych wojsk lądo-wych. Próbując ominąć problem związany z pokona-niem systemu A2/AD, bezpośrednio stara się przeciw-stawić chińskiej koncepcji System Destruction.
Dotychczasowe, tradycyjne podejście do projekto-wania uzbrojenia oznaczało budowę systemów cało-ściowych, opracowywanych do ustalonych celów, pod konkretne, określone przez zamawiającego wy-magania taktyczno-techniczne. Analiza właściwości takich systemów przeprowadzona przez przeciwnika może jednak zdradzić strategię lub taktykę tego, kto je użytkuje.
Wizja działań bojowych Mosaic Warfare nie polega na użyciu większych, szybszych, a nawet bardziej za-awansowanych technologicznie sił i środków. Chodzi w niej o pozyskanie wielu mniejszych, tańszych, mniej zaawansowanych rozwiązań i wdrożenie ich w zupeł-nie nowy sposób. Oficjalna nazwa koncepcji to Mosaic Warfare, ale nie szukając daleko, można ją porównać po prostu do idei klocków Lego. Tak jak klocki uni-wersalnie pasują do siebie, tak siły i środki Mosaic Warfare można by łączyć w taki sposób, by tworzyć odpowiadające potrzebom chwili pakiety lub moduło-we zespoły bojomoduło-we mogące skutecznie oddziaływać na systemy przeciwnika. Agencja zaprezentowała kon-cepcję Mosaic Warfare po raz pierwszy w sierpniu 2017 roku. Od tego czasu ją rozwija, zarazem testując różne scenariusze prowadzenia działań. Zaczęto też opracowywać technologie informatyczne, które miały-by za zadanie integrować i łączyć poszczególne ele-menty „mozaiki”.
Centralną ideą Mosaic Warfare jest wykreowanie zdolności do ciągłego adaptowania się sił zbrojnych do zmieniającego się otoczenia oraz wytworzenia skom-plikowanej, niepewnej i nieprzewidywalnej dla prze-ciwnika sytuacji taktycznej. Ma to być osiągnięte przez zdolność do błyskawicznego stworzenia i dosto-sowania modułowego ugrupowania bojowego, złożo-nego z rozśrodkowanych, tanich oraz autonomicznych zasobów, z zachowanym czynnikiem ludzkim kluczo-wym w dowodzeniu i komponowaniu takiej „mozaiki”
oraz kierowaniu nim przez sztuczną inteligencję. Od-powiada ona na zwiększające się koszty rozwoju i wprowadzania do wyposażenia sił zbrojnych zaawan-sowanych technologicznie platform bojowych w ogra-niczonej liczbie, w sytuacji kiedy przeciwnik
dyspo-nuje porównywalnymi zasobami i zdolnościami. Naj-nowsze amerykańskie systemy uzbrojenia skupiają wiele możliwości w jednej platformie bojowej. Na przykład samolot F-35 to nosiciel uzbrojenia, zaawan-sowany, wielofunkcyjny radar, trudno wykrywalna platforma rozpoznawcza, sieciocentryczny system tar-getingu i wiele innych. Za koncepcją jego powstania stało nowe, rozszerzone podejście do świadomości sytuacyjnej. Może on działać jako niezależny ośro-dek C2 i sieciocentryczny węzeł. W F-35 zintegro-wano całe spektrum specjalistycznych urządzeń roz-poznawczych, elektronicznych i zakłócających, które normalnie pracują w wyspecjalizowanych samolotach.
Maszyna integruje szerokie spektrum informacji pły-nących ze środowisk operacyjnych, szybko je przetwa-rza oraz przedstawia w formie użytecznej i czytelnej dla pilota. Po analizie danych jest w stanie naprowa-dzać uzbrojenie wystrzelone z innej platformy, np. na-wodnej, a nawet przekazać kontrolę do systemów in-nego samolotu.
F-35 jest pierwszym statkiem powietrznym, który in-tegruje dane o zagrożeniach z różnych segmentów wid-ma elektrowid-magnetycznego (widzialne, podczerwień, ultrafiolet). Funkcje walki elektronicznej na pokładzie ściśle powiązano z inteligentnym radarem. Służy on nie tylko do śledzenia i namierzania potencjalnych zagro-żeń, lecz także do generowania sygnałów zakłócają-cych, które oddziałują na czujniki i odbiorniki komuni-kacyjne przeciwnika. Jedną z możliwości wykorzysta-nia tej platformy jest jej zaangażowanie do operacji w dużych zespołach maszyn, w tym także bezzałogo-wych, tzw. rojów.
Dzięki koncepcji Mosaic Warfare, zamiast ograni-czonej liczby zaawansowanych technologicznie i bardzo drogich platform bojowych, dowódcy dosta-liby swoisty odpowiednik, zbudowany z wielu tanich i zdolnych do integrowania się elementów (w znacz-nej części byłyby to systemy bezzałogowe). Systemy bojowe, sensory, a nawet sposoby oddziaływania, np. walka elektroniczna albo działania w cyberprze-strzeni, zostałyby podzielone na bloki („klocki”), gotowe do połączenia i wspólnego działania. Można by je dowolnie zestawiać, tworząc modułowe zespo-ły bojowe, a przez to dopasować je do każdego sce-nariusza wydarzeń4. Z puli dostępnych sił i środków będzie można szybko wykreować ugrupowanie bo-jowe dopasowane do określonej operacji, zdolne do realizacji zupełnie nowych, nieznanych wcześniej i zaskakujących procedur oraz taktyki. Innymi sło-wy, decyzja, w jaki sposób użyć tak zorganizowany zespół bojowy, będzie zależała tylko od oceny sytu-acji. Jest to dość radykalne odejście od dotychczaso-wego, tradycyjnego prowadzenia działań bojowych.
W koncepcji Mosaic Warfare próbuje się odejść od idei posiadania wyspecjalizowanych systemów uzbrojenia, które mogą być użyte tylko w jeden
4 Na stronie internetowej DARPA można przeczytać, że: podobnie jak płytki ceramiczne w mozaice, te pojedyncze platformy bojowe będą się łączyć w celu uzyskania lepszej świadomości sytuacyjnej lub tworzenia zespołów bojowych. www.darpa.mil/.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
74
określony sposób. Dowódcy konfigurujący zespół bojowy i używający go byliby wspierani sztuczną in-teligencją (Artificial Intelligence – AI). W koncepcji można wyodrębnić dwie składowe. Jedna odnosi się do platform (klocków), które mogą tworzyć mozaikę.
Drugą jest integracja sztucznej inteligencji z ludźmi, by pomóc dowódcom wybrać z szerokiej gamy do-stępnych opcji te, które pozwolą na łączenie plat-form (klocków), zarządzanie siecią oraz zbieranie i analizowanie olbrzymiej ilości danych, w tym roz-poznawczych.
Jednym z możliwych przykładów realizacji tej kon-cepcji w praktyce byłoby chociażby wysłanie bezza-łogowego statku powietrznego lub robota naziem-nego poza linię styczności wojsk, przykładowo w celu wykrycia opancerzonych środków ogniowych. Po identyfikacji celów maszyna przesyła ich współ-rzędne do środków rażenia znajdujących się w głębi, które niszczą wskazane cele. Jednak według DARPA wojska lądowe Stanów Zjednoczonych nie dysponują jeszcze odpowiednimi interfejsami informatycznymi oraz bezzałogowymi systemami, zarówno naziem-nymi, jak i powietrznaziem-nymi, które mogłyby zrealizować ten bardzo zresztą skrótowo opisany scenariusz. We-dług analityków to niedopasowanie systemów wystę-puje w całych siłach zbrojnych. Na przykład w siłach powietrznych najnowsze samoloty F-35 mają proble-my z wymianą danych z F-22. Tego rodzaju braki w komunikacji to problem, który DARPA próbuje rozwiązać w swoich badaniach. Co ciekawe, podob-ną słabość, polegającą na braku kompatybilności, zi-dentyfikowano w sojuszniczym dokumencie Joint Air Power Strategy – Interoperability Study.
Zastosowanie większej liczby zgrupowań rozpro-szonych (rozśrodkowanych) nie wymagałoby rap-townej wymiany dotychczasowego sprzętu i uzbro-jenia. Tylko część z obecnie używanych środków walki musiałaby zostać wycofana. Do zalet zgrupo-wań złożonych z rozproszonych elementów należy wymienić:
– łatwiejsze wprowadzanie nowych procedur, tech-nologii i taktyki – mniejsze, tańsze elementy o nie-wielkiej liczbie funkcji wymagałyby mniej kosztow-nych modyfikacji oraz nakładu sił i środków w razie potrzeby zaimplementowania nowej zdolności;
– zwiększoną zdolność adaptacji – rozproszone siły i środki byłyby w stanie łączyć się na wiele sposobów w celu generowania większej liczby różnorodnych oddziaływań w porównaniu do obecnych platform wielozadaniowych;
– z perspektywy przeciwnika – większa złożoność spotęgowałaby u niego trudności w ocenie zamiarów i celów działania ugrupowań rozproszonych;
– zwiększoną efektywność – dowódcy byliby w sta-nie lepiej tworzyć zespoły zadaniowe w celu dostoso-wania ich do potrzeb danej operacji i poziomu ryzyka;
– lepsze wykorzystanie zasobów – zdolność do ela-stycznego konstruowania zespołu zadaniowego po-zwoliłaby na eliminację powielania wysiłku i ułatwiła wydzielenie zbędnych zasobów do realizacji innych zadań;
– swobodę manewru – większa liczba wykonywa-nych jednocześnie zadań, zwiększona zdolność ada-ptacyjna oraz większy udział systemów bezzałogo-wych umożliwiłyby większy wybór wariantów działa-nia lub wykonywanie zadań o wysokim ryzyku.
INNE KONCEPCJE
DARPA nie jest jedyną organizacją, która poszu-kuje nowych koncepcji, aby skutecznie sprostać odno-wionej rywalizacji z Chinami i Rosją. Marynarka wo-jenna Stanów Zjednoczonych rozważa nową koncep-cję operacji rozproszonych (Distributed Maritime Operations – DMO), która obejmowałaby odejście od obecnego wykorzystywania w operacjach morskich relatywnie niewielu dużych okrętów. Zamiast tego systemy bojowe i rozpoznania byłyby umieszczone na wielu mniejszych platformach, w tym jednostkach bezzałogowych, bez dużych okrętów stanowiących punkt ciężkości ugrupowania, jak np. lotniskowce, krążowniki lub niszczyciele rakietowe.
Również korpus piechoty morskiej proponuje uży-cie mniejszych platform umożliwiających desantowa-nie na wyspach Pacyfiku. Żołdesantowa-nierze marines mogliby skrycie rozmieścić systemy rakietowe w bezpiecznej odległości od miejsc bazowania chińskich systemów przeciwokrętowych.
Siły powietrzne z kolei rozważają szerokie zastoso-wanie platform bezzałogowych różnej wielkości i zasięgu (w tym np. koncepcja Loyal Wingman5).
W praktyce mogłoby to polegać na użyciu w ugrupo-waniu bojowym do kilkuset platform bezzałogowych, które wymieniałyby się informacjami rozpoznawczy-mi i w sposób autonorozpoznawczy-miczny zwalczały cele powietrz-ne oraz obiekty naziempowietrz-ne. Duże straty poniesiopowietrz-ne w wyniku oddziaływania systemów A2/AD byłyby akceptowalne z powodu liczby dostępnych platform, z kolei oddziaływanie przeciwnika w ramach walki elektronicznej byłoby neutralizowane dzięki wykorzy-staniu zapasowych sieci współdziałania i wymianie informacji.
GRY WOJENNE
Aby ocenić słuszność prezentowanych teorii i kon-cepcji Mosaic Warfare, w Center for Strategic and Budgetary Assessments (CSBA) rozpatrywano sce-nariusze konfliktów wielkoskalowych i regionalnych, w czasie których porównywano sprawność sił amery-kańskich działających według koncepcji Mosaic War-fare z wykorzystaniem nowych procesów C2 z tymi funkcjonującymi w tradycyjny sposób. Podczas pro-wadzonych gier wykorzystywano także wspomaganie
5 Koncepcja użycia systemów bezzałogowych o obniżonej wykrywalności, współdziałających z samolotami załogowymi we wspólnych zgrupowa-niach albo kluczach, wykonujących zadania uderzeniowe lub rozpoznawcze.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
75
przez algorytmy z elementami sztucznej inteligencji6. Uczestnicy tworzyli mozaikowe ugrupowania bojowe.
Wcześniej oczywiście musieli zdecydować, w jaki sposób mają być one zbudowane – tutaj oczekiwano wsparcia sztucznej inteligencji. Danymi wejścio-wymi był określony budżet, liczba dostępnych syste-mów załogowych i bezzałogowych oraz stopień waż-ności każdego z etapów operacji. Na wyjściu uzyski-wano optymalny do danego zadania zespół bojowy.
Scenariusze zostały stworzone w celu przetestowa-nia pięciu hipotez dotyczących wykonalności i ko-rzyści operacyjnych płynących z koncepcji Mosaic Warfare w kontekście:
– zaufania uczestników do koncepcji interakcji człowiek–maszyna;
– zwiększenia możliwości zespołów bojowych, a także utrudnień w podejmowaniu decyzji przez przeciwnika;
– wykonania większej liczby jednoczesnych dzia-łań, co dodatkowo zwiększy złożoność sytuacji w ocenie prowadzonej przez przeciwnika i zakłóci podejmowanie przez niego decyzji;
– zwiększenia szybkości podejmowania decyzji przez narzucanie przeciwnikowi większego tempa działań;
– efektywniejszego i szybszego osiągania celów operacji niż z użyciem tradycyjnych sił.
W wyniku przeprowadzonych gier wojennych oce-niono, że wdrożenie nowej koncepcji może przynieść siłom zbrojnym znaczące korzyści. Należy przy tym zauważyć, że symulacje te były obarczone pewnymi uproszczeniami. Oprócz ograniczeń dotyczących lo-gistyki, łączności oraz możliwości sztucznej inteli-gencji i systemów autonomicznych uproszczono sys-tem dowodzenia i kierowania oraz charakterystyki elementów „mozaiki”. Oczywiście próby te nie były doskonałe i wolne od błędów, lecz pozwoliły wyka-zać, że w relacji człowiek–sztuczna inteligencja to ten pierwszy (i jego sposób myślenia) może być ograni-czeniem. Z drugiej zaś strony sztuczna inteligencja
„potrzebuje” człowieka, ponieważ jest on lepszy w myśleniu o przyszłości i wyciąganiu wniosków przy ograniczonych danych. Nadal też, bez względu na poziom wyrafinowania obecnych algorytmów sztucznej inteligencji, to ludzki umysł sprawniej radzi sobie w abstrakcyjnym myśleniu.
W koncepcji Mosaic Warfare sztuczna inteligencja byłaby jednak nie do zastąpienia w zbieraniu i anali-zowaniu rozproszonych danych rozpoznawczych oraz zarządzaniu siecią. Dowódcy byliby odpowiedzialni tylko za planowanie operacji, określenie jej celów oraz przygotowanie zadań.
RODZIME PODEJŚCIE
W czasie zimnej wojny siły powietrzne wielu państw, w tym również Polski, dysponowały setkami samolotów bojowych. Obecnie są to poziomy eskadr, a w przyszłości być może będą to pojedyncze egzem-plarze bardzo drogich platform powietrznych. Strata
choćby jednego z nich może mieć znaczące konse-kwencje dla posiadanego potencjału bojowego.
Właściwe wykorzystanie samolotów, przykładowo F-35 (zainicjowano program zakupu 32 tych maszyn w ramach programu Harpia), jest szansą na zwielo-krotnienie potencjału bojowego takich krajów jak nasz, które mają ograniczony budżet. Wdrożenie w przyszłości koncepcji Mosaic Warfare lub pochod-nej, opartej na podobnych założeniach, pozwoliłoby w pełni wykorzystywać właściwości tego samolotu, biorąc pod uwagę zwłaszcza zakup niewielu maszyn tego typu oraz możliwości potencjalnego przeciwnika.
Warunkiem jest jednak zbudowanie zupełnie nowej ar-chitektury systemu dowodzenia i kierowania oraz roz-wój systemów bezzałogowych, a także rewolucyjne wręcz zmiany w procedurach oraz sposobach działa-nia. W konsekwencji będzie to i tak tańsze niż zakup oraz utrzymanie większej liczby wielozadaniowych i drogich platform, a ponadto może się przyczynić do zmniejszenia ewentualnych strat w ludziach.
CDiSSZ będzie monitorować i analizować pojawia-jące się koncepcje dotyczące wykorzystania platform bezzałogowych czy sztucznej inteligencji. Jednak by prace związane z opracowaniem nowego modelu wal-ki były efektywne, należy zaproponować przygotowa-nie i rozegraprzygotowa-nie w środowisku symulacyjnym, w ra-mach ćwiczeń lub na podstawie ćwiczeń badawczych, kilku scenariuszy uwzględniających zastosowanie koncepcji Mosaic Warfare. Pozwoliłoby to wypraco-wać propozycje możliwych rozwiązań dotyczących rozwoju zdolności prowadzenia działań w domenie powietrznej, szczególnie w warunkach ograniczania budżetu i postępujących zmian technologicznych. n
6 S. Veazey, Pentagon working on Radical New Fighting style: Mosaic Warfare, Nowy Jork 2020.