PROBLEMATYCE WYKORZYSTANIA EFEKTYWNYCH SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH, KTÓRE POZWOLĄ ZWIĘKSZYĆ PRZEWAGĘ NAD POTENCJALNYM PRZECIWNIKIEM.
A
nalizy środowiska bezpieczeństwa prowadzone w kraju i za granicą koncentrują się na przy-szłości odległej o kilkanaście lub nawet kilkadzie-siąt lat. Badania te przykładowo obejmują geopoli-tykę, ekonomię, technologię czy urbanizację, iden-tyfikując uwarunkowania kształtujące to środowisko oraz implikowane przez nie trendy. Wśród kluczo-wych można wymienić: rozwój sztucznej inteligen-cji; implementację systemów biomechanicznych, bezpośrednio wpływających na możliwości ludz-kiego organizmu dzięki modyfikacjom genetycz-nym czy wszczepiogenetycz-nym sensorom, oraz zmiany kli-matyczne i demograficzne.POTRZEBY I ZAŁOŻENIA
Eksperci zajmujący się tematyką przywództwa próbują wśród tak zidentyfikowanych w przyszłym środowisku bezpieczeństwa trendów wskazać czyn-niki, które wymuszą zmianę sposobu działania przywódców przyszłości. Przykładem mogą być ci, którzy uczestniczą w projekcie Przywództwo przyszłości (FUTLEAD) w ramach Wielonarodowej Kampanii Rozwoju Zdolności (Multinational Capa-bility Development Campaign – MCDC). Jest to program poświęcony tworzeniu nowych zdolności operacyjnych w ramach współpracy międzynarodo-wej. Wiodącą rolę odgrywa w nim Dyrektoriat Roz-woju Sił Połączonych J7 Połączonego Sztabu Sił Zbrojnych USA. W programie uczestniczą 24 kraje
i organizacje. Szczegółowe informacje o nim można zdobyć na stronie internetowej Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych (CDiSSZ).
Na uwagę wśród nich zasługują takie, które odno-szą się do wzrostu udziału robotów oraz systemów autonomicznych i zastępowania nimi człowieka, a także zwiększającego się poziomu sztucznej inteli-gencji czy ponadprzeciętnego wzrostu ilości infor-macji. Z drugiej strony już teraz technologia oddaje do dyspozycji liderów gotowe rozwiązania, radykal-nie poszerzające zakres dostępnych sposobów dzia-łania w porównaniu do wcześniejszych możliwości.
Pozwalają one, na przykład, na wykonywanie przez jedną osobę zadań, które nie tak dawno były przewi-dziane dla grupy osób. Przykładem są również kom-putery umożliwiające od kilkunastu lat znaczącą re-dukcję czasu potrzebnego do oceny sytuacji, wypra-cowania decyzji czy stawiania zadań.
To właśnie czas wydaje się być czynnikiem nie-zwykle istotnym, decydującym o powodzeniu pro-wadzonych działań. Granica ludzkich możliwości postrzegania i reakcji to sekundy, natomiast systemy sztucznej inteligencji potrafią działać w czasie o wiele krótszym. Problemy, przed którymi staną przyszli przywódcy, będą z pewnością wymagać co-raz bardziej skomplikowanych analiz i obliczeń, pod-czas gdy analizy demograficzne wskazują, że liczeb-ność sztabów czy zespołów doradczych będzie redu-kowana. Dochodzi do tego fakt, że wprowadzenie
Autor jest specjalistą w Oddziale Rozwoju Koncepcji w Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych.
mjr mgr inż. Marcin Kącki
US ARMY/PK, DZIAŁ GRAFICZNY
+
Użycie sztucznej inteli-gencji może zapewnić przywódcom dużą prze-wagę w stosunku do tradycyjnego wykorzy-stania żołnierzy. Nie tylko znacznie poszerza ona ludzkie umiejętno-ści, lecz potrafi także działać samodzielnie i całkowicie zastępo-wać żołnierzy w realiza-cji określonych zadań.
83
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
84
nowych rozwiązań spowoduje, że pewne czynności czy procedury wyjdą z użycia, a na ich miejsce poja-wią się nowe.
Zidentyfikowane w środowisku bezpieczeństwa trendy wymagają w przyszłości wprowadzenia wielu zmian. Będą one obejmowały zarówno nowe techno-logie, jak i dopasowane do nich szkolenia przywód-ców. Odpowiednio wczesne przygotowanie przy-wódców do nadchodzących zmian wydaje się być konieczne, by mogli oni właściwie funkcjonować w nowym środowisku. Kompetentni liderzy przy-szłości powinni nie tylko dysponować niezbędną wiedzą dotyczącą zastosowania sztucznej inteligen-cji, lecz muszą również dostosować do niej sposób myślenia. Z jednej strony wprowadzone w sposobie myślenia i działania zmiany powinny nadążać za zmieniającym się otoczeniem, które ciągle ewoluuje wraz z wprowadzaniem nowych rozwiązań. Z dru-giej – celem nadrzędnym sztuki wojennej zawsze było zyskanie przewagi nad przeciwnikiem i dalej będzie on niezmienny. Zmienią się tylko okoliczno-ści i narzędzia. Warto uwypuklić tu fakt, że zmiana sposobu myślenia w organizacji takiej jak siły zbroj-ne, niosąca też za sobą zmianę stylu przywództwa i dowodzenia, z pewnością wpłynie na jej struktury, regulaminy czy instrukcje.
TRENING MYŚLENIA
Dzisiaj w siłach zbrojnych preferuje się dowodze-nie przez cele, które względdowodze-nie łatwo można zaadap-tować do gwałtownie zmieniających się warunków zewnętrznych. Ten styl dowodzenia powstał już dawno z zamiarem zwiększenia jego efektywności, a odpo-wiednio wykorzystany może być istotnym czynni-kiem wpływającym na osiągnięcie lepszych rezulta-tów przez organizację.
O powodzeniu dowodzenia przez cele decydują różne elementy. Jednym z nich jest charakter lidera.
Wpływa on na budowanie zaufania wewnątrz orga-nizacji, przez co przyczynia się do tworzenia jej spójności. Duże znaczenie w kształtowaniu jego charakteru ma też nabyte przez niego doświadcze-nie, ale formuje go przede wszystkim właściwe szkolenie. Do pożądanych cech lidera zalicza się tu przede wszystkim: wytrwałość, aktywność, otwar-tość oraz chęć nauki. Niezwykle istotną umiejętno-ścią przywódcy jest także zdolność do stawiania ocen, podejmowania racjonalnych decyzji oraz do-chodzenia do właściwych wniosków i rozwiązywa-nia problemów. Umiejętności te można w dużej mierze rozwinąć przez trening, a najlepsze efekty osiągnie się u osób, które mają odpowiednie cechy charakteru. Ich wytrenowaniu sprzyja przyswojenie opracowanych specjalnie w tym celu sposobów my-ślenia, takich jak myślenie krytyczne i kreatywne.
Myślenie krytyczne charakteryzuje zrozumienie sytuacji i na tej podstawie określenie sposobu dal-szego postępowania, tworzenie oczywistych zało-żeń, identyfikowanie różnic i podobieństw między sytuacjami. To przede wszystkim szukanie możli-wych rozwiązań w celu wyboru najtrafniejszego.
W tej metodzie zwraca się uwagę na to, by przy-wódcy nie byli jedynymi osobami ją stosującymi, a zachęcali do krytycznego myślenia swoje zespoły przez stawianie im właściwych pytań. Natomiast my-ślenie kreatywne to spojrzenie na problemy z róż-nych perspektyw oraz tworzenie nowych rozwiązań, często wykraczających poza standardy. To stawianie siebie w innych rolach oraz identyfikowanie i pod-ważanie błędnych założeń1. Jest to umiejętność szczególnie pożądana, gdyż w przyszłości przy-wódcy często będą stać przed nowymi wyzwaniami.
Mogą też nierzadko być zmuszeni do działania w sy-tuacji braku informacji lub jej nadmiaru. To wtedy właśnie może się pojawić niepewność, a radzenie sobie z nią jest niezwykle istotne. Podobnie ważne wydaje się być zwalczenie tendencji do nieprzyjmo-wania do wiadomości złych informacji, wyrobienie sobie umiejętności umożliwiającej precyzyjne usta-nowienie celów oraz dającej podgląd całej sytuacji.
Kolejną niezwykle ważną kwestią w wypadku przywództwa jest zdolność przystosowania się do specyfiki zadań. Osiąga się ją dzięki skutecznej zmianie w zachowaniu i wytrenowaniu specyficz-nych zdolności, takich jak: szybka ocena otoczenia, identyfikacja istotnych elementów na nie wpływają-cych, unikanie nadmiernych uproszczeń, gotowość do zmiany sposobu reakcji oraz stała chęć uczenia się nowych umiejętności. W wypadku nowej techno-logii kluczowa z punktu widzenia przywódcy wyda-je się odpowiedź na pytania: czy, kiedy i w jakim za-kresie należy jej użyć oraz jak dostosować do niej swoje zachowanie. Prognozy wskazują, że przyszła technologia z pewnością będzie oparta na sztucznej inteligencji.
SZTUCZNA INTELIGENCJA
Jej użycie może zapewnić przywódcom dużą prze-wagę w stosunku do tradycyjnego wykorzystania żołnierzy. Nie tylko znacznie poszerza ona ludzkie umiejętności, lecz potrafi także działać samodzielnie i całkowicie zastępować żołnierzy w realizacji okre-ślonych zadań. Właściwe zastosowanie sztucznej in-teligencji pozwoli na optymalne wykorzystanie cza-su przeznaczonego na wypracowanie decyzji, wybór najlepszego rozwiązania z wielu wariantów, dokona-nie szczegółowych czy pracochłonnych obliczeń itp.
Należy pamiętać, że wykazuje ona podobieństwo do ludzkiej inteligencji i jest pomocna przy rozwiązaniu tylko niektórych problemów. Głównymi jej zaletami
1 Oba sposoby myślenia zostały opisane w publikacjach USA Army: Leader Development FM 6-22, 30 June 2015, Headquarters Department of the Army, United States Army oraz Army Leadership and the profession, ADP 6-22, July 2019, Headquarters Department of the Army, United States Army.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
85
jest powtarzalność, co przekłada się na szybkość i niski koszt użycia, oraz to, że jest to technologia skalowana, tzn. że większe systemy mają większe możliwości (zwłaszcza obliczeniowe). Dlatego też dzisiaj bez wątpienia najlepsze efekty użycia sztucz-nej inteligencji osiąga się w stosunku do czynności powtarzalnych oraz skalowalnych. Niezwykle ważną rzeczą dla przywódcy będzie z pewnością zaplano-wanie i wdrożenie jej w podległej mu organizacji.
Trzeba tu dokonać wielu wyborów, a przede wszyst-kim odpowiedzieć na ważne pytanie: gdzie zastąpić ludzi sztuczną inteligencją, a gdzie nie.
Wprowadzając tego typu zmiany, istotną informa-cją dla lidera będzie określenie, jak powinien on zo-stać umiejscowiony w procesie decyzyjnym, w któ-rym jest wykorzystywana sztuczna inteligencja.
Obecnie najczęściej pozostawia się człowiekowi de-cyzję, czy zatwierdzić określoną czynność, czy też nie. Takie rozwiązanie jest określane mianem czło-wiek w łańcuchu decyzyjnym2. Zaletą tego połącze-nia jest to, że ludzie szybciej się adaptują do no-wych warunków, a system sztucznej inteligencji nie musi być doskonały, aby wykonał swoją pracę. Wa-dą natomiast jest to, że proces trwa dłużej niż bez udziału człowieka. Taki system można modyfiko-wać w czasie pracy lub wykorzystać tylko jego część. Projektowane i użytkowane są też systemy, w których człowiek tylko czuwa nad przebiegiem procesu z zewnątrz. W tym wypadku musi on być tak przygotowany, by przerwać działanie systemu, jeśli coś pójdzie niezgodnie z jego oczekiwaniami.
Takie podejście jest możliwe tylko wtedy, gdy pro-ces przebiega w tempie, w którym człowiek jest w stanie rozróżnić i rozpoznać jego poszczególne fazy. Przyszłością procesów decyzyjnych wykorzy-stujących sztuczną inteligencję jest rozwiązanie, które zakłada pozbycie się człowieka z łańcucha de-cyzyjnego. Znajduje ono już dziś zastosowanie w systemach autonomicznych, które nie muszą być nadzorowane przez ludzi.
Systemy autonomiczne mają własne zabezpiecze-nia, które same kontrolują poprawność wykonanych zadań. W przyszłości ich wiarygodność z pewnością będzie się zwiększała. W zakresie współpracy ze sztuczną inteligencją niezwykle istotną cechą przy-wódcy wydaje się być umiejętność oceny, czy działa ona prawidłowo oraz czy dostarczone przez nią in-formacje lub rozwiązania są wiarygodne. Czy w spe-cyficznej sytuacji korzystne i celowe jest jej użycie?
Aktualne doświadczenia ludzi w relacjach ze sztuczną inteligencją budowane są dzięki coraz częstszym kontaktom z zaawansowaną technologią, przez co tworzy się swego rodzaju zaufanie do niej.
Wkraczająca w nasz świat sztuczna inteligencja nie-wątpliwie wywiera coraz większy wpływ także na zachowanie człowieka. Obecnie ma ona jeszcze
często wady w oprogramowaniu, jest podatna na ataki, ale w przyszłości liczba błędów z pewnością będzie maleć. Typowe wprowadzenie w błąd sztucz-nej inteligencji może wynikać zarówno z błędów w komunikacji, jak i z użycia jej niezgodnie z prze-znaczeniem. Zbytnie poleganie na niej lub jej niedo-cenianie może często prowadzić do niezwykle nie-bezpiecznych sytuacji. Powstają one, gdy współpra-cujący z nią lider (operator) nie ma wystarczającej wiedzy o tym, jak dany system działa lub do czego był zaprojektowany. Nie da się do końca przewi-dzieć użycia jej do czynności, do której nie została zaprojektowana.
JEDNAK POTRZEBNA
Przyszłość, która nas faktycznie czeka, zaczęła się już kilkanaście lat temu. Jest nią przede wszystkim wdrożenie sztucznej inteligencji w organizacjach takich, jak np. siły zbrojne oraz przygotowanie kadry do nadchodzących zmian. Zatem prawidłowe wska-zanie obszarów, w których jest ona lepsza od czło-wieka, wydaje się być tutaj niezwykle ważną umie-jętnością przyszłego przywódcy każdego poziomu dowodzenia. Wykorzystanie w dobie wszechobecnej sztucznej inteligencji zalet dowodzenia przez cele będzie dzisiaj z pewnością dobrym rozwiązaniem.
Każda technologia ma swoje wady i zalety. Planując jej wprowadzenie do organizacji, należy mieć na uwadze, że zwiększa ona anonimowość i dystans między ludźmi, a u niektórych osób może osłabić pamięć czy nawet zwolnić je z myślenia. Takie osła-bienie zdolności do wnioskowania czy myślenia kry-tycznego może się objawiać dobrowolnym i bezkry-tycznym zrezygnowaniem z wnioskowania i przyję-ciem założenia, że maszyna wie lepiej.
Zalety wykorzystania sztucznej inteligencji wy-grywają jednak z jej wadami. Daje ona do dyspozy-cji ludzi więcej czasu na podjęcie decyzji czy dodat-kowe możliwe sposoby działania. Ta technologia u odpowiednio przygotowanych osób pozwala wyko-rzystać i rozwijać zdolność myślenia kreatywnego.
Może to prowadzić do osiągnięcia znaczącej i skoko-wej poprawy efektywności wykonywanych zadań w stopniu wykraczającym daleko poza nasze prze-widywania.
W przyszłości umiejętnie wykorzystana przez li-derów technologia zrewolucjonizuje proces podej-mowania decyzji. Stworzy to nową jakość i nowe standardy, które będą obejmować różne obszary działalności, np. gromadzenie, przechowywanie i przetwarzanie danych. Zdecydowanie wpłynie także na sposób prowadzenia działań przez siły zbrojne.
Współczesna armia spłaszcza struktury, dając więcej swobody decyzyjnej oficerom i podoficerom niż-szych szczebli oraz otwierając się na działania
nie-konwencjonalne. n
2 W opracowaniach angielskojęzycznych, umiejscawiając człowieka w łańcuchu decyzyjnym z maszyną, stosuje się określenia: in the loop, on the loop, out of the loop. Oznaczają one kolejno: człowieka w łańcuchu decyzyjnym, nadzorującego go i całkowicie poza nim.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
86
Autor jest starszym specjalistą Oddziału Eksperymentowania w Pionie Rozwoju Koncepcji i Wykorzystania Doświadczeń CDiSSZ.