NURKOWA JEST JEDNĄ Z WIELU, KTÓRĄ POSIEDLI W TRAKCIE ICH UNIWERSALNEGO PRZYGOTOWANIA.
Autor jest starszym specjalistą w Katedrze Technologii Prac Podwodnych Wydziału Mechaniczno- -Elektrycznego Akademii Marynarki Wojennej.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
128
Nurkowie minerzy są przygotowywani do zadań na większych głębokościach – do nurkowań ze
stosowaniem dekompresji, czego płetwonurkowie bojowi powinni unikać.
+
ARCH.13DTR
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
129
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
130
również chronione przed rozbrojeniem lub wydoby-ciem. Kierunkiem rozwoju współczesnych min mor-skich są inteligentne miny programowane do niszcze-nia wybranych typów jednostek z wyborem optymal-nego momentu ich zniszczenia.
W skład współczesnego systemu przeciwminowego wchodzą okręty uzbrojone w trały powierzchniowe i denne, wytwarzające pola fizyczne i działające me-chanicznie na minę. Obejmuje on również środki po-szukiwania działające punktowo lub strefowo, które identyfikują i niszczą miny. Z uwagi na istniejące za-grożenie okręty, takie jak trałowce lub niszczyciele min, będą w najbliższych dziesięcioleciach podstawo-wymi elementami obrony przeciwminowej. Ich wyko-rzystanie nie sprowadza się do ich uzbrojenia i zastoso-wanej techniki przeciwminowej, są one również bazą dla nurków minerów oraz centrum sterowania pojazda-mi podwodnypojazda-mi do identyfikacji i niszczenia pojazda-min. Nur-kowie minerzy uzupełniają ich możliwości w ingeren-cji podwodnej w przygotowaniu i eliminowaniu zagro-żenia ze strony min. We współczesnych flotach systemy przeciwminowe uzupełniają platformy powietrzne, które przygotowano do wykrywania i niszczenia min, oraz doraźnie przystosowane okręty i statki.
W tym miejscu nasuwają się pytania: jak wykrywać i zniszczyć inteligentne miny, które są w stanie prze-chowywać w pamięci dane z otoczenia, potrafią wy-brać moment wybuchu czy przeciwdziałać trałowa-niu. Jakimi środkami powinno się dysponować, aby zapewnić skuteczne działanie okrętów obrony prze-ciwminowej? Czy możliwy jest udział nurka minera w ich zniszczeniu lub neutralizacji w razie postawie-nia ich przy ważnych obiektach portowych i hydro-technicznych?
Specjaliści od obrony przeciwminowej, wyjaśnia-jąc, jak zniszczyć inteligentne miny, mówią, że ich za-lety mogą być zminimalizowane oddziaływaniem fali uderzeniowej, silnego pola magnetycznego lub pro-mieniowania jonizującego, a nawet rozładowaniem baterii zasilającej procesor i elementy wykonawcze miny. Nurek miner może wziąć udział w ich identyfi-kacji i zniszczeniu tylko w ograniczonym stopniu.
Ponadto potencjalny przeciwnik będzie stawiał miny i te proste, starej konstrukcji ze starych zapasów, i te nowoczesne. Doświadczenia z dwóch wojen w Zatoce Perskiej potwierdzają, że każdy typ miny odegra swo-ją rolę, jeśli jest postawiony właściwie. Przykładowo w konflikcie o Falklandy flota argentyńska postawiła miny w niewłaściwym miejscu, łatwym do ominięcia i wykrycia, w tym także przez nurków.
MOŻLIWOŚCI
Udział nurków minerów w rozbrajaniu min mor-skich jest enigmatyczny. Ich zadaniem jest identyfika-cja wykrytych obiektów i pomoc w ocenie, który wy-kryty cel jest groźny i który należy zniszczyć. Nurek miner będzie brał udział w niszczeniu min bardzo rzadko. Tylko wtedy, gdy bezpośredni udział innych środków jest niemożliwy, na przykład w takich
rejo-nach, jak strefa przybrzeżna, mielizny czy wąskie przestrzenie.
W obronie przeciwminowej od dziesięcioleci panu-je trend zastępowania nurków minerów w identyfika-cji i niszczeniu min lub obiektów podwodnych specja-lizowanymi bezzałogowymi pojazdami podwodnymi lub robotami. W trosce o życie nurków podczas dzia-łań przeciwminowych pojazdy podwodne wielokrot-nego lub jednorazowego użytku w dużym stopniu wspierają realizowane przez nich zadania.
Możliwości techniczne pojazdów lub środków hy-droakustycznych (sonarów wielowiązkowych) sprawia-ją, że dzięki nim można przekazać więcej informacji, niż uczyniłby to nurek miner. Kamera TV dużej czuło-ści widzi kilkakrotnie lepiej i dokładniej od oka nurka, a co najważniejsze, obraz jest przekazywany na po-wierzchnię do dowodzącego akcją w czasie rzeczywi-stym. Dotyczy to warunków, gdy woda ma średnią przezroczystość. Przy minimalnej widzialności pojazd, jeśli ma hydroakustyczne zobrazowanie 3D, też prze-każe więcej informacji niż nurek. Identyfikacja usytu-owania obiektów w przestrzeni toni wodnej, na dnie i w głębi dna środkami technicznymi daje zdecydowa-nie lepszy przegląd sytuacji, który jest wykonywany w czasie nieporównanie krótszym niż wymagany przez grupę nurków. W skrajnych wypadkach na dużych głę-bokościach zadanie może być niewykonalne dla nur-ków. Nie zmieniła się podstawowa metoda niszczenia min przez przyłożenie ładunku wybuchowego lub umieszczenie go w określonej odległości od wykrytego obiektu ze stosowną nastawą czasu lub odpalanych na sygnał. Tę czynność pojazd podwodny może wykonać szybciej i w szerszym zakresie niż nurek miner.
Czy zatem te urządzenia wyeliminują nurka minera z systemu obrony przeciwminowej? Odpowiedź na dzisiejszym poziomie wykorzystywanych środków walki jest oczywista – nie. Są miejsca i warunki dzia-łań, gdzie robot nie ma dostępu, gdzie sterowanie nim lub jego poruszanie się jest utrudnione lub niemożli-we (wąskie przejścia, przeszkody podwodne, sieci, podstawy obiektów hydrotechnicznych, wysoka fala, silne prądy wodne itp.). Nurek też napotka w nich po-dobne trudności, ale ma on możliwości skuteczniej-szego przeciwdziałania im lub przygotowania miejsca bądź drogi do wejścia pojazdu do akcji.
Typowy przykład, który ukazuje przewagę pojazdu nad nurkami minerami, to zajęcie półwyspu Al-Faw i portu Umm Qasr w czasie I wojny w Iraku. Działa-nia pojazdu umożliwiły wpłynięcie jednostek na tor wodny prowadzący do portu i przystąpienie do jego oczyszczania z postawionych min. Warunki hydrolo-giczne w tym rejonie były bardzo niekorzystne.
W wyniku wymieszania wody morskiej ze słodką za-sięg działania stacji hydrolokacyjnych przystosowa-nych do pracy na akwenach otwartych był ograniczo-ny. Na torze wodnym występował ponadto prąd pły-wowy, który miejscami osiągał prędkość 4 w., a mała przezroczystość wody radykalnie ograniczyła wyko-rzystanie nurków minerów.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
131
Do likwidowania zagrożenia w portach wyko-rzystano autonomiczny pojazd podwodny typu Remus, który, wyposażony w sonar boczny, wykry-wał i klasyfikowykry-wał obiekty podwodne, ograniczając tym samym liczbę zejść nurków minerów pod wodę.
W sytuacji, gdy użycie środków technicznych do identyfikacji i niszczenia min jest niemożliwe, np.
w strefie przybrzeżnej czy wtedy gdy niszczyciel min jest uszkodzony, pierwsze nurkowanie przeprowadzone przez grupę nurków minerów na akwenie zaminowa-nym jest działaniem rozpoznawczym, zaplanowazaminowa-nym po to, aby wyeliminować ryzyko wybuchu min ko-twicznych oraz pływających. Nurkowie wchodzą do akcji po poszukiwaniach min przez śmigłowiec lub trałowiec. W tym wypadku pomoc nurka minera spro-wadza się do określenia, jakiego rodzaju miny zostały postawione. Jeśli mina zostaje wykryta na małej głę-bokości, to najszybszym i najefektywniejszym sposo-bem jej zniszczenia jest wykorzystanie nurka minera.
Chociaż jest to niebezpieczne, to jednak ryzyko takiego działania jest zredukowane do pojedynczych osób lub niewielkiej liczby specjalistycznego personelu. Ten sposób użycia nurków jest określony w NATO jako procedura skokowa (pouncer operations).
Nurek miner może działać w wypadku rozpoznania zagrody ustawionej z min kotwicznych, dennych i pływających. Jego akcja będzie skuteczna, gdy miny zanurzone są w ten sposób, że ich korpus znajduje się na powierzchni lub blisko niej i są one widoczne za-równo z powierzchni, jak i powietrza lub są ułożone na kontrastowym dnie morskim, a przezroczystość wody pozwala na ich wizualne wykrycie.
Swoją pracę, polegającą na usuwaniu min kotwicz-nych (zagrodowych), denkotwicz-nych lub pływających, nurek może wykonywać wszędzie, szczególnie na akwe-nach zamkniętych. Nurkowie minerzy mogą być wy-korzystywani do poszukiwania min z zastosowaniem środków pozwalających na przyspieszenie ich prac, np. holowników podwodnych czy skrzydła holowane-go z powierzchni. Z chwilą wykrycia miny nurkowie oznaczają nawigacyjnie miejsce jej wykrycia, następ-nie czekają na decyzję kierującego akcją o jej znisz-czeniu lub pozostawieniu.
Jeśli poszukiwanie min prowadzi się na wodach otwartych, a obszar przeszukiwania jest duży, to nur-kowie minerzy do określenia położenia obiektów podwodnych wykorzystują hydrolokatory. Zanurzają się wtedy punktowo celem identyfikacji wykrytego obiektu. Czas pracy nurka będzie zależny od głęboko-ści, na jakiej będzie prowadził poszukiwania min, oraz od promienia ustawienia środków pływających zabezpieczających nurkowanie.
ZADANIA
Nurkowie minerzy (obrony przeciwminowej) wy-pełniają funkcję przypisaną saperom wojsk lądowych.
Najważniejsze ich zadania obejmują:
– udział w obronie przeciwminowej. Polega on na identyfikacji wykrytych min obiektów oraz, jeśli jest
to możliwe, niszczeniu przeszkód podwodnych, oczyszczaniu torów wodnych, portów i kotwicowisk;
– zabezpieczenie działania trałowców i niszczycieli min, a także pojazdów zdalnie sterowanych;
– wykonywanie podwodnych zadań rozpoznaw-czych, zapewniających bezpieczeństwo okrętom i jed-nostkom morskim w bazach morskich i portach, por-towym urządzeniom załadowczym, kotwicowiskom, a także budowlom hydrotechnicznym, obiektom ener-getycznym i komunikacyjnym;
– udział w niszczeniu podwodnych i brzegowych elementów obrony przeciwdesantowej oraz brzego-wych zapór przeciwdesantobrzego-wych;
– likwidację skutków dywersji podwodnej, w tym wykrywanie, niszczenie min, ładunków wybucho-wych i zidentyfikowanych wykrytych obiektów oraz przegląd kadłubów i urządzeń podwodnych w strefie małych (do 20 m) i średnich głębokości (20–50 m), a nawet głębinowych, teoretycznie do 80 m. W tym ostatnim przypadku praktyczne głębokości akcji są mniejsze i wynoszą od 20 do 30 m.
Nurkowie minerzy są przygotowywani do zadań na większych głębokościach (do nurkowań ze stosowa-niem dekompresji, czego płetwonurkowie bojowi po-winni unikać).
W czasie pokoju nurkowie minerzy oprócz szkole-nia zajmują się:
– poszukiwaniem i wykrywaniem na akwenach za-mkniętych i otwartych, torach wodnych i kotwicowi-skach niewybuchów oraz amunicji i zagubionego uzbrojenia po działaniach bojowych (materiały wybu-chowe i niebezpieczne po II wojnie światowej);
– identyfikacją wykrytych nieokreślonych przed-miotów, które zostały znalezione lub zaplątały się w sieci rybackie;
– usuwaniem i niszczeniem amunicji i uzbrojenia;
– poszukiwaniem improwizowanych urządzeń wy-buchowych i ich rozbrajaniem.
Bałtyk jest morzem wyjątkowo „bogatym” w zato-pioną po II wojnie światowej amunicję. Dla nurków minerów z państw bałtyckich jest to wyzwanie bardzo trudne, szczególnie że w przeważającej mierze jest to amunicja chemiczna.
W wielu państwach grupy minerów zajmują się nie tylko materiałami wybuchowymi pochodzenia woj-skowego, lecz także amunicją wszelkich typów, radio-aktywną, chemiczną i biologiczną.
OGRANICZENIA
W działaniach nurków minerów priorytetem jest za-pewnienie im bezpieczeństwa. Wszystkie ich działania są akcjami wysokiego ryzyka i wymagają wyposażenia ich w odpowiedni sprzęt. Niezbędna jest także właści-wa organizacja pracy, która, jak sugerują dokumenty NATO, pozostawia nurkowi stosowny margines bez-pieczeństwa. Największe zagrożenia dla nurka stwa-rzają miny bezkontaktowe, dlatego też dopóki obiekty podobne do min nie zostaną zidentyfikowane, to każdy powinien być traktowany jako mina bezkontaktowa.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2020
132
Miny bezkontaktowe, a takie głównie będą stoso-wane, w zależności od ich przeznaczenia mogą deto-nować, gdy będą działać na nie pola fizyczne o wy-biórczym natężeniu. Dlatego też do transportu nurka na miejsce akcji należy użyć łodzi o najcichszych silni-kach i niskoszumowego wyposażenia specjalistycz-nego i nurkowego. Nurek miner w okolicy nieznanej miny nie może korzystać z łączności bezprzewodowej, gdyż jest ona źródłem pól akustycznych, a tym bardziej ze środków hydrolokacyjnych. Mina bezkontaktowa może być czuła na drania mechaniczne (pole ciśnienio-we), fale hydrodynamiczne, pole elektryczne lub elek-trodynamiczne. Nurek przebywający w jej okolicy nie wytwarza silnych pól, ale przepływający w okolicy okręt lub szybka łódź mogą być źródłem zainicjowania jej zapalnika i detonacji. Od chwili zakończenia II woj-ny światowej wiadomo, że używa się min wielokanało-wych, których zapalnik jest logicznym sumowaniem wielu pól fizycznych o różnych natężeniach, dobranych do charakterystyki jednostki pływającej tak, by nie wy-buchała na skutek „planktonu”, lecz niszczyła cenne obiekty. Nurek miner, jeśli wygląd i kształt miny nie jest mu znany, stosuje zasadę: nie podpływa się blisko do nieznanego obiektu.
Podwodna eksplozja, zależnie od masy ładunku wy-buchowego, może mieć nieduży wpływ na okręt lub łódź, jeśli znajdują się w one bezpiecznej odległości.
Wybuch jednak może obezwładnić lub zranić nurka.
O jego przeżyciu po wystąpieniu fali uderzeniowej de-cyduje nie tylko odległość, lecz również jego pozycja w stosunku do jej czoła (energia fali jest mniejsza, gdy jego pozycja jest równoległa do jej kierunku, w ten sposób można minimalizować oddziaływania fali ude-rzeniowej).
W trakcie wykonywania zadań przez nurków mine-rów oddziaływanie środowiska wodnego może popra-wić lub pogorszyć jego możliwości. Do czynników, które mają na to wpływ, zalicza się takie, jak:
głębokość wody. Przy punktowym rozpoznawaniu akwenu oraz identyfikacji obiektu może być przekro-czona, a co za tym idzie, czas nurkowania będzie dłuż-szy, co wydłuży również dekompresję nurka. Dlatego głębokość dobieramy, oceniając jego możliwości, a także jego sprzętu dla danych warunków hydromete-orologicznych;
przezroczystość wody. Może ona uniemożliwić wykonanie nurkowi najprostszego zadania. Rozwiąza-niem tego problemu byłoby zastosowanie sonaru z wi-zjerem w masce pokazującego najbliższe otoczenie.
Nurek miner ma trudności w wykryciu miny zagłębio-nej, schowanej w dnie, mimo że środki techniczne mo-gą określić jej położenie;
rodzaj dna. Może on polepszyć lub pogorszyć ogólną widoczność min podpowierzchniowych.
W wypadku dna mulistego zadanie bardzo się kom-plikuje ze względu na pogorszenie widoczności pod-czas ruchu. W tych warunkach ważny jest dobór płetw, umiejętność wyważenia nurka i poruszania się bez naruszania warstwy mułu;
warunki hydrometeorologiczne. Są one szczegól-nie istotne w razie załamania się pogody. O wykona-niu zadania będą wtedy decydować:
– prądy wodne. Przy pracach wokół min kotwicz-nych, znajdujących się tuż pod powierzchnią, i płyt-kich min dennych prądy przekraczające 0,5 w. będą ją utrudniać i zagrażać bezpieczeństwu nurka, natomiast prądy przekraczające 1 w. zupełnie wykluczą nurwanie. Ważne jest, by ocenić warunki podwodne ko-rzystając z pojazdu lub zobrazowania sytuacji sonara-mi wielowiązkowysonara-mi,
– temperatura powietrza (morza). Niska tempera-tura zwiększa podatność nurka na chorobę dekom-presyjną i hipotermię, a także skraca jego czas
prze-Nurek miner podczas ćwiczeń
„Baltic Operations (Baltops) 2019”