Gospodarcze atuty transformacji sektora energetycznego

Transformacja energetyczna rozumiana jako przejście do zrównoważonej energetyki i gospodarki sprzyja nie tylko ochronie środowiska, ale w dłuższej perspektywie będzie wzmacniać konkurencyjność gospodarek. Ogranicze-nie emisji gazów cieplarnianych pobudza zapotrzebowaOgranicze-nie na niskoemisyjne technologie wytwarzania energii, co rodzi synergię celów polityki klimatycznej z interesem gospodarczym, tworząc sprzyjające warunki dla niskoemisyjnych gospodarek. Modernizacja energetyczna stwarza także przyjazne perspektywy ekonomiczne dla rozwoju nowych gałęzi przemysłu. Jest również szansą bu-dowy innowacyjnej gospodarki oraz osiągania korzyści ekonomicznych przez uzyskanie przewagi konkurencyjnej gospodarek niskoemisyjnych na rynku globalnym, związanych ze stosowaniem nowoczesnych technologii high-tech, napędzających politykę eksportową państw dysponujących patentami w tym zakresie. W jej wyniku następuje rozwój nowych sektorów gospodarki sprzy-jający pobudzeniu przemysłowej konkurencyjności.

Transformacja energetyczna stwarza doskonałą okazję do promocji na-rodowych interesów gospodarczych, a przemysł energetyki niskoemisyjnej może stać się katalizatorem pobudzenia gospodarczego (m.in. przez eksport technologii ograniczających emisję GHG) i źródłem stymulowania lokalne-go zatrudnienia przez stworzenie znaczącej liczby nowych miejsc ekopracy.

Przewaga w zakresie nowoczesnych technologii energetycznych powoduje, że wiele państw łączy walkę ze zmianami klimatu z interesem gospodarczym definiowanym w kategoriach wzrostu konkurencyjności. Znaczenie ekonomi-ki zmian klimatycznych podkreśla raport brytyjsekonomi-kiego ekonomisty Nicholasa Sterna, który wskazuje, że

(...) kroki zmierzające do ograniczenia zmian klimatycznych stworzą ponadto nowe perspektywy dla biznesu: powstaną nowe rynki dla technologii wytwarzania czystej energii i dla innych czystych towarów i usług. Rynki te mogą rozwinąć się w takim

37 Z jednej strony udział energii odnawialnych w miksie energetycznym ciągle rośnie (Europa), z drugiej zaś wciąż buduje się nowe elektrownie węglowe (Azja).

stopniu, że warte będą setki miliardów dolarów rocznie, a zatrudnienie w tych sekto-rach odpowiednio wzrośnie³⁸.

Polityka ekologicznej transformacji energetycznej realizuje cele ekono-miczne, integrując cele środowiskowe z celami gospodarczymi. Promocja go-spodarki niskoemisyjnej (low-emission economy) stwarza uwarunkowania do rozwoju wielu sektorów przemysłu (energetycznego, budowlanego, motory-zacyjnego i innych). W tym sensie polityka klimatyczna staje się narzędziem strategii ekonomicznej, umożliwiając osiąganie wzrostu gospodarczego przy jednoczesnym ograniczeniu emisji zanieczyszczeń. Ekologiczna modernizacja ma zapewnić osiągnięcie celów środowiskowych z jednoczesnym postępem industrialnym i wzrostem gospodarczym. Europejskie firmy zajmują silną po-zycję w światowym sektorze produkcji energii odnawialnej, zatrudniając oko-ło 1,2 mln osób w 2015 roku, aczkolwiek to kraje azjatyckie charakteryzuje największa dynamika w tworzeniu zatrudnienia w sektorze zielonej energii (60% udziału w globalnym zatrudnieniu w tym sektorze)³⁹. Według Interna-tional Renewable Energy Agency w 2015 roku w sektorze energetyki odna-wialnej (z wyłączeniem dużych elektrowni wodnych) zatrudnionych było oko-ło 8,1 mln ludzi, najwięcej w sektorze fotowoltaiki (2,8 mln osób), produkcji biopaliw płynnych (1,7 mln), energetyce wiatrowej (1 mln)⁴⁰. Pięć z 10 krajów z największą liczbą miejsc pracy w energetyce odnawialnej to Chiny, Indie, Indonezja, Japonia i Bangladesz. Produkcja paneli fotowoltaicznych przeniosła się zdecydowanie z Europy i Ameryki Północnej właśnie do Azji (Chiny i Japo-nia). Chiny wytworzyły w 2014 roku około 70% światowej produkcji modułów słonecznych PV (około 34 GW mocy)⁴¹. W Indiach słoneczna PV daje zatrud-nienie ponad 100 tys. pracowników⁴².

Niemcy. Kraj ten, dążąc do zbudowania gospodarki niskowęglowej, wypra-cował najsilniejszą pozycję międzynarodową w zielonych innowacjach, dale-ko wyprzedzając w tym zakresie pozostałe kraje UE. W ten sposób w Niem-czech koszty transformacji energetycznej (energiewende) są przynajmniej

38 Stern Review: The Economics of Climate Change, 2006, http://webarchive.national archives.

gov.uk/+/http://www.hm-treasury.gov.uk/sternreview_index.htm (dostęp: 15.05.2015). Raport przygotowany dla rządu Zjednoczonego Królestwa omawiał wpływ zmian klimatycznych i glo-balnego ocieplenia na światową ekonomię.

39 Renewable Energy and Jobs – Annual Review 2016, IRENA 2016, s. 17. Miejsca pracy głównie przy produkcji (turbin wiatrowych i paneli słonecznych) są coraz bardziej skoncentro-wane w krajach azjatyckich, pozostałe zaś segmenty produkcji (obsługa, konserwacja, projekto-wanie i montaż) są utrzymywane w większości krajów.

40 Ibidem, s. 5, 11.

41 T. Młynarski, M. Tarnawski, Źródła energii i ich znaczenie dla bezpieczeństwa energetycz-nego w XXI wieku, Difin, Warszawa 2016, s. 207.

42 Renewable Energy and Jobs..., s. 17.

częściowo rekompensowane przez zyski z eksportu zaawansowanych techno-logii⁴³. Niemcy zakładają stopniowe (do 2022 r.) wycofywanie energii jądrowej z portfela energetycznego, przy wzroście udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji prądu (do ok. 50% w 2030 r. i do 80% w 2050 r.), a także zmniej-szenie uzależnienia od importu energii i obniżenia emisji dwutlenku węgla.

Zgodnie z prawem odnawialne źródła energii mają pierwszeństwo w stosunku do tradycyjnej generacji. Dzięki temu oraz za sprawą systemu wsparcia (m.in.

poprzez gwarantowaną stałą cenę odbioru) dla zielonej energetyki jej udział w produkcji energii elektrycznej w Niemczech wzrósł trzykrotnie w ciągu ostatnich 10 lat. Społeczeństwo niemieckie zdecydowanie opowiada się za dal-szym rozwojem OZE nawet w obliczu rosnących stawek detalicznych. Są to realne koszty transformacji energetycznej (rekompensowane ograniczeniem wydatków na import paliw kopalnych), które w długoterminowej perspekty-wie mają się zwrócić przyszłym pokoleniom.

Francja. Cel transformacji energetycznej przyjęła także Francja w ustawie Transition énergétique pour la croissance verte (2015), która zakłada między innymi zmianę modelu energetycznego opartego na paliwach kopalnych po-przez promowanie zielonego wzrostu i efektywności energetycznej (przy stop-niowym zmniejszaniu udziału energetyki jądrowej). Jednym z głównych spo-sobów ograniczenia zużycia energii jest efektywność energetyczna w sektorze budownictwa i transportu. Francuska transformacja energetyczna zakłada zmniejszenie końcowego zużycia energii o 20% w 2030 roku i o 50% w roku 2050 w stosunku do roku 2012, zwłaszcza poprzez inwestycje w sektorach budownictwa i transportu, a także przez zmniejszenie zużycia paliw kopal-nych (ropy, gazu, węgla) o 30% do 2030 roku (w stosunku do roku 2012) oraz wzrost udziału energetyki odnawialnej z 14% w 2012 roku do poziomu 32%

w 2030 roku. W sektorze mieszkalnictwa (który odpowiada za prawie poło-wę zużycia energii w kraju) działania obejmują między innymi obowiązkową termo modernizację budynków, montaż tak zwanych inteligentnych liczników.

Sektorem, w którym upatruje się znaczącego obniżenia emisji CO₂, jest sek-tor transportu, między innymi przez spopularyzowanie pojazdów z napędem elektrycznym. Francuska transformacja stawia także na ekologizację prze-strzeni publicznej i wprowadza wysoki podatek za emisję CO₂ z paliw kopal-nych w zależności odgenerowanej emisji.

Francja i Niemcy na wspólnym posiedzeniu Rady Ministrów 19 lutego 2014 roku ogłosiły zawiązanie partnerstwa przemysłowo-technologicznego w za-kresie rozwoju technologii inteligentnych sieci przesyłu energii elektrycznej,

43 Niemieckie firmy mają około 15-procentowy udział w globalnym rynku zielonych tech-nologii, a w następnych latach udział ten ma zostać zwiększony. R. Bajczuk, Ochrona klima-tu – specjalność niemieckiego eksporklima-tu i dyplomacji, Ośrodek Sklima-tudiów Wschodnich, nr 104, 3.04.2013, s. 5.

technologii energetyki słonecznej i wodorowej, efektywności energetycznej i magazynowania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, a także rozwój badań naukowych. Określono również instytucje partnerskie mające wspie-rać tę współpracę, jak francuska Agencja Środowiska i Zarządzania Energią (ADEME) i Niemiecka Agencja Energetyczna (DENA) czy francusko-nie-mieckie biuro na rzecz rozwoju energetyki odnawialnej OFAEnR (L’Office franco-allemand pour les énergies renouvelables)⁴⁴. W kolejnym etapie planuje się przygotowanie wspólnej strategii przemysłowo-technologicznej, a w przy-szłości powołanie wspólnego konsorcjum produkującego komponenty dla urządzeń przemysłu energetyki odnawialnej (paneli fotowoltaicznych, turbin wiatrowych itp.) ukierunkowanego na eksport technologii niskoemisyjnych i rozbudowę inteligentnych sieci (smart grids)⁴⁵.

Dania realizuje konsekwentnie plan pełnego przejścia na odnawialne źródła energii do roku 2050. Transformacja energetyczna w Danii rozpoczęła się w po-łowie lat 90. XX wieku, i była oparta na budowie zdecentralizowanych źródeł energetyki odnawialnej (głównie wiatrowej i biomasy) oraz na polityce efek-tywności energetycznej⁴⁶. W 2015 roku elektrownie wiatrowe osiągnęły poziom 42% udziału (rekord światowy) w duńskim miksie zużycia energii elektrycz-nej⁴⁷. Dania stanowi przykład sukcesu strategii energetycznej transformacji zmierzającej do całkowitego wyeliminowania stosowania paliw kopalnych do 2050 roku. Duński producent turbin wiatrowych (Vestas) jest ważnym elemen-tem w gospodarce kraju. Duńska transformacja energetyczna obejmuje znaczą-cy udział generacji rozproszonej w strukturze moznaczą-cy wytwórczych i produkcji energii elektrycznej i ciepła, oraz promocję procesów kogeneracyjnych w skali makro (elektrociepłownie zawodowe) i mikro (bloki małej mocy).

Szwecja. Kraj ten rozwija aktywność gospodarczą, którą można okre-ślić mianem „przemysłu przyjaznego środowisku” (Environmental Industry).

W rezultacie polityki zrównoważonego rozwoju tylko 5% energii elektrycznej wytwarza się przy użyciu paliw kopalnych (45% pochodzi z elektrowni wod-nych, 38% z energii jądrowej, a 12% z innych źródeł odnawialnych)⁴⁸. Szwedz-ki rząd w ramach energetyczno-klimatycznej modernizacji przyjął cel, by do 2020 roku osiągnąć 50-procentowy udział OZE w całkowitym zużyciu energii

44 T. Młynarski, Uwarunkowania transformacji polityki energetycznej Francji. Między eko-logiczną modernizacją a ekonomiczną kalkulacją, „Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 9, 2015, s. 369.

45 Ibidem.

46 Przykładem efektywnego gospodarowania odpadami jest Kopenhaga, gdzie 98% ciepła miejskiego jest dostarczane przez ciepło odpadowe.

47 New Record-breaking Year for Danish Wind Power, Energinet.dk, http://energinet.dk/EN/

El/Nyheder/Sider/Dansk-vindstroem-slaar-igen-rekord-42-procent.aspx (dostęp: 15.09.2016).

48 Sweden, World Energy Council, http://www.worldenergy.org/data/trilemma-index/

country/sweden/2013 (dostęp: 22.09.2016).

(10% w sektorze transportu)⁴⁹. Istotnym elementem polityki energetycznej Szwecji jest energooszczędność, co niesie duże znaczenie dla zmniejszenia kosztów funkcjonowania całej gospodarki. Warto zauważyć, iż zużycie energii w Szwecji od około 25 lat pozostaje na mniej więcej tym samym poziomie, ale przy postępującym wzroście PKB.

Gospodarki na świecie znacząco się różnią w zakresie udziału PKB prze-znaczanego na stymulowanie zielonego wzrostu. Przykładowo w latach 2008–

2009 Korea Południowa wydała na ten cel 5% PKB, Chiny nieco ponad 3%, Stany Zjednoczone i Japonia około 1% PKB, a średnia na świecie wyniosła 0,7% (zob. tab. 6)⁵⁰. Najsilniejszym bodźcem rynkowym osłabiającym rozwój zielonej gospodarki są subsydia dla paliw kopalnych⁵¹. Ceny rynkowe węgla, ropy, gazu ziemnego oraz produktów z nich uzyskanych (prąd elektryczny, paliwa) nie tylko nie obejmują szkód środowiskowych powodowanych ich wpływem, ale często surowce te są dotowane przez państwa. Współcześnie wszystkie gospodarki są uzależnione od paliw kopalnych, co więcej kraje roz-wijające się i aspirujące do wzrostu też podążają tą drogą, gdyż paliwa kopalne są najtańsze. Tak długo, jak długo paliwa kopalne są mocno dotowane, a ich cena nie obejmuje kosztów związanych z usuwaniem zanieczyszczeń, kosztów społecznych, inne niskoemisyjne źródła energii pozostaną niekonkurencyjne.

Transformacja w kierunku niskoemisyjnych źródeł energii wymaga czasu i olbrzymich nakładów finansowych. Bariery transformacji leżą w ogranicze-niach techniczno-ekonomicznych, związanych z dużymi kosztami inwestycyj-nymi oraz interesach lobby przemysłu energetyki konwencjonalnej. Można jednak oczekiwać, że poniesione nakłady przyniosą w przyszłości tak zwany efekt renty, to znaczy kiedyś poniesione ogromne koszty modernizacji systemu energetycznego w kierunku niskoemisyjności i energooszczędności przyniosą zyski w postaci tańszego prądu czy opłat za energię. Transformacja systemu energetycznego jest kosztowna, ale w dłuższej perspektywie niesie konkretne

49 Energy in Sweden 2015, Swedish Energy Agency, 2015, s. 74–75, https://www.energimyn-digheten.se/globalassets/statistik/overgripande-rapporter/energy-in-sweden-till-webben.pdf (dostęp: 22.09.2016).

50 E.E. Barbier, Are There Limits to Green Growth?, „World Economics”, Vol. 16 , No. 3, 2015 July–September, s. 4.

51 Subsydia dla producentów paliw kopalnych obejmują: wyższe ceny na rynkach krajo-wych, zwolnienia podatkowe, obniżone opłaty licencyjne. Szacuje się, że subsydia dla produkcji ropy i gazu w Rosji wynoszą ok. 14,4 mld dol. rocznie, w Norwegii 4 mld dol., w Kanadzie 2,8 mld dol., w Indonezji 1,8 mld dol. W 2014 r. w USA subsydia produkcyjne dla paliw kopal-nych wzrosły z 12,7 mld dol. w 2009 r. do 18,5 mld. Średnio na świecie subsydia i niedoszacowa-nie kosztów paliw kopalnych stanowią 3,5% PKB. W niedoszacowa-niektórych krajach proporcje te są jednak znacząco wyższe: 18% w Arabii Saudyjskiej, 10% w Indonezji i Rosji, 6% w Chinach i Indiach.

Są to ukryte koszty ponoszone przez społeczeństwa. Roczne kwoty wydawane na świecie na subsydia dla paliw kopalnych sięgają niemal 500 mld dol., z czego 190 mld jest wydawane przez państwa G20. Ibidem, s. 14, 21.

korzyści gospodarcze, społeczne i środowiskowe, takie jak poprawa zdrowia ze względu na ograniczenie zanieczyszczenia powietrza, ale także zwiększenie poziomu niezależności i bezpieczeństwa energetycznego kraju ze względu na ograniczenie importu paliw kopalnych (oszczędności budżetowe) i dywersyfi-kację bazy paliwowej. Inne korzyści to nowe miejsca pracy, rozwój działalności badawczo-rozwojowej (B+R), kształcenie kadr specjalistów czy poprawa opła-calności wytwórczej wobec kosztów związanych z rozwojem międzynarodo-wych i regionalnych systematów redukcji emisji GHG.

Tab. 6. Wsparcie dla zielonej gospodarki Energia

niskoemisyj-na (1) [mld dol.]

Efektywność energe-tyczna (2) [mld dol.]

Hydro i zagospodaro-wanie odpadów (3)

[mld dol.]

PKB [%]

Chiny 1,6 182,4 34 3,1

USA 39,3 58,3 20 0,9

Korea Pd. 30,9 15,2 13,8 5,0

Japonia 14 29,1 0,2 1,0

UE 13,1 0,6 0 0,2

Niemcy 0 13,8 0 0,5

Australia 3,5 6,5 0 1,3

Francja 0,9 5,1 0,2 0,3

W. Brytania 0,9 4,9 0,1 0,3

Kanada 1,1 1,4 0,3 0,2

Włochy 0 1,3 0 0,1

G20 105,3 330,1 78,1 0,8

Świat 107,6 335,3 79,1 0,7

(1) wsparcie dla OZE, EJ i CCS

(2) wsparcie dla oszczędności energii w mieszkalnictwie i transporcie i ograniczeniu strat sieci przesyłowych (3) wsparcie dla ograniczenia zanieczyszczenia wody i eliminacji odpadów

Źródło: opracowanie własne na podstawie: E.E. Barbier, Are There Limits to Green Growth?, „World Econo-mics”, vol. 16, no. 3, 2015 July–September, s. 5.