Na przełomie XX i XXI wieku wyłoniła się grupa państw znajdujących się w podwójnej roli – kraju de facto rozwiniętego i uprzemysłowionego, a jedno-cześnie z mocy klasyfikacji ONZ kraju rozwijającego się, a więc spoza Aneksu I Konwencji UNFCCC. Przykładem takich państw są Meksyk i Korea Południo-wa. W związku z akcesją do OECD Meksyk (maj 1994) i Korea Południowa (grudzień 1996) wycofały się z G77. Kraje te mają legitymację do odgrywania roli pośredników i partnerów na rzecz budowy szerszego globalnego poparcia na rzecz polityki klimatycznej wśród krajów rozwijających się.
Meksyk. Meksyk ratyfikował konwencję klimatyczną 11 marca 1993 roku, a protokół z Kioto 7 września 2000 roku. Historycznie poziom emisji wzrastał (w okresie 1990–2013 o 74%), ale w coraz większym stopniu emisja przesu-nęła się z sektora rolnictwa i gospodarowania ziemią (24% w 1990 r.) do sek-tora produkcji energii, gdzie pomiędzy 1990 a 2013 rokiem emisje wzrosły o ponad 50%1. W 2010 roku gubernatorzy stanów Chiapas (Meksyk), Acre (Brazylia) i Kalifornii (Stany Zjednoczone) podpisali wstępne porozumienie o współpracy w celu stworzenia rynku kupna i sprzedaży uprawnień do emi-sji dwutlenku węgla z wykorzystaniem leśnictwa. Otworzyło to rządowi stanu Chiapas drogę do promowania pilotażowego projektu w ramach programu REDD+ w puszczy tropikalnej Lacandon, który ma przynieść uprawnienia do emisji dwutlenku węgla dla podmiotów w Kalifornii. Projekt jest realizowany na terenach siedmiu narodowych rezerwatów przyrody. Meksyk dokonał po-stępów w planowaniu polityki i rozwoju instytucji na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu między innymi w 2012 roku, przyjmując kluczową ustawę będącą podstawą jego polityki klimatycznej (Ley General de Cambio Climático,
1 Mexico, Climate Action Tracker Partners, 30th March 2015, http://climateactiontracker.
org/countries/mexico.html (dostęp: 25.07.2016).
LGCC), jedną z pierwszych tego typu regulacji w krajach rozwijających się2. Ustawa definiuje cel zmniejszenia emisji o 50% w stosunku do poziomu z 2000 do 2050 roku. W czerwcu 2013 roku przyjęto Narodową Strategię Zmian Kli-matu (NSCC), w której Meksyk potwierdził założone cele, z zastrzeżeniem otrzymania międzynarodowego wsparcia3. NSCC projektuje strategiczne długo terminowe założenia klimatyczne oraz określa ogólne wytyczne o cha-rakterze operacyjnym. Drugi Specjalny Program Zmian Klimatu (PECC na lata 2014–2018) zawiera 23 środki zmniejszające emisję do 2018 roku4. Ponadto zawiera cele dla rozwoju OZE na lata 2018–2024 (24,61% do 2024 r.)5. Mek-syk pozyskuje około 11% energii elektrycznej z hydroelektrowni, a pozosta-łe odnawialne źródła dostarczają około 3% energii elektrycznej (2013). Kilka projektów wiatrowych znajduje się w stanie Baja California i w południowym Meksyku, energetyka wiatrowa i słoneczna są jednak nadal stosunkowo mało rozwinięte w tym kraju. Meksyk znajduje się w ścisłej czołówce państw wyko-rzystujących energię geotermalną w produkcji prądu elektrycznego (wyróżnia się zakład geotermalny Cerro Pietro z zainstalowaną mocą 645 MW w stanie Baja California). W dniu 28 marca 2015 roku przedstawiono INDC, proponu-jąc bezwarunkową redukcję emisji gazów cieplarnianych o 25% do 2030 roku (oraz warunkową redukcję o 40% do 2030 roku, uzależnioną od otrzymania wsparcia międzynarodowego)6. Szczyt emisji dla całej gospodarki ma przypaść na rok 2026, a następnie mają one maleć.
Korea Południowa (Republika Korei). Dynamiczna industrializacja w la-tach 80. ubiegłego stulecia stała się źródłem dużych problemów związanych z zanieczyszczeniem środowiska. W połowie XX wieku Korea Południowa zaliczała się do grona zacofanych państw rolniczych, a z wojny w latach 1950–
1953 kraj wyszedł poważnie zdewastowany – zniszczono około połowy bazy
2 Cámara de Diputados del H. Congreso de La Unión, Secretaría General Secretaría de Ser-vicios Parlamentarios Dirección General de SerSer-vicios de Documentación, Información y Análi-sis, www.inecc.gob.mx/descargas/2012_lgcc.pdf (dostęp: 25.07.2016).
3 National Climate Change Strategy 10-20-40 Vision, Federal Government of Mexico, Min-istry of the Environment and Natural Resource, https://mitigationpartnership.net/sites/default/
files/encc_englishversion.pdf (dostęp: 25.06.2016).
4 Programa Especial de Cambio Climático, http://www.semarnat.gob.mx/sites/default/files/
documentos/transparencia/programa_especial_de_cambio_climatico_2014-2018.pdf (dostęp:
25.07.2016).
5 Programa Especial para el Aprovechamiento de Energías Renovables, Diario Oficial de la Federación, http://www.dof.gob.mx/nota_detalle.php?codigo=5342501&fecha=28/04/2014 (dostęp: 18.07.2016).
6 Między innymi pod warunkiem współpracy technicznej, dostępu do tanich środków finansowych i transferu technologii. Mexico INDC, UNFCCC, http://www4.unfccc.int/Sub-missions/INDC/Published%20Documents/Mexico/1/MEXICO%20INDC%2003.30.2015.pdf (dostęp: 16.07.2016).
przemysłowej i 3/4 linii kolejowych. Państwo zajmujące południową część Półwyspu Koreańskiego dokonało jednak w ciągu ostatnich dziesięcioleci spektakularnego skoku cywilizacyjnego. Za sprawą rozbudowy sektora prze-mysłowego w Korei Południowej nastąpił dynamiczny wzrost gospodarczy, a w ślad za nim rosła emisja GHG (w latach 1990–2013 niemal o 150%, co sta-nowiło największy wzrost procentowy wśród państw OECD)7. Dynamicznie rozwijający się eksport przemysłu wytwórczego Korei odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu poziomu emisji.
Na początku lat 90. XX wieku władze w Seulu wprowadziły liczne inicjatywy mające na celu ścisłą regulację emisji 26 rodzajów gazów i pyłów. Zintensyfiko-wano także działania w ramach rządowego programu zalesienia. Największym problemem było jednak ograniczenie emisji w sektorze energetycznym. Zapo-trzebowanie energetyczne południowokoreańskiego przemysłu zdecydowanie przewyższało potencjał surowcowy Korei Południowej, która posiada niewiel-kie zasoby energetyczne (głównie węgiel słabej jakości). Kraj ten jest jednym z największych światowych importerów energii (97% całkowitego zużycia ener-gii pierwotnej pochodzi z importu drogą morską). Większość zainstalowanych mocy wytwórczych jest oparta na paliwach kopalnych – udział ropy naftowej w krajowej konsumpcji energii pierwotnej to 39%, węgla – 31%, a gazu ziemne-go – 16% (2014)8. Węgiel stanowi 40% dostaw energii elektrycznej Korei Połu-dniowej9, aczkolwiek kraj ten promuje rozwój odnawialnych źródeł energii, tak by zwiększyć udział OZE w produkcji energii elektrycznej z 2% do 10% w 2022 roku, oraz by w roku 2027 OZE zaspokajały 12% całkowitej konsumpcji energii (wobec 2% w roku 2013)10. Niewielki udział elektrowni wodnych ogranicza się do małych zapór na rzece Han oraz elektrowni szczytowo-pompowej w Yangy-ang (1 GW), 120 km od stolicy Seulu11.
Korea Południowa znalazła się wśród państw, które ratyfikowały protokół z Kioto, lecz, pomimo systematycznie pogarszającej się sytuacji ekologicznej, nie została objęta obowiązkiem ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
W sierpniu 2008 roku, w 60. rocznicę powstania państwa południowoko-reańskiego, ogłoszono politykę niskoemisyjnego zielonego wzrostu jako
7 CO2 Emissions from..., s. 48–50.
8 Udział ropy zmalał od połowy lat 90. XX w. z poziomu 66%. Udział energii jądrowej to 13%, a OZE zaledwie 1%. Korea South, CAB EIA, 5th October 2015, www.eia.gov/beta/interna-tional/analysis.cfm?iso=KOR (dostęp: 24.02.2016).
9 Zapotrzebowanie na energię elektryczną Korei Południowej wzrosło o 162% w latach 1990–2013. W produkcji prądu elektrycznego energia jądrowa zapewnia 1/3, podczas gdy pali-wa kopalne aż 2/3 zapotrzebopali-wania (2015).
10 South Korea, International energy data and analysis 2015, http://www.eia.gov (dostęp:
20.05.2016).
11 T. Młynarski, M. Tarnawski, Źródła energii..., s. 148–149.
nową wizję rozwoju gospodarczego realizującego cele ekologiczne na kolejne 60 lat12. W lutym 2009 roku prezydencki komitet (składający się z ministrów i ekspertów) rozpoczął promocję polityki zielonego wzrostu. W celu przy-spieszenia jej realizacji w lipcu 2009 roku uchwalono narodową strategię zie-lonego wzrostu (2009–2050) i pierwszy plan pięcioletni (2009–2013), które miały zapewnić kompleksowe ramy prawnopolityczne na rzecz rozwoju eko-logicznego w perspektywie krótko- i długoterminowej13. W kwietniu 2010 roku przyjęto także ustawę o niskiej emisji dwutlenku węgla (Framework Act on Low Carbon, Green Growth). Wszystkie te działania służyły realizacji ogólnonarodowego celu wypracowania modelu zrównoważonego rozwoju przy zagwarantowaniu stałego wzrostu gospodarczego14. W czerwcu 2014 roku przyjęto drugi plan pięcioletni (2nd Five-Year Plan for Green Growth) na lata 2014–2018.
W ocenie południowokoreańskich władz ograniczenie emisji gazów cie-plarnianych może się przyczynić do wzrostu konkurencyjności południowo-koreańskiej gospodarki. Rząd zamierza stać się głównym eksporterem tech-nologii niskoemisyjnych, przeznaczając 30,7 mld dol. dla wsparcia badań nad rozwojem odnawialnych źródeł energii, efektywnością energetyczną budyn-ków i poprawą gospodarki odpadami15. Przewidywane korzyści tych działań obejmują zwiększenie zatrudnienia w sektorach ekologicznych, poprawę przy-chodów i bezpieczeństwa energetycznego, a także znaczącą redukcję emisji GHG16. Wszystkie te wysiłki mają sprawić, że południowokoreańska gospo-darka stanie się z jednej strony bardziej przyjazna środowisku, a z drugiej – zyska na konkurencyjności.
Korea Południowa z sukcesem wdrożyła zieloną strategię rozwoju – kom-pleksowy pakiet polityk nakierowany na wszystkie obszary polityk, w tym na zmiany klimatyczne. Jednym z jego głównych elementów był system cap-and--trade wprowadzony w styczniu 2015 roku. Jego prekursorem był wdrożo-ny w 2012 roku system zarządzania przez cele (Target Management System), który objął 60% emisji kraju. Koreański ETS obejmuje zarówno bezpośred-nie, jak i pośrednie emisje, w tym wszystkie instalacje urządzeń w sektorach
12 E. Zelenovskaya, Green Growth Policy in Korea: A Case Study, ICCG, s. 3, http://www.ic-cgov.org/wp-content/uploads/2015/05/08_reflection_june_2012.pdf (dostęp: 16.06.2016).
13 National Strategy and the Five-Year Plan (2009–2013), http://www.greengrowth.go.kr (dostęp: 23.06.2016); National Strategy for Green Growth, http://www.iea.org/policiesandmea-sures/pams/korea/name-39013-en.php (dostęp: 23.06.2016).
14 Green Growth Korea Now & the Future, The Committee on Green Growth, http://www.
greengrowth.go.kr/download/green-eng-bro.pdf (dostęp: 23.06.2016).
15 Green Growth in Action: Korea, http://www.oecd.org/korea/greengrowthinactionkorea.
htm (dostęp: 22.06.2016).
16 Green Growth Korea Now & the Future...
przemysłowych i energetycznych o rocznej emisji większej niż 25 kt CO2e17. W fazie I (2015–2017) nie ma systemu aukcyjnego (100% uprawnień przy-znano za darmo)18. Limity dla etapu II (2018–2020) i Etapu III (2021–2025) nie zostały jeszcze ogłoszone. W fazach II i III liczba uprawnień może jednak zostać zmniejszona do 90%19. Dla porównania w EU ETS w fazie III (2013–
2020) około 50% uprawnień podlega obrotowi rynkowemu. Sektory wrażliwe (narażone na carbon leackage) otrzymają bezpłatne uprawnienia w ilości od-powiadających ich średnim emisjom z okresu 2011–2013 (wyłączono sektory lotnictwa, naftowy i ceramiczny)20.
W czerwcu 2015 roku Korea Południowa zapowiedziała anulowanie czte-rech planowanych nowych elektrowni węglowych o łącznej mocy 3740 MW.
W tym samym czasie ogłoszono plany budowy dwóch nowych reaktorów ją-drowych21. W siódmym planie dostaw energii elektrycznej (z czerwca 2015 r.) Korea Południowa zaplanowała następujący energy mix do roku 2029: energia jądrowa – 28,2%, węgiel – 32,3%, LNG – 24,8%, źródła odnawialne – 4,6%, systemy kogeneracji 5,8% oraz produkcja energii z ropy naftowej i elektrowni szczytowo-pompowych łącznie – 4,3%22. Oznacza to spadek udziału węgla i wzrost znaczenia energetyki jądrowej w porównaniu z poprzednim planem zaopatrzenia w energię elektryczną. W lipcu 2016 roku ogłoszono, że Korea zamknie do 2025 roku 10 starych elektrowni węglowych, by obniżyć uzależ-nienie od brudnych paliw i zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych23.
Rozwój OZE jest stymulowany przez program Renewable Portfolio Stan-dard (RPS), wprowadzony w 2012 roku (zastąpił obowiązujące taryfy gwaran-towane). RPS zobowiązuje dostawców do wypełnienia rocznych celów pro-dukcji energii ze źródeł odnawialnych. Rząd koreański planuje zainwestować 8,2 mld dol. w budowę morskich farm wiatrowych, tak by do końca 2019 roku
17 South Korea, CAT, 2nd July 2015, http://climateactiontracker.org/countries/southkorea.
html (dostęp: 30.07.2016).
18 W ocenie niektórych ekspertów ograniczenia emisji przewidziane dla fazy I nie są wystarczająco restrykcyjne, aby doprowadzić do wypełnienia obietnic, jakie złożono w stosunku do roku 2020 (poziom dopuszczalnej emisji ma zmniejszyć się z 573 mln t/CO2 w 2015 r. do 551 mln t/CO2 w 2017 r. South Korea... CAT, 2nd July 2015.
19 Towards a Global..., s. 17.
20 Ibidem. W południowokoreańskim ETS podczas I i II fazy (2015–2020) system oparty jest wyłącznie na inwestycjach w kraju, tzn. uczestnicy mogą uzyskać jednostki redukcji emisji na podstawie inwestycji krajowych, co kontrastuje z rozwiązaniami stosowanymi w UE, gdzie uczestnicy mogą korzystać z międzynarodowych projektów CDM i JI.
21 Korea Pd. zajmuje (2015) piąte miejsce na świecie pod względem ilości zainstalowanej mocy energii jądrowej i umacnia pozycję znaczącego dostawcy technologii jądrowych.
22 The 7th Basic Plan for Long-term Electricity Supply and Demand (2015–2029), July 2015, s. 12, https://www.kpx.or.kr (dostęp: 18.07.2016).
23 South Korea to shut 10 ageing coal-fired power plants by 2025, Reuters, 5th July 2016, www.
reuters.com/article/us-southkorea-coal-idUSKCN0ZM06A (dostęp: 8.08.2016).
elektrownie wiatrowe osiągnęły moc 2,5 GW (w 2012 r. było to 0,4 GW). Kraj ten promuje projekty solarne i energetykę pływów morskich w ramach zielo-nej strategii wzrostu. Dla sektora budownictwa mieszkaniowego rząd utworzył program dotacji (projekt 1 Million Green Homes) obejmujący zainstalowanie w milionie domów odnawialnych źródeł energii geotermalnej, słonecznej PV lub małych elektrowni wiatrowych i paneli solarnych. Dotacje sięgają 50%
kosztów dla każdego gospodarstwa domowego, a program jest wprowadzany z sukcesem. W sektorze transportu w 2009 roku Korea Południowa przyjęła standardy emisji 140 g/km, obowiązujące od 2015 roku dla lekkich ciężaró-wek. W grudniu 2014 roku średnia emisja została ograniczona i przyjęto stan-dard 97 g/km od 2020 roku24.
Korea Południowa nie posiada wiążącego zobowiązania w ramach proto-kołu z Kioto, przed szczytem klimatycznym w Kopenhadze w grudniu 2009 roku władze Korei Południowej ogłosiły jednak dobrowolny cel redukcyjny, aby zmobilizować społeczność międzynarodową do podjęcia odpowiedzial-nych działań. W dniu 30 czerwca 2015 roku Korea Południowa przedstawiła INDC, ustanawiając dla całej gospodarki cel zmniejszenia emisji gazów cie-plarnianych o 37% poniżej emisji scenariusza business-as-usual (BAU, tj. 850,6 mln t ekw. CO2 do 2030 r.), co oznacza redukcję o 19% w porównaniu z rokiem 199025. Korea Południowa zamierza osiągnąć ten cel przy użyciu mechanizmu międzynarodowego rynku emisji CO226. Istnieje kilka ogólnych obaw o cel re-dukcji deklarowany przez Koreę Południową, która powiązała go ze scenariu-szem sytuacji gospodarczej (business as usual scenario, BAU). Wynik ilościowy emisji w roku 2030 według takiego scenariusza jest trudny do przewidzenia, a ocena jego realizacji pozostawia wiele wątpliwości interpretacyjnych.
24 Overview of the Republic of Korea’s National Strategy for Green Growth, April 2010, http://
www.unep.org/PDF/PressReleases/201004_UNEP_NATIONAL_STRATEGY.pdf (dostęp:
20.08.2016).
25 Submission by the Republic of Korea, Intended Nationally Determined Contribution, UNFCCC, http://www4.unfccc.int/submissions/INDC/Published%20Documents/Republic%20 of%20Korea/1/INDC%20Submission%20by%20the%20Republic%20of%20Korea%20on%20 June%2030.pdf (dostęp: 25.07.2016).
26 Decyzje w sprawie włączenia sektora leśnego będą dokonywane w późniejszym etapie.