Katedra Warzywnictwa i Roślin Leczniczych, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Wstęp
Strąki fasoli szparagowej odznaczają się duŜą wartością odŜywczą i biologiczną, wskazuje się na pozdrowotne oddziaływanie zawartych w nich związków m.in.
karotenoidów, flawonoidów, błonnika pokarmowego, witaminy C [HORBOWICZ 2000;
TROSZYŃSKA i in. 2000; JIRATANAN, LIU 2004; NOWAK 2004]. Dlatego teŜ uzasadnione jest większe wykorzystanie fasoli szparagowej w codziennej diecie zarówno świeŜych strąków, jak i w postaci mroŜonej.
SpoŜycie świeŜych strąków fasoli szparagowej wykazuje wyraźną sezonowość, przypada głównie w okresie zbiorów z uprawy polowej, jednak ostatnio do zwiększenia dostępności strąków fasoli na rynku przyczynia się przyspieszona uprawa tego warzywa w tunelach foliowych [ŁABUDA,BARAN 2005].
Znaczenie gospodarcze fasoli szparagowej w Polsce jest coraz większe, po-wierzchnia uprawy w 2006 roku wynosiła 7375 ha a produkcja ponad 52 tys. ton. Strąki fasoli szparagowej stanowią waŜny surowiec w przetwórstwie, eksport mroŜonej fasoli w latach 2003-2006 sięgał 24 tys. ton [NOSECKA i in. 2006; MILCZYŃSKA, LENARTOWICZ
2007].
W uprawie fasoli do przetwórstwa stawiane są wysokie wymagania pod względem cech uŜytkowych odmian - plenności, wczesności, zdrowotności oraz jakości strąków, w tym wielkości, kształtu, intensywności barwy, zawartości włókna (poniŜej 0,08%) oraz wysokiej zawartości cukrów i witaminy C [ELKNER, NOWAKOWSKA 2000;
ANONYMUS 2002]. Istotnym jest długi, trwający kilka tygodni okres dostarczania surowca do przetwórstwa.
Celem niniejszej pracy było określenie zawartości wybranych składników chemicznych w strąkach czterech odmian fasoli szparagowej z uprawy w róŜnych terminach siewu nasion (co 6-7 dni) w okresie od połowy maja do końca czerwca.
Materiał i metody
Materiał do badań stanowiły strąki czterech odmian fasoli szparagowej: Hit, Paulista (zielonostrąkowe) i Korona, Galopka (Ŝółtostrąkowe) pochodzące z doś-wiadczeń agrotechnicznych przeprowadzonych w latach 2003-2004 w Gospodarstwie Doświadczalnym Akademii Rolniczej w Lublinie. Fasolę uprawiano na glebie płowej wytworzonej z utworów lessowatych na marglach kredowych, zawierającej średnio 1,4% materii organicznej. NawoŜenie oparto o wyniki analizy gleby, zawartość
H. Łabuda, A. Brodaczewska 186
makroskładników w glebie była optymalna dla fasoli, w okresie badań uzupełniono jedynie zawartość azotu mineralnego.
Zastosowano sześć terminów siewu fasoli w odstępach 6-7 dni w okresie od połowy maja do końca czerwca (tab. 1). Doświadczenia zakładano jako dwuczynnikowe metodą bloków losowych w 4 powtórzeniach. Powierzchnia poletka wynosiła 4,05 m2, rozstawa roślin 0,45 m x 0,08 m. Nasiona zaprawiano (Funaben T + Marshal 250 DS) i wysiewano po dwa, po wschodach rośliny przerwano. Zabiegi pielęgnacyjne przeprowadzono zgodnie z zaleceniami dla fasoli.
Tabela 1; Table 1 Zawartość wybranych składników chemicznych w strąkach fasoli szparagowej
w zaleŜności od terminu siewu (średnio z odmian i lat badań) Content of some chemical component in the snap bean pods depending on the time of sowing (mean for cultivars and years)
Składnik; Component Termin siewu; Time of sowing
Śred-nio
Zbiór fasoli szparagowej przeprowadzono jednorazowo, gdy około 75% strąków na roślinie było w fazie dojrzałości technologicznej, w okresie od trzeciej dekady lipca do pierwszej dekady września. Z plonu handlowego strąków pobierano próby (500 g) do badań laboratoryjnych przeprowadzonych w pracowni fitochemicznej. Oznaczono zawartość suchej masy (metodą suszarkową), kwasu L-askorbinowego (metodą spektrofotometryczną według Roe, zmodyfikowaną przez Ewelina), chlorofilu całkowitego (metodą Mac Kiney’a), włókna surowego (metodą Henneberga i Stohmanna), cukrów ogółem i cukrów prostych (metodą Luffa-Schoorla). Oznaczenia wykonano w trzech powtórzeniach. Wyniki dwuletnich badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji, a średnie porównywano testem Tukey’a przy 5% poziomie
JAKOŚĆ STRĄKÓW FASOLI SZPARAGOWEJ ... 187 istotności.
Wyniki i ich omówienie
Skład chemiczny strąków fasoli szparagowej zaleŜy od wielu czynników takich jak: temperatura, zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe i wodę, cechy genetyczne odmian, faza zbioru oraz miejsce uprawy [DORNA, DUCZMAL 1994; BOROSIC i in. 2000;
ELKNER 2003; ŁABUDA,BRODACZEWSKA 2007].
Strąki fasoli szparagowej pochodzące z sześciu terminów uprawy, dojrzewające w okresie od trzeciej dekady lipca do pierwszej dekady września odznaczały się zróŜnicowaną zawartością wybranych składników chemicznych (tab. 1).
W strąkach fasoli szparagowej z siewu w połowie maja stwierdzono najmniejszą zawartość kwasu L-askorbinowego oraz cukrów prostych i cukrów ogółem. Strąki z siewu fasoli w trzeciej dekadzie maja odznaczały się średnio największą zawartością kwasu L-askorbinowego (25,23 mg⋅100 g-1 św.m.) a jednocześnie charakteryzowały się największą zawartością włókna, średnio 0,06% św.m. Fasola szparagowa z trzeciego terminu siewu, czyli na przełomie maja i czerwca charakteryzowała się najmniejszą zawartością w strąkach suchej masy (9,34%) i chlorofilu całkowitego (14,67 mg⋅100 g-1 św.m.). Strąki uzyskane z roślin z siewu nasion w pierwszej dekadzie czerwca odznaczały się średnio największą zawartością cukrów ogółem i cukrów prostych (2,38 i 1,95 mg⋅100 g-1 św.m.). Strąki fasoli z późniejszych terminów uprawy (z siewu w drugiej i trzeciej dekadzie czerwca) odznaczały się średnią największą (11,57-11,70%) zawartością suchej masy i chlorofilu całkowitego (35,22-40,08 mg⋅100 g-1 św.m.). Jak wynika z badań strąki fasoli szparagowej odmian zielono i Ŝółtostrąkowych uzyskane z sześciu terminów uprawy odznaczały się zróŜnicowaną zawartością podstawowych składników chemicznych (tab. 1, 2), jednak poziom ich zawartości był zbliŜony do war-tości podawanych w piśmiennictwie [KUNACHOWICZ i in. 2005].
Zawartość suchej masy, cukrów, włókna oraz intensywność barwy i walory smakowe strąków fasoli szparagowej są najbardziej skorelowane z jakością tego warzywa do przetwórstwa [NOWAKOWSKA,ELKNER 1996].
Zawartość suchej masy zmieniała się od 9,34 do 11,70% i była największa w strąkach pochodzących z późnych terminów uprawy. NiŜsza temperatura w okresie wzrostu sprzyjała gromadzeniu suchej masy w strąkach, ponadto wpływ na zawartość tego składnika miało zaopatrzenie roślin w wodę. ROLBIECKI i RZEKANOWSKI [1996]
wykazali, Ŝe nawadnianie roślin fasoli szparagowej powodowało spadek zawartości suchej masy w strąkach z 12,05 do 10,60%.
Strąki fasoli szparagowej, które wykształciły się w sierpniu przy mniejszej intensywności światła odznaczały się istotnie większą zawartością chlorofilu całko-witego w porównaniu do strąków dojrzewających w lipcu. Najwięcej tego składnika (39,48 mg⋅100 g-1) stwierdzono w strąkach odmiany Hit (tab. 2).
Zawartość włókna w strąkach fasoli szparagowej zmieniła się nieznacznie w zaleŜności od terminu uprawy i odmiany, średnio w zakresie 0,04-0,06%, co świadczyło o przeprowadzeniu jednorazowego zbioru w optymalnej fazie dojrzałości technologicznej strąków. W badaniach ELKNER, NOWAKOWSKA [2000] wykazano, Ŝe zawartość włókna u odmian Ŝółtostrąkowych wynosiła 0,05%-0,09% a zielono-strąkowych 0,04-0,08%.
Tabela 2; Table 2 Zawartość wybranych składników chemicznych w strąkach fasoli szparagowej
w zaleŜności od odmiany (średnio z terminów siewu i lat badań) Content of some chemical component in the snap bean pods
H. Łabuda, A. Brodaczewska 188
depending on the cultivars (mean for time of sowing and years)
Składnik; Component Odmiana; Cultivar Średnio
Mean
Odmiana NIR0,05
Cultivar LSD0.05
Paulista Hit Korona Galopka
Sucha masa; Dry matter (%) 10,80 11,02 9,92 11,04 10,69 0,422 Kwas L-askorbinowy
L-ascorbic acid (mg⋅100 g-1 św.m.; FM)
24,39 22,79 21,62 24,63 23,36 0,990
Chlorofil całkowity
Total chlorophyll (mg⋅100 g-1 św.m.; FM)
28,90 39,48 16,62 23,80 27,21 0,296
Włókno surowe; Raw fibre (% św.m.; FM)
0,04 0,05 0,05 0,05 0,05 r.n.; n.s..
Cukry ogółem; Total sugars (g⋅100 g-1 św. m.; FM)
2,34 2,08 2,21 2,25 2,22 0,158
Cukry proste; Reduced sugars (g⋅100 g-1 św.m.; FM)
1,94 1,59 1,87 1,72 1,78 0,062
Zawartość kwasu L-askorbinowego w strąkach była istotnie zmienna w za-leŜności od terminu uprawy i cech odmianowych (tab. 1, 2), niekiedy wykazywała nieukierunkowaną zmienność. Odmiana zielonostrąkowa Hit i Ŝółtostrąkowa Galopka odznaczały się podobnie wysoką średnią zawartością kwasu L-askorbinowego w strąkach (24,39 i 24,63 mg⋅100 g-1). Poziom zawartości kwasu L-askorbinowego w strąkach odmian Ŝółtostrąkowych Korona i Galopka był większy w porównaniu do wyników otrzymanych przez innych autorów [ELKNER,NOWAKOWSKA 2000; WIERZBICKA, KUSKOWSKA 2002].
Wnioski
1. Zastosowane terminy siewu fasoli szparagowej pozwoliły na wydłuŜenie do sześciu tygodni okresu zbiorów świeŜych strąków. Otrzymano zadowalający pod względem jakości plon strąków badanych odmian zbieranych jednorazowo w fazie dojrzałości technologicznej z sześciu terminów siewu.
2. Strąki fasoli szparagowej pochodzące z roślin z siewu nasion w czerwcu, których dojrzewanie przypadło w sierpniu i na początku września odznaczały się największą zawartością suchej masy (11,57-11,70%) i chlorofilu całkowitego (35,22-40,08 mg⋅100 g-1).
3. Porównywane odmiany fasoli szparagowej, Ŝółtostrąkowe (Korona i Galopka) oraz zielonostrąkowe (Paulista i Hit), odznaczały się zbliŜoną zawartością suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów ogółem i włókna surowego.
Literatura
ANONYMUS 2002. UNICE Standard for beans. Economic and Social Council. TRA-DE/WP.7/2001/9 Add. 1.
BOROSIC J., ROMIC D., DOLANJSKI D. 2000. Growth and yield components of dwarf French bean grown under irrigation conditions. Acta Hortic. 533: 451-459.
DORNA H.,DUCZMAL K. 1994. Wpływ warunków klimatycznych na formowanie włókna w szwach strąków fasoli zwykłej (Phaseolus vulgaris L.). Mater. Ogólnopol. Konf. Nauk.
JAKOŚĆ STRĄKÓW FASOLI SZPARAGOWEJ ... 189
„Strączkowe rośliny białkowe”. I. Fasola. Lublin, 25 listopada: 135-138.
ELKNER K.,NOWAKOWSKA T. 2000. Polskie odmiany fasoli szparagowej dla zamraŜalni-ctwa. Przem. Ferment. Owoc.-Warz. 2: 34-36.
ELKNER K. 2003. Jakość i przydatność warzyw do przetwórstwa. Mater. Ogólnopol.
Konf. Nauk. „Uprawa warzyw do przetwórstwa”, Skierniewice 2 października: 5-9.
HORBOWICZ M. 2000. Występowanie, biosynteza i właściwości biologiczne flawonoli.
Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 2: 3-18.
JIRATANAN T.,LIU R.H. 2004. Antioxidant activity of processed table beets (Beta vulgaris var. conditiva) and green beans (Phaseolus vulgaris L.). J. Agric. Food Chem. 52:
2659-2670.
KUNACHOWICZ H.,NADOLNA I.,PRZYGODA B.,IWANOW K. 2005. Tabele składu i wartości odŜywczej Ŝywności. Wyd. Lek. PZWL Warszawa: 236-243.
ŁABUDA H.,BARAN A. 2005. Wpływ sposobu osłaniania na plonowanie fasoli szparagowej w uprawie przyspieszonej. Zesz. Nauk AR Wrocław, Rol. LXXXVI, 515: 333-338.
ŁABUDA H.,BRODACZEWSKA A.2007. Yield and quality characteristics of seven snap bean cultivars for early cropping, w: Spontaneous and induced variation for the genetic improvement of horticultural crops. P. Nowaczyk (Red.), University Press. University of Technology and Life Sciences in Bydgoszcz: 245-250.
MILCZYŃSKA E.,LENARTOWICZ K. 2007. Fasola zwykła karłowa, w: Lista opisowa od-mian. Rośliny warzywne strączkowe. COBORU Słupia Wielka 2007.
NOSECKA B.,BUGAŁA A.,MIERWIŃSKI J.,SMOLEŃSKI T.,STĘPKA G.,STROJEWSKA I.,SZCZE
-PANIAK I.,ŚWIETLIK J. 2006. Rynek owoców i warzyw. Stan i perspektywy. Analizy ryn-kowe 2006. Państwowy Instytut Badawczy - IERiGś, ARR, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 29.
NOWAK R. 2004. Natura - niedocenione źródło kwasu askorbinowego. Postępy Fitot. 11:
14-18.
NOWAKOWSKA T.,ELKNER K. 1996. Hodowla jakościowa fasoli szparagowej dla prze-twórstwa. Mat. VI Ogólnop. Zjazd Hod. Rośl. Ogrod. „Hodowla roślin o podwyŜszonej jakości”. Kraków 15-16 lutego: 194-198.
ROLBIECKI S., RZEKANOWSKI C. 1996. Wpływ nawadniania deszczownianego i kroplo-wego na niektóre cechy jakościowe plonu wybranych gatunków warzyw. Zesz. Probl.
Post. Nauk Roln. 438: 205-212.
TROSZYŃSKA A.,HONKE J.,KOZŁOWSKA H. 2000. Naturalne substancje nieodŜywcze (NSN) pochodzenia roślinnego jako składniki Ŝywności funkcjonalnej. Post. Fitoterapii 2:
17-22.
WIERZBICKA B.,KUSKOWSKA M. 2002. Wpływ wybranych czynników na zawartość wita-miny C w warzywach. Acta Sci. Pol. 1(2): 49-57.
Słowa kluczowe: fasola szparagowa, termin siewu, skład chemiczny, odmiany Streszczenie
H. Łabuda, A. Brodaczewska 190
Strąki fasoli szparagowej odznaczają się duŜą wartością odŜywczą i biologiczną, wskazuje się na pozdrowotne oddziaływanie zawartych w nich związków m.in.
karotenoidów, flawonoidów, błonnika pokarmowego, witaminy C. Strąki fasoli szparagowej stanowią waŜny surowiec w przetwórstwie. Celem pracy było określenie zawartości wybranych składników chemicznych w strąkach czterech odmian fasoli szparagowej uprawianej z róŜnych terminów siewu nasion (co 6-7 dni) w okresie od połowy maja do końca czerwca.
Materiał do badań stanowiły strąki fasoli szparagowej odmian: Hit, Paulista (zielonostrąkowe) i Korona, Galopka (Ŝółtostrąkowe) pochodzące z doświadczeń prze-prowadzonych w latach 2003-2004 w Gospodarstwie Doświadczalnym Akademii Rolniczej w Lublinie.
Zbiór fasoli szparagowej przeprowadzono jednorazowo, gdy około 75% strąków na roślinie było w fazie dojrzałości technologicznej w okresie od trzeciej dekady lipca do pierwszej dekady września. Oznaczono zawartość suchej masy (metodą suszarkową), kwasu L-askorbinowego (metodą spektrofotometryczną według Roe, zmodyfikowaną przez Ewelina), chlorofilu całkowitego (metoda Mac Kiney’a), włókna surowego (metodą Henneberga i Stohmanna), cukrów ogółem i cukrów prostych (metodą Luffa-Schoorla). Wyniki badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji, a średnie porównywano testem Tukey’a przy 5% poziomie istotności.
Otrzymano zadowalający pod względem jakości plon strąków fasoli szparagowej z sześciu terminów siewu. Strąki fasoli szparagowej pochodzące z roślin z późniejszych terminów uprawy z siewu w czerwcu, których dojrzewanie przypadło w sierpniu i na początku września, odznaczały się największą zawartością suchej masy (11,57-11,70%) i chlorofilu całkowitego (35,22-40,08 mg⋅100 g-1). Porównywane odmiany fasoli szparagowej, Ŝółtostrąkowe (Korona i Galopka) oraz zielonostrąkowe (Paulista i Hit), odznaczały się zbliŜoną zawartością suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów ogółem i włókna surowego.
QUALITY OF SNAP BEAN PODS DEPENDING ON SOWING DATE Helena Łabuda, Anna Brodaczewska
Department of Vegetable and Medicinal Plants, University of Life Sciences, Lublin
Key words: snap bean, time of sowing, chemical components, cultivars Summary
Pods of snap bean are known for their nutritional and biological value. The healthful properties of pods reveal in the content of such compounds as carotenoids, flavonoids, fibre, or vitamin C. Immature bean pods are important material for food industry. The aim of this paper was to determine the content of selected chemical components in pods of four cultivars of snap bean planted from seeds sown into the ground at various times, from the middle of May till the end of June.
Pods of snap bean of such cultivars as Hit, Paulista (green pods), Korona and Galopka (yellow pods) coming from field experiments carried out in the Experimental Farm of Agricultural University of Lublin in years 2003-2004 were used as a research plant material.
The harvest of snap bean was carried out on a once over basis, from the third decade of July till the first decade of September, when about 75% of pods on a plant showed technological maturity. The contents of such components as: dry matter (using
JAKOŚĆ STRĄKÓW FASOLI SZPARAGOWEJ ... 191 the plant dryer method), L-ascorbic acid (using the Roe spectrophotometric method modified by Evelin), the total chlorophyll (using the Mac Kiney method), raw fibre (using the Henneberg and Stohmann method), an overall amount of sugars and simple sugars (using the Luff-Schoorl method) were determined. The obtained results were statistically elaborated with the method of variance analysis and on the basis of T-Tukey multiple test at the confidence interval of 5% probability error.
The yield of snap pods bean obtained from six sowing dates was satisfactory. The pods of snap bean obtained from the plants sown in June and those maturity was in August and at the beginning of September, had the highest content of both dry matter (11.57-11.70%) and total chlorophyll (35.22-40.08 mg⋅100 g-1). The compared cultivars of yellow bean (Korona and Galopka) and green bean (Paulista and Hit) had a similar content of dry mass, L- ascorbic acid, as well as an overall amount of sugars and raw fibre.
Prof. dr hab. Helena Łabuda
Katedra Warzywnictwa i Roślin Leczniczych Uniwersytet Przyrodniczy
ul. Leszczyńskiego 58 20-068 LUBLIN
ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 527: 193-199