Katedra Ogrodnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Rolnictwo ekologiczne w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Euro-pejskiej, funkcjonuje jako sposób produkcji rolniczej od ponad 30 lat. Działania na rzecz takiej produkcji stwarzają moŜliwości rozwiązywania problemów związanych z:
bezpieczeństwem Ŝywności i jej jakością oraz ochroną środowiska. Tego typu uprawa roślin ma duŜe znaczenie dla rozwoju rynku, gdyŜ produkty ekologiczne są poszukiwane przez konsumentów [WAWIERNIA 2002]. W ostatnich latach wzrasta równieŜ zainteresowanie ogrodników ekologicznymi metodami uprawy warzyw. Do technologii upraw coraz częściej wprowadzane są środki ochrony roślin na bazie związków organicznych lub organizmów antagonistycznych. Do tego typu preparatów zarejestrowanych i stosowanych moŜna zaliczyć Biosept 33 SL oraz Polyversum [ROBAK 2001; SANIEWSKA 2002; PIĘTA 2006]. Podstawą ich ekologicznego działania jest przede wszystkim zapobieganie poraŜeniu roślin przez choroby i szkodniki oraz brak toksycznych pozostałości, które są szkodliwe dla człowieka i środowiska [BAĆMAGA i in.
2007].
Celem niniejszego doświadczenia było porównanie wpływu róŜnych metod ochrony roślin na plonowanie ogórka w uprawie ekologicznej.
Materiał i metody badań
Badania polowe prowadzono w latach 2005-2007 w okolicach Olsztyna w miejscowości Gajdy. Doświadczenie polowe przeprowadzono na glebie brunatnej kompleksu Ŝytniego dobrego, wytworzonej z piasku gliniastego na glinie. Pole pod doświadczenie przygotowano zgodnie z wymaganiami ekologicznej uprawy [BABIK
2004]. Przedmiotem badań był ogórek odmiany Śremski F1. Nasiona wysiewano w kolejnych latach między 1-3 czerwca bezpośrednio w pole. Odstęp miedzy rzędami wynosił 80 cm, natomiast między roślinami w rzędzie - 15 cm. Doświadczenie załoŜono metodą losowanych bloków w trzech powtórzeniach. Na jednym poletku rosło 10 roślin w dwóch rzędach. W doświadczeniu zastosowano osiem metod ochrony ogórka.
Rośliny chroniono w następujący sposób: I - obiekt kontrolny - rośliny niechronione, II - integrowana ochrona zgodnie z obowiązującym programem ochrony warzyw Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach (2005, 2006, 2007), III - ekologiczna ochrona biopreparatem Biosept 33 SL, IV - wyciąg z ziela skrzypu polnego (Equisetum arvense L.), V - wyciąg z ziela pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), VI - wyciąg z ziela i
J. Majkowska-Gadomska, M. Felczak 194
kwiatów wrotyczu polnego (Tanacetum vulgare L.), VII - wyciąg z ziela i kwiatów krwawnika pospolitego (Achillea millefolium L.), VIII - wyciąg z ziela bylicy pospolitej (Artemisia vulgaris L.).
Wyciągi przygotowano poprzez zalanie 50 g świeŜego pociętego ziela i kwiatów wrzącą wodą w dawce 500 cm3, a następnie pozostawione pod przykryciem na 24 godz.
Po upływie tego czasu przecedzono je i rozcieńczono z wodą w stosunku 1 : 1.
Opryskiwanie roślin rozpoczęto w fazie siewki w odstępach 7 dniowych, a zakończono przed kwitnieniem ogórka. Zabieg ten był wykonywany we wszystkich obiektach w jednym terminie.
Zbiór owoców ogórka przeprowadzano 2 razy w tygodniu. Daty początku i końca zbiorów zamieszczono w tabeli 1.
Tabela 1; Table 1 Wpływ zastosowanej metody ochrony na wczesność i okres plonowania ogórka
Effect of different plant protection methods on the earliness and harvest time of cucumber
Ekologiczna ochrona - Biosept 33 SL Ecological protection - Biosept 33 SL
29,7 22,7 6,8 26,8 28,8 23,8 28 37 17
Wyciąg z ziela i kwiatów wrotyczu polnego
Common tansy extract
31,7 22,7 6,8 26,8 28,8 23,8 26 37 17
Wyciąg z ziela i kwiatów krwawnika pospolitego
Określono plon ogółem, który w całości był plonem handlowym zgodnie z normą PN-85/R-75359.
Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Istotność róŜnic, oceniono za pomocą wielokrotnych przedziałów ufności Tukey’a przy 5% poziomie istotności.
Wyniki i dyskusja
Warunki klimatyczne są istotnym czynnikiem wpływającym na plon i jakość owoców ogórka [SIWEK, LIBIK 1994; SIWEK 2004; WIERZBICKA, MAJKOWSKA-GADOMSKA
2003]. Zmienne warunki agroklimatyczne w okresie wegetacji, w kolejnych latach badań róŜnie wpływały na wczesność plonowania ogórka oraz termin zakończenia jego
WPŁYW EKOLOGICZNYCH METOD OCHRONY ROŚLIN ... 195 zbiorów (tab. 1), co jest zgodne z badaniami RUMPLA [1994], WIERZBICKIEJ, MAJKOWSKIEJ -GADOMSKIEJ [2005]. W okres plonowania najszybciej wchodziły rośliny w 2006 roku - 22 lipca, natomiast w roku 2005, - 29-31 lipca, a w 2007 - 6 sierpnia. KaŜdego roku opóźnienie w rozpoczęciu plonowania zaobserwowano w obiekcie, gdzie rośliny chroniono zgodnie z programem ochrony roślin warzywnych. Koniec okresu plonowania dla wszystkich sposobów ochrony roślin był podobny w roku 2006 i 2007, natomiast w 2005 roku rośliny w obiekcie kontrolnym oraz chronione zgodnie z obowiązującym programem ochrony roślin plonowały o 18 dni dłuŜej.
Z analizowanych lat najbardziej sprzyjające warunki do uprawy ogórka były w sezonie wegetacyjnym roku 2006, w którym średnia temperatura od czerwca do sierpnia wynosiła 18,36°C, a suma opadów 91,16 mm, wówczas osiągnięto największy plon owoców ogórka - średnio 21,17 t⋅ha-1. Natomiast w pozostałych latach średnie dobowe temperatury były niŜsze, a sumy opadów małe (58,1 mm) w 2005 lub znacznie wyŜsze w 2007 roku (109,9 mm), (tab. 2, 3). Szczególnie niekorzystny dla uprawy ogórka w polu - bez osłon okazał się rok 2007, który charakteryzował się najniŜszą średnią temperaturą powietrza w miesiącu lipcu (16,8°C) oraz najwyŜszą sumą opadów spośród analizowanych lat. W omawianym roku odnotowano równieŜ opad gradu, który spowodował uszkodzenia roślin a w rezultacie zmniejszenie poziomu plonowania ogórka do 5,33 t⋅ha-1.
Tabela 2; Table 2 Średnia dobowa temperatura i suma opadów w trakcie wegetacji ogórka
w latach 2005-2007
Average day temperature and precipitation during vegetation of field cucumber in the years 2005-2007
handlowy uzyskano w latach 2005 i 2006 w obiektach gdzie zastosowano integrowaną ochronę roślin, który wynosił w 2005 roku 15,51 t⋅ha-1, a w 2006 roku 27,23 t⋅ha-1 (tab.
3). Wyjątek stanowił rok 2007, gdzie największy plon (8,44 t⋅ha-1) uzyskano chroniąc rośliny ogórka wyciągiem z ziela skrzypu polnego i był on zbliŜony do plonu z obiektu, w którym zastosowano metodę integrowaną [SPIśEWSKI 2006].
Mniejszy plon handlowy otrzymano stosując proekologiczne metody ochrony ogórka. Wyciągi z róŜnych roślin stosowane do ochrony przed chorobami znane były i uŜywane amatorsko od co najmniej 80 lat [ORLIKOWSKI 2002]. Mają one zadanie indukowania odporności roślin na określone czynniki chorobotwórcze, jak równieŜ bezpośrednie oddziaływanie na patogeny [WELTZIEN 1992; CACCIONI i in. 1995]. W omawianym doświadczeniu preparaty roślinne takŜe skutecznie chroniły rośliny przed
J. Majkowska-Gadomska, M. Felczak 196
chorobami występującymi na ogórku w uprawie polowej i były porównywalne z ochroną ekologiczną. Najlepszy efekt plonotwórczy spośród porównywanych preparatów ekologicznych uzyskano stosując Biosept 33 SL - średni plon z lat 2005-2006 wynosił 15,06 t⋅ha-1. Tego typu preparaty do ochrony roślin polecają równieŜ CACCIONI i in. [1995], SANIEWSKA [2002] oraz PIĘTA [2006]. Analizując poszczególne lata stwierdzono takŜe korzystne oddziaływanie wyciągu ze skrzypu polnego oraz ziela i kwiatów krwawnika pospolitego na rośliny i ich plon. Corocznie najmniejszy plon handlowy uzyskano z roślin uprawianych w obiekcie kontrolnym, gdzie nie stosowano Ŝadnych środków ochrony roślin.
Tabela 3; Table 3 Plon handlowy owoców ogórka w zaleŜności
od zastosowanej metody ochrony roślin (t⋅ha-1) Effect of different plant protection methods on the marketable yield of cucumber fruit (t⋅ha-1)
Metoda ochrony roślin
Integrowana ochrona - zgodna z programem ochrony roślin Integrated protection program
15,51 27,23 7,97 16,90
Ekologiczna ochrona - Biosept 33 SL Ecological protection - Biosept 33 SL
7,10 24,69 7,38 15,06
Wyciąg z ziela skrzypu polnego; Field horsetail extract 6,37 23,52 8,44 12,78 Wyciąg z ziela pokrzywy zwyczajnej
Common stinging nettle extract
7,16 21,04 5,84 11,35
Wyciąg z ziela i kwiatów wrotyczu polnego Common tansy extract
6,70 19,17 6,50 10,82
Wyciąg z ziela i kwiatów krwawnika pospolitego Common milfoil extract
WaŜnym elementem w plonowaniu roślin jest udział plonu handlowego w plonie ogółem. W omawianych wariantach uprawy ogórka uzyskano 100% udziału plonu handlowego w plonie ogółem. Wynik ten jest trudny do uzyskania w polowych warunkach uprawy tego warzywa [WIERZBICKA, MAJKOWSKA-GADOMSKA 2005].
Wnioski
1. Brak ochrony chemicznej i ekologicznej przyczynił się do uzyskania bardzo małego plonu owoców ogórka istotnie mniejszego w porównaniu do stosowania w uprawie środków ochrony roślin.
2. Integrowana ochrona roślin wpłynęła na opóźnienie plonowania i uzyskanie największego plonu handlowego owoców.
3. Średnio największy plon ogółem i handlowy uzyskano stosując środki ochrony
WPŁYW EKOLOGICZNYCH METOD OCHRONY ROŚLIN ... 197 roślin zgodnie z programem ochrony roślin warzywnych opracowanym przez Instytut Warzywnictwa w Skierniewicach.
4. Spośród badanych preparatów proekologicznych najkorzystniejszy wpływ na plonowanie roślin miał Biosept 33 SL oraz wyciąg z ziela skrzypu polnego, który w niekorzystnym dla uprawy ogórka roku 2007, wpłynął na uzyskanie duŜego plonu owoców.
Literatura
BAĆMAGA M., KUCHARSKI J., WYSZKOWSKA J. 2007. Wpływ środków ochrony roślin na aktywność mikrobiologiczną gleby. J. Elementolog. 12(3): 225-239.
BABIK I. 2004. Ekologiczne metody uprawy ogórka. Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego. Regionalne Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu. http://odr.net.pl/publikacje/0126.pdf
CACCIONI D.R.L, DEANSS G., RUBERTO G. 1995. Inhibitory effect of citrus essential oil components on Penicilliumitalicum and P. digitatium. Petria 5: 177-182.
ORLIKOWSKI L.B. 2002. Oddziaływanie biopreparatów na grzyby chorobotwórcze w substracie torfowym. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 485: 263-269.
PIĘTA D. 2006. Wpływ wybranych biopreparatów na zbiorowiska mikroorganizmów w glebie ryzosferowej, grochu, fasoli zwykłej i fasoli wielokwiatowej. Annales UMCS, SECTIO EEE, XVI: 73-84.
ROBAK J. 2001. MoŜliwości ekologicznej ochrony warzyw przed chorobami. Wyd. Inst.
Warzywnictwa w Skierniewicach: 59-67.
RUMPEL J. 1994. Wpływ bezpośredniego osłaniania folią i włókniną na plonowanie kalafiora, ogórka i papryki słodkiej oraz warunki wzrostu roślin. Prace habilit. 13, Inst.
Warzywn, Skierniewice: 85 ss.
SANIEWSKA A. 2002. Oddziaływanie biopreparatu Biosept 33 SL na Phoma narcissi Aderh. Post. Ochr. Roślin 42(2): 801-803.
SIWEK P. 2004. Warzywa pod folią i włókniną. Hortpress Sp. zo.o, Warszawa: 84-96.
SIWEK P., LIBIK A. 1994. Osłony z tworzyw sztucznych jako element proekologicznej uprawy warzyw. Mat. Symp. 30-lecia Inst. Warzywn. Skierniewice: 105-110.
SPIśEWSKI T. 2006. Wpływ sposobu nawoŜenia i nawadniania na strukturę plonu ogórka uprawianego w polu. Folia Hortic. Suplement. 2: 165-168.
WAWIERNIA W. 2002. Stan obecny i przyszłość rolnictwa ekologicznego w Polsce.
Ogólnopol. Konf. Nauk. „Jakość warzyw i ziół na tle uwarunkowań uprawowych i pozbiorczych.” Warszawa 27-28 czerwca 2002 r., Wyd. SGGW: 19-21.
WELTZIAN H.C. 1992. Biocontrol of foliar fungal diseases with compost extracts. w:
Microbial ecology of leaves. Springer Verlag, Nev York, USA: 403-450.
WIERZBICKA B., KUSKOWSKA M., MAJKOWSKA J. 2003. Effect of growing method on yield and quality of Polan F1 cucumber fruits. Hort. Veg. Grow. 22(4): 112-119.
WIERZBICKA B., MAJKOWSKA-GADOMSKA J. 2005. Plonowanie i zawartość wybranych składników chemicznych w owocach ogórka partenokarpicznego w uprawie przyspie-szonej. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 507: 569-574.
J. Majkowska-Gadomska, M. Felczak 198
Słowa kluczowe: ogórek, metody ochrony, plon Streszczenie
W latach 2005-2007 przeprowadzono badania nad polową uprawą ogórka odmiany Śremski F1 z zastosowaniem róŜnych metod jego ochrony. Rośliny chroniono w następujący sposób: obiekt kontrolny - rośliny nie chronione, ogórek chroniony preparatami chemicznymi stosowanymi zgodnie z aktualnym programem ochrony roślin warzywnych, biopreparatem Biosept 33 SL, wyciągiem z ziela skrzypu polnego, z ziela pokrzywy zwyczajnej, z ziela i kwiatów wrotyczu polnego, krwawnika pospolitego oraz z ziela bylicy pospolitej. W porównaniu do pozostałych wariantów uprawy, najpóźniej rozpoczynały owocowanie rośliny ogórka uprawiane w obiekcie z zastosowaniem ochrony roślin warzywnych zgodnie z programem. W obiekcie tym uzyskano największy średni plon ogółem i handlowy owoców. Spośród preparatów proekologicznych uŜytych do ochrony roślin ogórka najkorzystniejszy wpływ na potencjał plonotwórczy roślin miał Biosept 33 SL oraz wyciąg z ziela skrzypu polnego.
Najmniejszy plon uzyskano uprawiając ogórka w obiekcie kontrolnym (bez ochrony).
EFFECT OF ECOLOGICAL METHODS OF PLANT PROTECTION ON CUCUMBER (Cucumis sativus L.) YIELD
Joanna Majkowska-Gadomska, Marcin Felczak
Department of Horticulture, University of Warmia and Mazury, Olsztyn Key words: cucumber, plant protection methods, yield
Summary
The experiment conducted in the years 2005-2007 involved cucumber cv.
Śremski F1 grown in the field with the following plant protection methods: chemical protection in accordance with the integrated protection program, the application of Biosept 33 SL, field horsetail extract, common stinging nettle extract, common tansy extract, common milfoil extract and common wormwood extract; and control (non-protected treatment). Compared to other cultivation variants, cucumbers (non-protected in accordance with the integrated protection program started to grow fruit much later.
However, both the average and marketable yield of fruit was the highest in this treatment. From among the organic plant protection methods applied in the study, Biosept 33 SL and field horsetail extract exerted the most beneficial influence on the yield-forming potential of cucumber plants. The lowest yield was obtained in the non-protected control treatment.
Dr inŜ. Joanna Majkowska-Gadomska Katedra Ogrodnictwa
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Prawocheńskiego 21
10-957 OLSZTYN
e-mail: majkowska-gadomska@uwm.edu.pl
WPŁYW EKOLOGICZNYCH METOD OCHRONY ROŚLIN ... 199
ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 527: 201-211