Stanisław
Cebula
, AndrzejKalisz,
AgnieszkaSękara
Katedra Warzywnictwa z Ekonomiką Ogrodnictwa, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
Wstęp
Rośliny kalafiora wytwarzają w szybkim tempie obfitą biomasę liści i róŜ, co powoduje duŜe zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Wśród nich decydującym jest zaopatrzenie w azot, który wpływa na intensywność wzrostu wegetatywnego i właściwe uformowanie róŜy. Jest on uznawany za jeden z najwaŜniejszych czynników odpowiedzialnych za wysokość i jakość plonu kalafiora [RUMPEL 2002]. W produkcji kalafiora stosuje się wysoki poziom nawoŜenia azotowego, przedwegetacyjnego i pogłównego, który jednak nie moŜe przekraczać pewnej granicy, ze względu na jakość konsumpcyjną róŜ [SZWONEK, MICHALIK 1991]. Z kolei zbyt niska dawka nawoŜenia tym składnikiem moŜe niekorzystnie wpływać na wartość handlową kalafiora. Ze względu więc na waŜną rolę azotu w Ŝywieniu mineralnym kalafiora wielu badaczy poszukuje zaleŜności pomiędzy wielkością dawki a produktywnością roślin [BOOGAARD i in. 1997;
ALT i in. 2000; EVERAARTS 2000]. Zdecydowana większość badań dotyczy najbardziej popularnej formy jaką jest kalafior biały, jednakŜe spotyka się równieŜ doniesienia obejmujące kalafiora zielonego [CSIZINSZKY 1996a, 1996b]. We wcześniejszych pracach dokonano równieŜ oceny wpływu nawoŜenia azotem na tempo wzrostu i wielkość plo-nowania [CEBULA i in. 2007] oraz wartość odŜywczą [CEBULA, KALISZ 2007] zarówno kalafiora białego, zielonego jak i romanesco.
W niniejszej pracy skoncentrowano się na określeniu wpływu zróŜnicowanego poziomu nawoŜenia azotowego na jakość handlową tradycyjnie i powszechnie uprawianego kalafiora białego oraz jego nowych form o róŜach zielonych oraz typu romanesco.
Materiał i metody
1 Pracę wykonano w ramach projektu badawczego nr 3 P06R 082 22 finansowanego przez Komitet Badań Naukowych w latach 2002-2005.
Badania przeprowadzono w Stacji Badawczej Akademii Rolniczej w Krakowie w latach 2002-2004, uprawiając kalafiora na zbiór jesienny. Doświadczenie załoŜono w 4 powtórzeniach dla kaŜdego z trzech typów kalafiora. Dla kalafiora o róŜach białych zastosowano odmianę Planita F1, zielonych Trevi F1 a typu romanesco Amfora F1. Siew
S. Cebula, A. Kalisz, A. Sękara 82
nasion wykonano 27 maja (w pierwszym roku badań) oraz 28 maja (w dwóch następnych latach). Rozsadę kalafiora przygotowano w wielodoniczkach o wielkości pojedynczej komórki 42 × 42 mm (96 komórek/tacę), wypełnionych substratem torfowym. Gotową, około 4-tygodniową rozsadę posadzono na polu doświadczalnym w trzeciej dekadzie czerwca, w rozstawie 67,5 × 50 cm.
Obiektami doświadczenia były róŜne dawki nawoŜenia azotem wynoszące: 150, 200 oraz 250 kg N⋅ha-1. W nawoŜeniu przedwegetacyjnym, tuŜ przed wysadzeniem roślin, zastosowana została taka sama dla wszystkich obiektów badawczych dawka 100 kg N⋅ha-1 (saletrzak), natomiast zróŜnicowane było nawoŜenie pogłówne. Wyniosło ono: 50, 100 i 150 kg N⋅ha-1 (saletra wapniowa), przy czym większe dawki azotu były dzielone po 50 kg (100 = 2 × 50 kg, 150 = 3 × 50 kg). Zasilanie azotem zastosowano w trzecim (wszystkie obiekty badawcze), piątym (pozostała część dawki ze 100 kg i druga ze 150 kg) i siódmym (ostatnia dawka ze 150 kg) tygodniu po posadzeniu rozsady.
W czasie zbiorów prowadzonych systematycznie, co kilka dni, od końca sierpnia do października, oceniano masę i liczbę róŜ, a takŜe dokonano analizy ich jakości handlowej. W analizie tej uwzględniono udział poszczególnych wyborów (I, II, poza wyborem) w plonie ogólnym oraz klas wielkości róŜ, określanych jako średnica mierzona po łuku (A > 30 cm, B 25-30 cm, C 20-25 cm, D 15-20 cm). Dokonano równieŜ oceny występowania defektów róŜ: przerośnięcia liśćmi, omszenia, tworzenia pustych kanałów łodygowych oraz zbrunatnienia. RóŜe kalafiora zbierano w stadium najwyŜszej jakości, starając się, aby ich wielkość nie przekraczała moŜliwości ułoŜenia 6 sztuk w uniwersalnej skrzynce plastikowej, co jest standardem w obrocie handlowym.
Zamieszczone w zestawieniu tabelarycznym lub na rysunkach wyniki podano jako średnią z trzech lat lub oddzielnie dla kaŜdego kolejnego roku, co zaznaczono w ich opisie. Obliczenia statystyczne wyników wykonano posługując się metodą analizy wariancji przy P = 0,95.
Wyniki i dyskusja
Średnia masa róŜy zarówno w plonie ogólnym, jak i handlowym była wyraźnie zróŜnicowana w zaleŜności od formy kalafiora (tab. 1). Największe róŜe wykształciły kalafiory białe (1,26-1,41 i 1,27-1,48 kg odpowiednio dla rodzaju plonu), istotnie mniejsze zielone (1,03-1,08; 1,07-1,12 kg) i najmniejsze romanesco (0,89-0,96;
0,95-0,99 kg). Statystycznie udowodniony wpływ wysokości dawki azotu dał się zauwaŜyć tylko w przypadku kalafiora białego, który szczególnie przy średnim, ale takŜe najwyŜszym poziomie dokarmiania N tworzył istotnie większe róŜe niŜ przy dawce najniŜszej. Tendencję nieznacznego przyrostu masy róŜy wraz ze zwiększaniem aplikacji azotu zauwaŜyć moŜna równieŜ u kalafiora zielonego. U romanesco brak wyraźnego związku tej cechy z wysokością dawki nawozowej. Tak więc azot, silnie plonotwórczy pierwiastek w Ŝywieniu mineralnym roślin, wpłynął pozytywnie na masę pojedynczej róŜy u tych typów kalafiora, które tworzyły je w większych rozmiarach.
Natomiast wykazane znaczące zróŜnicowanie pomiędzy porównywanymi formami kalafiora jest właściwe dla stosowanych tu odmian, co potwierdzono juŜ we wcześniejszych pracach [CEBULA i in. 2005].
WPŁYW NAWOśENIA AZOTOWEGO ... 83 Tabela 1; Table 1 Średnia masa róŜ trzech form kalafiora (średnio z lat 2002-2004)
Mean weight of curds of three cauliflower types (average from the years 2002-2004)
Średnia masa róŜ; Mean weight of curds (kg) with the same letters do not differ significantly at P = 0.95
Analiza danych dotyczących struktury plonu ogólnego (rys. 1) wskazuje na widoczne zróŜnicowanie zarówno pomiędzy badanymi formami kalafiora, jak i stosowanym poziomem nawoŜenia. Wysoki udział róŜ I wyboru stwierdzono dla typu białego (90,1-94,0%) oraz zielonego (89,5-92,7%), natomiast wyraźnie niŜszy dla formy romanesco (81,4-84,4%). Jest równieŜ charakterystycznym, Ŝe więcej róŜ najwyŜszego wyboru zebrano u kalafiora białego przy aplikacji 250 kg (94,0%), a zielonego i romanesco przy dawce 200 kg N⋅ha-1 w nawoŜeniu po głównym (odpowiednio 92,7% oraz 84,4%). Plon II wyboru oraz poza wyborem zaleŜał przede wszystkim od formy kalafiora i był zdecydowanie najwyŜszy u typu romanesco (odpowiednio 8,1-10,7% i 7,8-10,2%). Tu związek z wielkością nawoŜenia azotowego był mniej widoczny.
Jeszcze bardziej jakość handlową kalafiora obrazują klasy wielkości róŜ (rys. 2).
Zdecydowanie dominowała klasa A, o największej średnicy róŜy mierzonej po łuku wynosił 6,6-16,8%, a klasy C i D był nieznaczny.
Widać więc wyraźną zaleŜność uzyskiwania wysokiej jakości plonu od dawki nawoŜenia azotowego. Kalafior wytwarza ogromną masę nadziemną liści i róŜ w stosunkowo krótkim okresie czasu 2-3 miesięcy, kiedy zapotrzebowanie na jeden z najwaŜniejszych pierwiastków decydujących o wzroście i rozwoju roślin, jakim jest azot, bez wątpienia jest duŜe.
S. Cebula, A. Kalisz, A. Sękara 84
Rys. 1. Struktura plonu ogólnego trzech form kalafiora (średnio z lat 2002-2004)
Fig. 1. Structure of total yield of three cauliflower forms (average from the years 2002-2004)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
150 kg N·ha-1 200 kg N·ha-1 250 kg N·ha-1 ROMANESCO
%
Dawka azotu N rate 0
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
150 kg N·ha-1 200 kg N·ha-1 250 kg N·ha-1 ZIELONY; GREEN
%
Dawka azotu N rate 0
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
150 kg N·ha-1 200 kg N·ha-1 250 kg N·ha-1
% BIAŁY; WHITE
Dawka azotu N rate
I wybór II wybór poza wyborem
grade I grade II unmarketable
WPŁYW NAWOśENIA AZOTOWEGO ... 85
A > 30 cm, B 25-30 cm, C 20-25 cm, D 15-20 cm
Rys. 2. Klasy wielkości róŜ trzech form kalafiora (średnio z lat 2002-2004)
Fig. 2. Diameter classes of curds of three cauliflower forms (average from the years
S. Cebula, A. Kalisz, A. Sękara 86
Rys. 3. Defekty róŜ trzech form kalafiora w latach 2002-2004
Fig. 3. Curds deformations of three cauliflower forms in years 2002-2004
0 10 20 30 40 50 60
2004
% BIAŁY; WHITE ZIELONY; GREEN ROMANESCO
Dawka azotu N rate 150 kg 200 kg 250 kg 150 kg 200 kg 250 kg 150 kg 200 kg 250 kg
N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 0
10 20 30 40 50 60
2003
% BIAŁY; WHITE ZIELONY; GREEN ROMANESCO
Dawka azotu N rate 150 kg 200 kg 250 kg 150 kg 200 kg 250 kg 150 kg 200 kg 250 kg
N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 0
10 20 30 40 50 60
2002
150 kg 200 kg 250 kg 150 kg 200 kg 250 kg 150 kg 200 kg 250 kg N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1 N · ha-1
% BIAŁY; WHITE ZIELONY; GREEN ROMANESCO
Dawka azotu N rate
Defekty róŜ:
Curd deformations:
przerośnięcie liśćmi omszenie róŜy leaves in curds glaucosity kanały łodygowe zbrunatnienie internal cavitations browning
WPŁYW NAWOśENIA AZOTOWEGO ... 87 W świetle powyŜszych wyników, mających zasadnicze znaczenie dla osiąganych z uprawy efektów ekonomicznych, najbardziej korzystnym okazał się poziom nawo-Ŝenia 200-250 kg N⋅ha-1 dla wszystkich badanych form kalafiora. Potwierdzenie podobnej relacji znajdujemy równieŜ u innych autorów [RATHER i in. 1999; KAGE i in.
2003]. Natomiast występujące róŜnice w jakości handlowej róŜ pomiędzy po-równywanymi rodzajami kalafiora wskazują na wyraźną przewagę jego tradycyjnej białej formy. Hodowla kalafiora o białych róŜach trwa juŜ od wielu lat i jest ciągle doskonalona, a jej efektem są perfekcyjnie dopracowane nowe odmiany, których przykładem jest zastosowana w niniejszym doświadczeniu szeroko uprawiana odmiana Planita F1. Natomiast kalafior zielony i romanesco są nowymi formami, o krótkiej historii hodowlanej i niewielkim na razie spektrum odmian, stąd wymagają zapewne dalszego dopracowania waŜnych cech jakościowych. Natomiast ich niezaprzeczalnym atutem jest poszerzenie oferty na rynku warzyw, szczególnie w kontekście ich wysokich walorów konsumpcyjnych [CEBULA, KALISZ 2005, 2007].
Ilość tworzących się defektów róŜ była przede wszystkim uwarunkowana genetycznie (rys. 3). Generalnie najmniejszą skłonnością do tworzenia defektów u róŜ wykazał się kalafior biały, średnio zielony, a największą romanesco, szczególnie jak chodzi o tworzenie pustych kanałów. Liczącymi się defektami były przerośnięcia liśćmi i puste kanały, natomiast omszenie i zbrunatnienie róŜ występowało rzadziej i w znikomych ilościach. Nie uwidocznił się wyraźny związek występowania któregoś z defektów z wariantem nawoŜenia. NaleŜy zaznaczyć natomiast, iŜ przebieg pogody miał duŜy wpływ na tworzenie się defektów, zwłaszcza przerastania liśćmi. W roku 2003, który charakteryzował się wyŜszą średnią dobową temperaturą powietrza w miesiącu sierpniu, a zwłaszcza wrześniu na tle pozostałych lat, wszystkie trzy typy miały duŜe ilości skaz u róŜ, przy czym u kalafiora białego stwierdzono zdecydowanie więcej przerośnięcia liśćmi, w porównaniu z innymi defektami. Romanesco miał duŜo tak kanałów, jak i przerośnięcia liśćmi, zielony takŜe obu tych wad. W roku pierwszym doświadczenia odnotowano sporo róŜ z przerośnięciem liśćmi u kalafiora zielonego i kanałów łodygowych u typu romanesco. W roku trzecim powtórzyła się ta wada u kalafiora romanesco, przy braku większej liczby defektów u pozostałych form.
Czynniki środowiska, szczególnie wysoka temperatura w okresie formowania się i dorastania róŜ są decydujące w powstawaniu róŜnorakich zaburzeń w rozwoju części uŜytkowej kalafiora [SKĄPSKI, CEBULA 2000]. Podobne wyjaśnienie znajdujemy w pracach innych autorów [GREVSEN, OLESEN 1994; WURR i in. 1990, 2000], a takŜe we wcześniejszej własnej publikacji dotyczącej tego problemu na tle róŜnych terminów uprawy kalafiora na zbiór jesienny [CEBULA i in. 2005].
Wnioski
1. Stwierdzono istotne zwiększenie średniej masy róŜy przy wyŜszych dawkach azotu jedynie u kalafiora białego. Porównywane odmiany róŜniły się znacząco pod względem tej cechy: największe róŜe wykształcił kalafior biały, mniejsze zielony i najmniejsze romanesco.
2. Wysoki udział róŜ I wyboru uzyskano u kalafiora białego i zielonego, przy najwyŜszej lub średniej dawce azotu, wyraźnie niŜszy u formy romanesco. RóŜe o największej średnicy (klasa A) wytworzyły wszystkie typy kalafiora pod wpływem najwyŜszego poziomu nawoŜenia.
S. Cebula, A. Kalisz, A. Sękara 88
3. Największą liczbą defektów róŜ cechował się kalafior typu romanesco, mniejszą zielony, a najmniejszą biały. Liczącymi się defektami były przerośnięcia liśćmi i puste kanały, natomiast omszenie i zbrunatnienie róŜ występowało rzadziej.
Zaburzenia wystąpiły w róŜnym nasileniu w poszczególnych latach doświadczenia i pozostawały bez jednoznacznego związku z wysokością dawki nawoŜenia azotowego.
Literatura
ALT C.,KAGE H.,STÜTZEL H.2000. Modelling nitrogen content and distribution in cau-liflower (Brassica oleracea L. botrytis). Ann. Bot. 86: 963-973.
BOOGAARD R. VAN-DEN,THORUP KRISTENSEN K.1997. Effects of nitrogen fertilization on growth and soil nitrogen depletion in cauliflower. Acta Agric. Scan., Sect. B, Soil Plant Sci. 47(3): 149-155.
CEBULA S., KALISZ A.2005. Wybrane elementy wartości odŜywczej kilku odmian kala-fiora białego, zielonego i romanesco. Monografia „Zmienność genetyczna i jej wy-korzystanie w hodowli roślin ogrodniczych”, Skierniewice: 49-53.
CEBULA S.,KALISZ A.2007. Wpływ nawoŜenia azotowego na wartość odŜywczą kalafiora białego, zielonego i romanesco. Monografia „Naturalna i indukowana zmienność w genetycznym doskonaleniu roślin ogrodniczych”. Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego, Bydgoszcz: 19-24.
CEBULA S.,KALISZ A.,KUNICKI E.2005.Wpływ terminu uprawy na plonowanie i jakość handlową róŜ kalafiora białego, zielonego i romanesco. Zesz. Nauk. AR we Wroc-ławiu, Rolnictwo LXXXVI, 515: 69-76.
CEBULA S.,KALISZ A.,KUNICKI E.2007. Wpływ nawoŜenia azotowego na tempo wzrostu roślin i plonowanie kalafiora białego, zielonego oraz romanesco. Roczn. AR Poznań 383, Ogrodnictwo 41: 433-438.
CSIZINSZKY A.A. 1996a. Optimum planting time, plant spacing, and nitrogen and po-tassium rates to maximize yield of green cauliflower. Hort. Sci. 31(6): 930-933.
CSIZINSZKY A.A.1996b. Green cauliflower (Broccoflower), Brassica oleracea L. Botrytis group, cv. Alverda, response to N and K rates and plant spacing on sand. Proc. Florida State Hort. Soc. 108: 178-181.
EVERAARTS A.P.2000. Nitrogen balance during growth of cauliflower. Sci. Hort. 83: 3-4.
GREVSEN K.,OLESEN J.E.1994. Modelling development and quality of cauliflower. Acta Hort. 371: 151-160.
KAGE H.,ALT C.,STÜTZEL H.2003.Aspects of nitrogen use efficiency of cauliflower II.
Productivity and nitrogen partitioning as influenced by N supply. J. Agric. Sci. 141:
17-29.
RATHER K., SCHENK M.K.,EVERAARTS A.P., VETHMAN S. 1999. Response of yield and quality of cauliflower varieties (Brassica oleracea var. botrytis) to nitrogen supply.
J. Hort. Sci. Biotech. 74: 658-664.
RUMPEL J.2002. Uprawa kalafiorów. Hortpress, Warszawa.
SKĄPSKI H., CEBULA S. 2000. Kalafior - Brassica oleracea L. var. botrytis. Rozdział podręcznika akademickiego „Polowa uprawa warzyw”, Szczecin: 38-48.
WPŁYW NAWOśENIA AZOTOWEGO ... 89 SZWONEK E.,MICHALIK H.1991. Wpływ nawoŜenia azotowego na zawartość azotanów i witaminy C w kalafiorach. Biul. Warz. XXXVII: 161-169.
WURR D.C.E.,FELLOWS J.R.,HIRON R.W.P.1990. The influence of field environmental conditions on the growth and development of four cauliflower cultivars. J. Hort. Sci.
65(5): 565-572.
WURR D.C.E.,FELLOWS J.R.,KING G.J.2000. Temperature influences on the plant de-velopment of different maturity types of cauliflower. Acta Hort. 539: 69-74.
Słowa kluczowe: kalafior biały, zielony i romanesco, nawoŜenie azotowe, jakość róŜ
Streszczenie
Badano wpływ róŜnych dawek nawoŜenia azotowego w uprawie na zbiór jesienny kalafiora białego, zielonego i romanesco. Stosowano jednolitą dawkę 100 kg N⋅ha-1 przedwegetacyjnie w postaci saletrzaku oraz zmienną pogłównie wynoszącą 50 kg, 100 kg oraz 150 kg N⋅ha-1 w postaci saletry wapniowej. Oceniano jakość róŜ na podstawie ich średniej masy oraz udziału poszczególnych klas wielkości. Analizowano równieŜ strukturę plonu ogólnego oraz występowanie zaburzeń w rozwoju róŜy.
Stwierdzono istotne zwiększenie średniej masy róŜy w plonie ogólnym i handlowym przy wyŜszych dawkach azotu, ale tylko u kalafiora białego. Porównywane formy róŜniły się znacząco pod względem tej cechy. Największe róŜe odnotowano u kalafiora białego, mniejsze u zielonego i najmniejsze u romanesco. Wysoki udział róŜ I wyboru uzyskano u kalafiora białego przy najwyŜszej, a zielonego średniej dawce azotu, wyraźnie niŜszy u romanesco. RóŜe o największej średnicy (powyŜej 30 cm) wytworzyły wszystkie typy kalafiora pod wpływem najwyŜszego poziomu nawoŜenia.
Największą liczbą defektów róŜ w postaci przerośnięcia liśćmi, omszenia, zbrunatnienia, czy występowania pustych kanałów łodygowych cechował się kalafior typu romanesco, mniejszą zielony, a najmniejszą biały. Zaburzenia wystąpiły w róŜnym nasileniu w kolejnych latach doświadczenia i pozostawały bez jednoznacznego związku z wysokością nawoŜenia azotowego.
THE EFFECT OF NITROGEN FERTILIZATION ON THE CURDS QUALITY OF SOME CAULIFLOWER TYPES
Stanisław Cebula, Andrzej Kalisz, Agnieszka Sękara Department of Vegetable Crops and Horticultural Economics,
Agricultural University, Kraków
Key words: cauliflower, white, green and romanesco, nitrogen fertilization, quality of curds
Summary
Different rates of nitrogen fertilization (150, 200, and 250 kg N⋅ha-1) were applied in the autumn production of white, green, and romanesco cauliflower. The quality of
S. Cebula, A. Kalisz, A. Sękara 90
curds was estimated on the basis of their mean weight and a share of quality classes in the yield. The structure of total yield as well as the occurrence of curd deformations was also analyzed. A significant increase of mean curd weight with higher nitrogen rates was observed only for white cauliflower. Comparing cauliflower types showed significant differences of a mean curd weight. The greatest curds were noted in white cauliflower, followed by green and romanesco types. The highest share of I grade curds was obtained with the highest nitrogen rate in white cauliflower, and with the medium nitrogen rate in green cauliflower. Generally, the share of I grade curds was the lowest for romanesco type. The highest nitrogen fertilization significantly increased the share of the biggest curds (diameter above 30 cm) for all cauliflower types. Curds deformations (leaves in curds, glaucosity, browning or internal cavitations) were noticed especially in romanesco cauliflower, followed by green and white types. Curds deformations appeared with different intensity in the years of the experiment with no clear relationship with the level of nitrogen fertilization.
Prof. dr hab. Stanisław Cebula
Katedra Warzywnictwa z Ekonomiką Ogrodnictwa Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja
Al. 29 Listopada 54 31-425 KRAKÓW
e-mail: scebula@ogr.ar.krakow.pl
ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 527: 91-96