Historia badaĔ koniunktury w rolnictwie polskim

Dramatyczna zmiana ekonomicznych uwarunkowaĔ funkcjonowania rolnictwa, spowodowana zmianą systemu gospodarczego w Polsce na przeáomie lat 80. i 90. XX wieku oraz jego poddanie dziaáaniu mechanizmu rynkowego, wywoáaáy zainteresowanie badaniami koniunktury w rolnictwie. Pionierskie ba-dania na początku lat 90. podjąá prof. A. WoĞ metodą iloĞciową. Przy pomocy syntetycznego wskaĨnika koniunktury autor oceniaá ogóá warunków ekono-micznych ksztaátujących stan i rozwój rolnictwa. Jego zdaniem, dla uzyskania

wiarygodnego obrazu generalnego stanu koniunktury rolniczej, wystarczające jest uwzglĊdnienie nastĊpujących wskaĨników cząstkowych:

y wskaĨnika zmian produktu krajowego brutto rolnictwa, y stopy inwestycji rolniczych,

y indeksu noĪyc cen produktów sprzedawanych i nabywanych przez rolników,

y terms of trade eksportu i importu produktów rolno-spoĪywczych, y wskaĨnika parytetu dochodów.

WskaĨniki te ujmują wszystkie gáówne interakcje pomiĊdzy wielką liczbą czynników sprawczych. WskaĨnik wzrostu PKB rolnictwa okreĞla w sposób najbardziej syntetyczny dynamikĊ procesów wzrostowych w rolnictwie. Stopa inwestycji rolniczych mierzy syntetycznie udziaá rolnictwa w ogólnym funduszu inwestycyjnym. OkreĞla ona nie tylko udziaá rolnictwa w ogólnych inwesty-cjach, ale poĞrednio takĪe skalĊ i tempo reprodukcji majątku produkcyjnego rol-nictwa w przyszáoĞci. Obliczany przez GUS indeks noĪyc cen jest jednym z waĪniejszych, tradycyjnie stosowanych mierników zmian ekonomicznej sytu-acji rolnictwa, gdyĪ poĞrednio informuje o opáacalnoĞci produkcji rolniczej. Je-go najwaĪniejszym walorem jest informowanie o zmianach zachodzących w opáacalnoĞci tej produkcji. Terms of trade z kolei peáni tĊ samą funkcjĊ, ale w odniesieniu do towarów rolno-spoĪywczych uczestniczących w obrocie miĊ-dzynarodowym, okreĞla bowiem opáacalnoĞü powiązaĔ eksportowo- -importowych. Natomiast wskaĨnik parytetu dochodów ludnoĞci rolniczej do dochodów ludnoĞci nierolniczej ocenia wzglĊdny poziom dochodów rolniczych, mających przeznaczenie konsumpcyjne i inwestycyjne (produkcyjne).

Dla peánej analizy zmian zachodzących w koniunkturze rolniczej wskaza-ne byáoby ponadto uĪycie wskaĨnika zmian popytu rolników na kredyty (inwe-stycyjne i obrotowe) oraz salda rozliczeĔ rolnictwa z budĪetem paĔstwa.

Ze wzglĊdu na brak odpowiednich danych, wskaĨników tych nie moĪna byáo wykorzystaü w konstrukcji syntetycznego wskaĨnika koniunktury rolniczej.

W latach nastĊpnych liczba wskaĨników cząstkowych uwzglĊdnianych przez A. Wosia w konstrukcji wskaĨnika koniunktury rolniczej zostaáa zredukowana do trzech ze wzglĊdu na trudnoĞci z dostĊpem do informacji dotyczących stopy inwestycji rolniczych oraz z wiarygodnym wyliczeniem wskaĨnika terms of tra-de dla produktów rolno-spoĪywczych. Ponadto wskaĨnik zmian PKB rolnictwa zostaá zastąpiony wskaĨnikiem zmian produkcji globalnej rolnictwa. W osta-tecznoĞci ten syntetyczny wskaĨnik koniunktury rolniczej (SWKR1) obliczany jest wedáug formuáy:

SWKR₁=(a+b+c) 3 gdzie:

a – wskaĨnik zmian produkcji globalnej rolnictwa, b – noĪyce cen,

c – parytet dochodów ludnoĞci rolniczej.

WskaĨnik ten ze wzglĊdów metodycznych jest obliczany dla kolejnych lat kalendarzowych. Z badaĔ wynika, Īe po gwaátownym pogorszeniu koniunktury rolniczej w latach 1990-1991 i spadku syntetycznego wskaĨnika koniunktury w rolnictwie SWKR1 z 3,12 do 2,19-2,36 punktu, a wiĊc o 24,5-30% w porów-naniu z 1989 r., wskaĨnik ten ulegá znaczącej poprawie w latach nastĊpnych.

ĝredni poziom SWKR1 w latach 1992-2012 wyniósá 2,81 punktu, przy waha-niach od 2,66 do 2,96.

Syntetyczny wskaĨnik koniunktury rolniczej (SWKR1) Rysunek 10.

oraz jego skáadowe

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie [WoĞ 1997, CzyĪewski 2014].

NajwyĪszy poziom wynoszący 2,99 punktu wskaĨnik ten osiągnąá w 1995 r. Zaáamanie eksportu rolno-spoĪywczego pod wpáywem kryzysu rosyj-skiego w 1998 r. spowodowaáo 10-procentowe pogorszenie koniunktury rolni-czej, a wskaĨnik SWKR1 zmalaá do 2,68-2,70 punktu. W latach nastĊpnych wskaĨnik ten podniósá siĊ do 2,83, a swój kolejny szczyt wynoszący 2,96 punktu osiągnąá w 2007 r. W latach 2008-2012 SWKR1 wahaá siĊ w granicach od 2,82 do 2,92 punktu. Po 2005 r. wahania koniunktury w rolnictwie zmniejszyáy siĊ do 3-5% rocznie.

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5

40 60 80 100 120

1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 SWKR1

Prod. glob., noĪyce cen, parytet dochodów

Podukcja globalna rolnictwa NoĪyce cen Parytet dochodów SWKR1SWKR₁

Analiza prostych wskaĨników korelacji wskazuje, Īe najwiĊkszy wpáyw na poziom wskaĨnika SWKR1 w kolejnych latach miaáy noĪyce cen oraz parytet dochodów, dla których wspóáczynniki korelacji wynosiáy odpowiednio 0,82 oraz 0,80. Wpáyw wahaĔ produkcji globalnej rolnictwa byá zdecydowanie mniejszy, ze wspóáczynnikiem korelacji wynoszącym zaledwie 0,22.

SáaboĞcią wskaĨnika stosowanego przez A. Wosia byáo opóĨnienie cza-sowe badaĔ w stosunku do czasu rzeczywistego, a takĪe ograniczony dostĊp do informacji, utrudniające lub wrĊcz uniemoĪliwiające skuteczne wykorzysta-nie narzĊdzi polityki rolnej do przeciwdziaáania skutkom zmian koniunktury.

Ze wzglĊdu na zbyt duĪą odlegáoĞü czasową od rzeczywistego czasu przebiegu tych procesów, wskaĨnik SWKR1 nie moĪe byü wiĊc wykorzystany jako barometr koniunktury. Byá on jednak inspiracją do opracowania metody umoĪliwiającej monitorowanie zmian zachodzących w otoczeniu rynkowym rolnictwa oraz ich przedstawiania co miesiąc przy pomocy jednego wskaĨnika – Syntetycznego WskaĨnika Koniunktury Rolniczej (SWKR).

Obliczany od lipca 2003 r. w Zakáadzie BadaĔ Rynkowych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej-PIB Syntetyczny WskaĨnik Koniunktury w Rolnictwie (SWKR) jest wskaĨnikiem iloĞciowym, ilustrującym w sposób syntetyczny zmiany rynkowych uwarunkowaĔ produkcji rolniczej.

SWKR obliczany jest jako Ğrednia arytmetyczna wskaĨnika noĪyc cen oraz wskaĨnika potencjalnego popytu. WskaĨnik ten obejmuje záoĪone uwarunkowa-nia popytowo-podaĪowe oraz cenowe rynku rolnego, wyrównane przy pomocy Ğredniej ruchomej 6-miesiĊcznej (tab. 6). Oprócz wskaĨnika syntetycznego (SWKR), co miesiąc oceniane są takĪe wskaĨniki cząstkowe wchodzące w jego skáad, a wiĊc wskaĨnik noĪyc cen i tworzące go wyrównane wskaĨniki zmian cen koszyka skupu i cen detalicznych Ğrodków produkcji, a takĪe wskaĨnik po-tencjalnego popytu wraz z wchodzącymi w jego skáad wyrównanymi wskaĨni-kami zmian cen detalicznych ĪywnoĞci w stosunku do inflacji i wynagrodzeĔ, wartoĞci sprzedaĪy przemysáu spoĪywczego oraz zmian obrotów handlowych towarami rolno-spoĪywczymi z zagranicą.

WskaĨnik noĪyc cen obliczany jest jako stosunek wyrównanego wskaĨni-ka zmian cen koszywskaĨni-ka skupu podstawowych produktów rolnych notowanych i publikowanych co miesiąc przez GUS w biuletynach statystycznych (w 1993 r.

byáy to: zboĪa ogóáem, pszenica, Īyto, ziemniaki, Īywiec woáowy, trzoda chlewna, drób i mleko²¹) oraz wyrównanego wskaĨnika zmian cen detalicznych

21 Po 2000 r. GUS zwiĊkszaá liczbĊ monitorowanych co miesiąc gatunków zbóĪ oraz

produk-podstawowych Ğrodków produkcji nabywanych przez rolników i monitorowa-nych przez GUS. WskaĨnik zmian cen Ğrodków produkcji liczony jest jako Ğrednia arytmetyczna wskaĨników wzrostu cen nawozów mineralnych, pestycy-dów, bezpoĞrednich noĞników energii, maszyn rolniczych i materiaáów budo-walnych. MiesiĊczne wskaĨniki zmian cen koszyka skupu waĪone są za pomocą wartoĞci skupu. Ponadto w kolejnych miesiącach kaĪdego roku analizowane są zmiany skumulowanego wskaĨnika noĪyc cen, jakie nastąpiáy w okresie od grudnia roku poprzedniego do analizowanego miesiąca.

Tabela 6. WskaĨniki* obrazujące zmiany rynkowych uwarunkowaĔ produkcji w rolnictwie w Polsce w okresie 2013.11-2014.11

Mierniki cząstkowe XI 14 X 14 IX 14 VIII 14 VII 14 VI 14 XI 13 NoĪyce cen 98,5 98,9 99,6 99,7 99,6 99,7 100,5 WskaĨnik zmian cen skupu 98,4 98,8 99,5 99,6 99,6 99,6 100,5 WskaĨnik zmian cen Ğr. produkcji 99,8 99,9 99,9 99,9 99,6 99,6 100,5 WskaĨnik potencjalnego popytu 100,4 99,6 100,5 100,7 99,7 99,7 101,2 Indeks inflacji i zmian cen ĪywnoĞci 100,5 100,5 100,6 100,5 100,1 99,9 100,2 Indeks zmian wynagr. i cen ĪywnoĞci 100,6 100,2 100,9 101,2 99,0 99,9 100,1 Indeks produkcji przem. spoĪywczego 100,2 98,0 100,5 100,7 100,1 99,4 102,1

SWKR 99,5 99,3 100,0 100,2 99,7 99,7 100,8

* Ğrednie ruchome 6-miesiĊczne ħródáo: [Seremak-Bulge 2000-2014].

Wyrównany wskaĨnik potencjalnego popytu jest iloczynem wskaĨni-ków zmian cen ĪywnoĞci na tle ogólnego wskaĨnika zmian cen i towarów konsumpcyjnych oraz wskaĨnika zmian wynagrodzeĔ w sektorze przedsiĊ-biorstw, wskaĨnika zmian wartoĞci sprzedaĪy przemysáu spoĪywczego oraz wskaĨnika zmian obrotów handlowych towarami rolno-ĪywnoĞciowymi z za-granicą wedáug wzoru:

Potencjalny popyt =(a · 1,2 + b · 1,2 + c · 1,2 + d · 0,4) gdzie: 4

a – wyrównany wskaĨnik zmian cen detalicznych ĪywnoĞci w stosunku do inflacji, b – wyrównany wskaĨnik zmian cen detalicznych ĪywnoĞci w relacji do wynagrodzeĔ, c – wyrównany indeks zmian wartoĞci sprzedaĪy przemysáu spoĪywczego,

d – wyrównany wskaĨnik zmian wartoĞci eksportu i importu towarów rolno--spoĪywczych.

uwzglĊdnianych produktów, a ich udziaá w produkcji towarowej rolnictwa wynosi w ostatnich

Z badaĔ wynika, Īe w latach 1994-1996 wahania koniunktury byáy znacznie silniejsze niĪ w latach nastĊpnych, przede wszystkim ze wzglĊdu na gáĊbokie wa-hania wyrównanego wskaĨnika potencjalnego popytu, który wahaá siĊ w granicach 97,2-105,1. SWKR w tych latach mieĞciá siĊ w granicach od 98,4 do 103,5 punktu, a noĪyce cen od 100,3 do 103,6 punktu. Oznacza to, Īe ceny skupu podstawowych surowców rolnych rosáy szybciej niĪ ceny Ğrodków produkcji. W konsekwencji SWKR znacznie czĊĞciej przekraczaá 100 punktów, a rynkowe uwarunkowania dla rolnictwa czĊĞciej sprzyjaáy rolnictwu niĪ byáy zdecydowanie niekorzystne.

Od początku 1997 r. o niekorzystnych zmianach rynkowych uwarunko-waĔ produkcji rolniczej decydowaáy przede wszystkim noĪyce cen, które do po-áowy 2006 r. czĊĞciej byáy niĪsze od 100 punktów, niĪ przekraczaáy ten poziom.

WskaĨnik potencjalnego popytu odwrotnie – znacznie czĊĞciej przekraczaá 100 punktów, przyczyniając siĊ do poprawy rynkowych uwarunkowaĔ produkcji rolniczej. SWKR wahaá siĊ w tym okresie w granicach 98,2-101,9 punktu.

IloĞciowe wskaĨniki koniunktury w rolnictwie Rysunek 11.

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Seremak-Bulge 1994-2014].

Silniejsze wahania noĪyc cen w tym okresie niĪ potencjalnego popytu spowodowaáy, Īe wpáyw noĪyc cen na ksztaátowanie siĊ syntetycznego wskaĨ-nika koniunktury rolniczej SWKR w caáym badanym okresie (1994-2014) byá znacznie silniejszy niĪ potencjalnego popytu.

Ilustrują to wspóáczynniki korelacji wynoszące odpowiednio 0,72 i 0,58.

Warto dodaü, Īe decydujący wpáyw na poziom noĪyc cen mają zmiany cen sku-pu podstawowych produktów rolniczych z wspóáczynnikiem korelacji wynoszą-cym 0,89. Wpáyw zmian cen Ğrodków produkcji na noĪyce cen jest zdecydowa-nie mzdecydowa-niejszy o odwrotnym kierunku oddziaáywania, a wspóáczynnik korelacji wyniósá -0,19.

95 97 99 101 103 105

I 94 I 96 I 98 I 00 I 02 I 04 I 06 I 08 I 10 I 12 I 14 Potencjalny popyt NoĪyce cen SWKR

Na wielkoĞü wskaĨnika potencjalnego popytu wpáyw miaáy przede wszyst-kim zmiany wartoĞci sprzedaĪy produktów przemysáu rolno-spoĪywczego oraz obrotów handlowych z zagranicą produktami rolno-spoĪywczymi, które są skorelowane z tym wskaĨnikiem w 78%. Wpáyw zmian cen detalicznych ĪywnoĞci w relacji do ogólnego wskaĨnika zmian cen artykuáów i usáug kon-sumpcyjnych oraz do wynagrodzeĔ byá mniejszy, choü równieĪ znaczący. Wspóá-czynniki korelacji tych dwóch wskaĨników oraz potencjalnego popytu wyniosáy odpowiednio 0,45 i 0,59.

Rynkowe uwarunkowania produkcji rolniczej w 1998 r. pogorszyáy siĊ pod wpáywem kryzysu rosyjskiego i zaáamania eksportu towarów rolno- -spoĪywczych do Rosji, bĊdącej wówczas jednym z najwaĪniejszych rynków zbytu tych towarów²². Z nastĊpnym wyraĨnym pogorszeniem koniunktury rolni-czej mieliĞmy do czynienia w latach 2002, 2005 oraz 2008, kiedy spadkom cen skupu podstawowych produktów rolnych towarzyszyá znaczący wzrost cen Ğrodków produkcji. Dobrze ilustrują to skumulowane noĪyce cen dla poszcze-gólnych lat.

WskaĨniki zmian cen* i skumulowane noĪyce cen Rysunek 12.

* XII roku poprzedniego =100 ħródáo: jak dla rys. 11.

W ciągu 12 miesiĊcy 1998 r. skumulowane noĪyce cen spadáy do prawie 80 punktów, w 2002 r. do 84,4 punktu, w 2005 r. do ok. 90,0 punktów, a w 2008 r.

do zaledwie 73,8 punktu. W tych latach SWKR wahaá siĊ w granicach odpo-wiednio: 99,2-100,3, 98,3-100,8, 98,5-100,4, 98,5-101,3. W latach 2003-2004 SWKR wynosiá okoáo 100 punktów, bowiem wzrost cen skupu produktów rol-niczych równowaĪyá skutki dynamicznie rosnących cen Ğrodków produkcji.

70

80 90 100 110 120 130 140

1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Ceny Ğrodków produkcji NoĪyce cen Ceny koszyka skupu

Po 2008 r. amplituda zmian noĪyc cen oraz wskaĨnika zmian potencjalnego po-pytu wyraĨnie zmniejszyáy siĊ, a SWKR czĊĞciej przekraczaá 100 punktów niĪ spadaá poniĪej tego poziomu. Wskazuje to, Īe uwarunkowania rynkowe w latach 2009-2013 czĊĞciej sprzyjaáy produkcji rolniczej, niĪ byáy dla niej niekorzystne.

WskaĨniki zmian cen skupu i cen Ğrodków produkcji Rysunek 13.

w latach 1994-1998 (XII 93=100) w latach 1999-2003 (XII 98=100)

w latach 2004-2008 (XII 03=100) w latach 2009-2013 (XII 08=100)

ħródáo: jak dla rys.11. ceny skupu ceny Ğrodków produkcji

90 ceny skupu ceny Ğrodków produkcji

90 ceny skupu ceny Ğrodków produkcji

90 ceny skupu ceny Ğrodków produkcji

Jak juĪ wczeĞniej wspomniano, noĪyce cen miaáy silniejszy wpáyw na ksztaátowanie siĊ syntetycznego wskaĨnika koniunktury rolniczej SWKR w porównaniu do potencjalnego popytu. Z kolei decydujące znaczenie dla ksztaátowania wskaĨnika noĪyc cen miaáy ceny otrzymywane przez rolników.

MetodĊ testu koniunkturalnego do badania koniunktury w polskim rolnic-twie E. Gorzelak zastosowaá w 1993 r²³. Dla rolnictwa opracowano ją w kwiet-niu 1992 r. na fali rosnącego zainteresowania badaniami kokwiet-niunktury, wraz ze zmianą systemu gospodarczego i rozwojem w Polsce gospodarki rynkowej.

Podstawą oceny koniunktury są salda pozytywnych i negatywnych odpowiedzi respondentów oceniających sytuacjĊ dochodową prowadzonych przez nich go-spodarstw rolnych oraz perspektywy ich rozwoju. Ogólny wskaĨnik koniunktury (OWK) obliczany jest jako Ğrednia arytmetyczna wskaĨnika zmian przychodów pieniĊĪnych i wskaĨnika zaufania (tab. 7). WskaĨnik przychodów pieniĊĪnych liczony jest jako Ğrednia arytmetyczna z sald pytaĔ o osiągniĊte i przewidywane przychody pieniĊĪne gospodarstw rolnych z dwóch ostatnich badaĔ z osobna.

Udziaá tego wskaĨnika cząstkowego w OWK jest dwukrotnie wiĊkszy od udzia-áu wskaĨnika zaufania. WskaĨnik zaufania oblicza siĊ na podstawie odpowiedzi rolników na pytanie dotyczące perspektyw dalszego gospodarowania. Zapropo-nowane zostaáy trzy warianty odpowiedzi „z zaufaniem”, „z obawą” i „ze stra-chem”, którym przyznano odpowiednio: +1 punkt, -0,1 punktu oraz -1 punkt.

Tabela 7. WskaĨniki koniunktury w rolnictwie IRG SGH w latach 2013.04-2014.04

Wyszczególnienie 2013.04 2013.07 2013.10 2014.01 2014.04 Ogólny wskaĨnik koniunktury (OWK) -6,5 -1,2 -1,9 -4,7 -4,5 WskaĨnik przychodów pieniĊĪnych -13,0 -1,9 -2,5 -9,4 -8,3 WskaĨnik zaufania 6,4 0,4 -0,8 4,5 3,3 ħródáo: [Gorzelak, Zimny 2010-2014].

Oprócz tych wskaĨników w badaniach analizowane są takĪe wyniki szczegóáowe, które umoĪliwiają wyjaĞnienie przyczyn zmian ogólnego wskaĨ-nika koniunktury (OWK), ale nie wchodzą one w jego skáad. NaleĪą do nich zmiany: wielkoĞci oszczĊdnoĞci i zadáuĪenia, zakupów Ğrodków produkcji (na-wozów mineralnych, pasz treĞciwych, Ğrodków ochrony roĞlin), inwestycji

23 Z reguáy test koniunkturalny stosowany jest do badania ogólnej koniunktury gospodarczej.

W Polsce oprócz ogólnej koniunktury gospodarczej badania te rozszerzono na badania prze-mysáu przetwórczego, budownictwo, transport, handel, bankowoĞü, rolnictwo i gospodarstwa domowe. Badania koniunktury w rolnictwie prowadzone są bardzo rzadko ze wzglĊdu na ma-lejący udziaá rolnictwa w PKB krajów rozwiniĊtych gospodarczo oraz rosnącą zaleĪnoĞü sy-tuacji w rolnictwie od poziomu rozwoju gospodarczego kraju oraz wsparcia w ramach polityk rolnych. Oprócz Polski test koniunktury rolniczej prowadzony jest tylko w dwóch krajach

(w maszyny i urządzenia, budynki i budowle), dostĊpnoĞci kredytów, zamierzeĔ co do korzystania z kredytu na warunkach rynkowych oraz moĪliwoĞci uzyska-nia kredytów preferencyjnych, a takĪe przeznaczeuzyska-nia Ğrodków pomocowych.

Badania OWK od paĨdziernika 1998 r. prowadzone są co kwartaá (od lipca 1993 r do lipca 1998 r. byáy prowadzone co dwa miesiące) przez Instytut Roz-woju Gospodarczego SGH za poĞrednictwem OĞrodków Doradztwa Rolniczego w kilku tysiącach gospodarstw rolnych (w ciągu 20 lat badaĔ ich liczba zmalaáa z kilkunastu do okoáo 2 tys. gospodarstw)²⁴. Stosunkowo liczna zbiorowoĞü umoĪ-liwia analizĊ wyników badaĔ w zaleĪnoĞci od wielkoĞci gospodarstwa (7-15 ha, 15-50 ha, >50 ha), jego poáoĪenia (makroregion póánocny, zachodni, Ğrodkowo- -zachodni, poáudniowy) oraz wieku (do 30, 31-45, 46-60 i ponad 60 lat) i wyksztaá-cenia kierownika gospodarstwa (podstawowe, Ğrednie, wyĪsze).

Z badaĔ wynika, Īe jakoĞciowy wskaĨnik koniunktury OWK po wyraĨ-nym wzroĞcie w latach 1994-1996 w latach nastĊpnych szybko zmniejszaá siĊ.

NajniĪszy poziom -49 punktów wskaĨnik ten osiągnąá w pierwszym kwartale 1999 r. W latach nastĊpnych koniunktura w rolnictwie zdaniem respondentów poprawiáa siĊ, ale OWK najczĊĞciej przyjmowaá wartoĞci ujemne, chociaĪ znacznie wyĪsze niĪ w latach 1998-1999. WartoĞci wyĪsze od zera wskaĨnik OWK osiągnąá tylko w II póároczu 2004 r., kiedy akcesja do Unii Europejskiej skutkowaáa znaczącym wzrostem dochodów rolniczych pod wpáywem zdecy-dowanie wyĪszych cen surowców rolniczych oraz otrzymanych dopáat bezpo-Ğrednich. PodwyĪszenie stawki VAT na Ğrodki do produkcji rolniczej do 22%

spowodowaáo jednak znaczący wzrost cen Ğrodków produkcji i obniĪenie wskaĨnika OWK w latach nastĊpnych poniĪej zera. Zdecydowana poprawa koniunktury rolniczej w 2007 r. miaáa swoją przyczynĊ przede wszystkim w skokowym wzroĞcie Ğwiatowych cen produktów rolniczych. Reakcją byá dynamiczny wzrost cen Ğrodków produkcji, w tym zwáaszcza nawozów mine-ralnych i energii, oraz pogorszenie koniunktury rolniczej w latach nastĊpnych.

OWK najniĪszy poziom wynoszący od -22,5 do -28,7 punktu osiągnąá w II kwartale 2009 r.

Z analizy porównawczej wynika, Īe jakoĞciowy wskaĨnik OWK ulegaá gáĊbszym wahaniom niĪ iloĞciowy wskaĨnik SWKR i z reguáy przybieraá warto-Ğci ujemne. ĝwiadczy to, Īe rolnicy znacznie czĊwarto-Ğciej uznawali sytuacjĊ docho-dową swoich gospodarstw jako gorszą, ograniczającą moĪliwoĞci ich rozwoju w przyszáoĞci, niĪ wynikaáo to ze zmian rynkowych uwarunkowaĔ. Aczkolwiek minima obydwa wskaĨniki osiągaáy mniej wiĊcej w tym samym czasie. MoĪe to sugerowaü, Īe w subiektywnej ocenie rolników brane są pod uwagĊ takĪe inne

czynniki niĪ rynkowe. Na przykáad moĪe to byü porównanie wáasnej sytuacji z innymi gospodarstwami lub z innymi mieszkaĔcami wsi.

WskaĨniki koniunktury SWKR i OWK Rysunek 14.

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 1994-2014] i [Seremak-Bulge 1994-2014].

GUS prowadzi badania koniunktury w gospodarstwach rolnych metodą testu koniunkturalnego od 2013 r. Prowadzone są one w okresach póárocz-nych: I póárocze (w czerwcu) oraz II póárocze (w grudniu). Badaniem objĊte zostaáy wszystkie gospodarstwa rolne osób prawnych i jednostek organiza-cyjnych niemających osobowoĞci prawnej oraz wylosowana próba gospo-darstw indywidualnych (25,5 tys.) o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 2 tys.

euro (dla 2012 r.) lub 4 tys. euro (dla 2013 r.) wartoĞci standardowej produk-cji [GUS…2012 i 2013]. Jest to wiĊc próba odzwierciedlająca grupĊ gospo-darstw towarowych²⁵. Koniunktura okreĞlona jest jako róĪnica sald procento-wych odpowiedzi pozytywnych i negatywnych. W tym przypadku badany jest stan oraz ocena zmian w zakresie sytuacji ogólnej gospodarstwa rolnego, opáacalnoĞci produkcji rolniczej oraz popytu na produkty rolne, a takĪe pro-gnoza zmian sytuacji w tych obszarach w najbliĪszym póároczu. Stosowane są cząstkowe mierniki koniunktury, brakuje natomiast wskaĨnika syntetycz-nego. Mierniki te mają charakter zarówno dynamiczny, z uwagi na to, Īe od-noszą siĊ do zmian (sytuacji ogólnej, opáacalnoĞci, popytu na produkty rolne), jak i statyczny (np. ocena bieĪącej sytuacji gospodarstwa rolnego).

25 ĝrednia powierzchnia zbadanych jednostek wynosiáa 13,7 ha. Z tego 35,8% badanych go--35 -30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15

98 99 100 101 102 103

I 02 I 03 I 04 I 05 I 06 I 07 I 08 I 09 I 10 I 11 I 12 I 13 I 14

OWKSWKR

SWKR Ğrednia ruchoma SWKR OWK Ğrednia ruchoma OWK

Tabela 8. Wybrane mierniki koniunktury dla lat 2012-2013 wykorzystywane przez GUS w ocenach koniunktury w gospodarstwach rolnych

Okres

* badania rozpoczĊto w I póároczu 2012 roku ħródáo: [GUS 2014].

Koniunktura w gospodarstwach rolnych okreĞlana jest przez szereg mier-ników cząstkowych, z uwzglĊdnieniem ogólnego ukierunkowania produkcyjne-go produkcyjne-gospodarstwa rolneprodukcyjne-go (z podziaáem na produkcjĊ roĞlinną, zwierzĊcą lub wielokierunkowe), 9 grup obszarowych oraz wieku osoby kierującej gospodar-stwem (6 grup). Ponadto oceniana jest struktura gospodarstw rolnych ze wzglĊ-du na bieĪące i przewidywane cele wydatków, diagnozĊ oraz prognozĊ co do realizacji inwestycji w gospodarstwach rolnych, czynniki sprzyjające oraz ogra-niczające rozwój gospodarstw rolnych, jak równieĪ plany w tym zakresie na przyszáoĞü. Dodatkowo okreĞlone są szczegóáowe elementy oceny koniunktury z perspektywy ogólnej sytuacji gospodarstwa rolnego, opáacalnoĞci produkcji oraz popytu na produkty rolne.

Pomimo relatywnie krótkiego okresu publikowania mierników koniunktu-ry GUS (tab. 8) w rolnictwie oraz mniejszej czĊstotliwoĞci badaĔ (cykl póárocz-ny) na ogóá pokrywają siĊ one z tendencjami wskaĨników koniunktury SWKR i OWK (tab.7-8, rys. 10).

3. Porównanie wybranych metod badania koniunktury