Popyt krajowy

Cechą rynku ĪywnoĞciowego w Polsce jest ostatnio spadek popytu krajo-wego na ĪywnoĞü, napoje i wyroby tytoniowe (tab. 12). W 2013 roku wartoĞü spoĪycia ĪywnoĞci i uĪywek w cenach staáych byáa prawie o 5% mniejsza od najwyĪszego poziomu osiągniĊtego w 2008 roku. Byáa to duĪa zmiana jedne-go z gáównych czynników rozwoju naszej jedne-gospodarki ĪywnoĞciowej, gdyĪ przez poprzednie 15 lat spoĪycie tych dóbr wzrastaáo w tempie 2,8% rocznie.

Jedną z przyczyn malejącego popytu krajowego na rynku ĪywnoĞciowym byáo spowolnienie rozwoju gospodarczego, choü PKB stale wzrastaá w Ğrednim tempie 2,7% rocznie i w 2013 roku byá o 14,4% wyĪszy niĪ w 2008 roku. Stale wzrastaáy takĪe dochody ludnoĞci, gdyĪ spoĪycie indywidualne w tym okresie

zwiĊkszyáo siĊ o 10%, a páace realne o 8%. W tej sytuacji obniĪenie krajowego popytu na towary spoĪywcze moĪna czĊĞciowo wyjaĞniü szybko rosnącymi cenami ĪywnoĞci, napojów i wyrobów tytoniowych, gdyĪ w 2013 roku ceny ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych byáy o 20% wyĪsze niĪ w 2008 roku, a napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych o 28% (w tym tytoniu o 65%), przy inflacji ok. 16%. W tym okresie ĪywnoĞü, a szczególnie wyroby tytoniowe realnie droĪaáy. Wzrost cen byá wiĊc jedynym Ĩródáem wzrostu wartoĞci spoĪycia i sprzedaĪy detalicznej ĪywnoĞci, napojów i wyrobów tytoniowych w cenach bieĪących, które w ciągu 5 lat zwiĊkszyáy siĊ odpowiednio o 14,4 i 13,1%.

Oznacza to takĪe, Īe siáa oddziaáywania na popyt krajowy wzrostu cen oraz za-groĪeĔ wynikających ze Ğwiatowego kryzysu ekonomicznego i finansowego byáa wyĪsza niĪ czynników dochodowych. Spowodowaáo to dalszy spadek udziaáu ĪywnoĞci, napojów i wyrobów tytoniowych w wydatkach gospodarstw domo-wych. W 2013 roku wynosiá on ok. 24%, wobec 30% w 2000 roku i 36%

w 1992 roku. MoĪe to Ğwiadczyü nie tylko o zmianie struktury konsumpcji w Polsce, lecz takĪe o postĊpie w zakresie racjonalizacji Īywienia, gdyĪ w na-szym kraju, podobnie jak w innych krajach rozwiniĊtych, obniĪa siĊ wartoĞü energetyczna przeciĊtnej racji pokarmowej.

Tabela 12. SpoĪycie i sprzedaĪ detaliczna ĪywnoĞci, napojów i wyrobów tytoniowych w Polsce

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013^a WartoĞü spoĪycia w cenach bieĪących

(w mld zá)

ĪywnoĞci, napojów i wyrobów tytoniowych 207,1 218,8 225,8 233,4 239,8 237,0 w tym: ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych 156,1 162,5 167,9 174,0 179,1 178,5 Zmiany wartoĞci spoĪycia w cenach staáych (w proc.)

 ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych 2,4 0,1 0,1 -1,2 -2,0 -1,0

 napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych 2,3 0,8 -2,2 -1,7 -1,8 -2,0

 Ğrednio ĪywnoĞci i uĪywek 2,4 0,3 -0,5 -1,3 -1,9 -1,4 Udziaá ĪywnoĞci, napojów i wyrobów tytoniowych w

wydat-kach gospodarstw domowych (w proc.) 26,8 27,0 26,4 25,3 24,8 24,1 SprzedaĪ detaliczna ĪywnoĞci, napojów i wyrobów

tytonio-wych w cenach bieĪących

(w mld zá) 194,0 204,3 209,8 215,7 222,4 219,4 w tym: ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych 146,5 152,2 156,0 161,0 166,2 165,8 Zmiany sprzedaĪy detalicznej w cenach staáych (w proc.)

 ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych 0,9 -0,2 -0,2 -2,1 -1,1 -2,2

 napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych 2,4 0,1 -1,9 -1,9 -1,3 -7,8

 Ğrednio ĪywnoĞci i uĪywek 1,3 -0,1 -0,5 -2,0 -1,1 -3,2

a dane nieostateczne

ħródáo: Roczniki Statystyczne GUS, 2010, s. 587, 771, 772; 2013, s. 553, 726, 727; Maáy Rocznik Statystyczny Polski 2014, GUS, Warszawa 2014, s. 212-213.

2. Handel zagraniczny produktami przemysáu spoĪywczego

Skutki sáabnącego popytu na ĪywnoĞü byáy z nadwyĪką kompensowane szybko rosnącym eksportem. W ciągu ostatnich 5 lat eksport produktów pol-skiego przemysáu spoĪywczego – mimo kryzysu i recesji w wielu krajach, bĊ-dących odbiorcami tych produktów – zwiĊkszaá siĊ prawie o 12% rocznie (1,5 mld euro), a dodatnie saldo wymiany zwiĊkszyáo siĊ ponad dwukrotnie (do 6,6 mld euro). Byáo to wprawdzie tempo wolniejsze niĪ w latach 2003- -2008, ale wciąĪ na tyle wysokie, Īe znacząco poprawiáy siĊ wszystkie gáówne miary konkurencyjnoĞci i umiĊdzynarodowienia tego sektora (tab. 13).

I tak wskaĨnik pokrycia importu eksportem produktów tego przemysáu zwiĊkszyá siĊ aĪ o 25 punktów procentowych (do 165%), samowystarczalnoĞü o ponad 8 p.p. (do 115%), udziaá eksportu w sprzedaĪy o 11 p.p., a udziaá importu w zuĪyciu krajowym prawie o 7 p.p. ĝwiadczy to o rosnącej konkuren-cyjnoĞci polskiego przemysáu spoĪywczego na rynkach Ğwiatowych, gáównie europejskich, lecz takĪe o zwiĊkszeniu umiĊdzynarodowienia jego dziaáalnoĞci.

W 2013 roku 1/3 produkcji tego sektora ulokowano na rynkach zagranicznych, a importowana ĪywnoĞü stanowiáa prawie 1/4 zuĪycia krajowego.

Tabela 13. Wyniki handlu zagranicznego produktami przemysáu spoĪywczego

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Eksport rolno-spoĪywczy (w mld euro) 11,3 11,5 13,5 15,2 17,9 20,4

w tym: produktów przemysáu spoĪywczego 9,6 9,3 11,4 13,0 14,7 16,7 Import produktów przemysáu spoĪywczego

(w mld euro) 6,8 6,7 7,8 8,9 9,6 10,1 Saldo handlu produktami przemysáu spoĪywczego

(w mld euro) 2,8 2,7 3,6 4,1 5,2 6,6

WskaĨniki (w proc.)

 pokrycia importu eksportem 140,8 140,4 145,5 146,0 153,9 165,2

 samowystarczalnoĞci sektora^a 106,9 107,9 109,6 110,2 112,0 115,3

 udziaáu eksportu w sprzedaĪy sektora 22,5 25,6 28,0 29,3 30,6 33,7

 udziaáu importu w zuĪyciu krajowym 16,7 19,7 21,1 22,1 22,2 23,5

a stosunek produkcji do zuĪycia krajowego, które = produkcja + import – eksport ħródáo: na podstawie danych Ministerstwa Finansów i obliczenia wáasne.

NajwyĪszy wskaĨnik samowystarczalnoĞci ma przemysá tytoniowy (pro-dukcja czterokrotnie przewyĪsza zuĪycie krajowe wyrobów tytoniowych).

SamowystarczalnoĞü osiąga takĪe branĪa: miĊsna, mleczarska, máynarska, cukrownicza, owocowo-warzywna, piekarska cukiernicza oraz napojów alko-holowych, a jej wskaĨniki wynoszą od 102,9 do 163,8%. Trwale niĪszą produkcjĊ od zuĪycia krajowego o 20-30% ma przemysá rybny, ziemniaczany oraz paszowy (tab. 14).

Eksport produktów przemysáu spoĪywczego jest jednym z kluczowych elementów jego rozwoju. Proeksportowymi branĪami tego dziaáu gospodarki

w których udziaá eksportu stanowi ponad 2/3 produkcji i w analizowanym okresie wzrósá o ok. 20 p.p. (poza przemysáem owocowo-warzywnym). W branĪy miĊsnej, máynarskiej, piekarskiej oraz napojów alkoholowych udziaá eksportu w produkcji ulegá prawie podwojeniu, a znacząco wzrósá w przemyĞle olejarskim i cukierni-czym (o 10-15 p.p.). Niewielki spadek jego udziaáu nastąpiá w przemyĞle mleczar-skim oraz cukrowniczym (tab. 14).

Tabela 14. Handel zagraniczny produktami przemysáu spoĪywczego (wybrane wskaĨniki)

a stosunek produkcji do zuĪycia krajowego, ^b w ujĊciu iloĞciowym, ^c zuĪycie krajowe = produkcja + import – eksport, ^d miĊsa czerwonego i biaáego, ^e oleje jadalne i margaryny, ^f razem z estrami,

g z uwzglĊdnieniem importowanych Ğrut

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Polski przemysá spoĪywczy w latach 2008-2013, red.

R. Mroczek, seria „Program Wieloletni 2011-2014”, nr 117, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2014.

Strukturalnym importerem netto surowców, póáfabrykatów do dalszego przetwórstwa jest przemysá rybny oraz ziemniaczany, w których udziaá importu

surowców od 40 do 60% w zuĪyciu krajowym ma takĪe branĪa: olejarska, tyto-niowa, owocowo-warzywna oraz paszowa.

W analizowanym okresie branĪa miĊsna umocniáa swoją pozycjĊ w eks-porcie produktów przemysáu spoĪywczego do 22,8%. W nastĊpnej kolejnoĞci z udziaáem po ok. 10% jest branĪa: mleczarska, owocowo-warzywna, cukierni-cza, rybna oraz tytoniowa. Realizują one (áącznie z przemysáem miĊsnym) 70% wartoĞci eksportu polskiego przemysáu spoĪywczego. ĝwiadczy to o ich wysokiej konkurencyjnoĞci na rynkach zagranicznych, w tym przede wszystkim na rynku unijnym, który jest gáównym rynkiem zbytu dla naszej ĪywnoĞci.