Nawozy mineralne

W latach 2000-2012 Ğwiatowa produkcja nawozów mineralnych wyka-zywaáa tendencjĊ wzrostową, którą determinowaá rosnący popyt w krajach roz-wijających siĊ gospodarczo Azji, Ameryki Pád. i Afryki. àączna produkcja na-wozów azotowych, fosforowych i potasowych zwiĊkszyáa siĊ o 34% do 195 mln t (rys. 9). Dynamika produkcji poszczególnych rodzajów nawozów byáa podob-na i wnosiáa odpowiednio: potasowe 38%, fosforowe 35% i azotowe 33%.

W strukturze produkcji najwiĊkszy udziaá mają nawozy azotowe (60%), fosfo-rowe (22%) i potasowe (18%) [Zalewski 2014].

W ukáadzie geograficznym produkcja jest silnie skoncentrowana. Naj-wiĊkszymi producentami nawozów azotowych są Chiny (36,2 mln t), Indie (12,3 mln t), USA (11,1 mln t) oraz Rosja (7,1 mln t). Podobną strukturą geogra-ficzną charakteryzuje siĊ produkcja nawozów fosforowych: Chiny (16,9 mln t), USA (6,1 mln t), Indie (4 mln t) i Rosja (3 mln t). Gáównym producentem na-wozów potasowych jest Kanada (10,8 mln t), Rosja (6,5 mln t) oraz BiaáoruĞ (5,3 mln t).

Produkcja poszczególnych rodzajów nawozów wymaga zastosowania róĪnych surowców. Podstawowym surowcem do produkcji nawozów azotowych jest amoniak, z którego wytwarza siĊ ok. 97% tych nawozów. Gáównym surow-cem do produkcji amoniaku jest gaz ziemny, ale jest wykorzystywany takĪe wĊ-giel kamienny (gazyfikacja). NajwiĊkszymi producentami amoniaku są paĔstwa, które są takĪe najwiĊkszymi producentami nawozów azotowych. Chiny, Indie, Rosja i USA wytwarzają áącznie 53% Ğwiatowej produkcji amoniaku. Udoku-mentowane rezerwy gazu ziemnego wynoszą ok. 187 bln m³, w tym w Rosji i Iranie (po 33 bln m³) oraz Katarze (25 bln m³). W strukturze Ğwiatowego wy-dobycia kluczową rolĊ odgrywają jednak Stany Zjednoczone (20%) i Rosja (18%) oraz Iran i Katar (po 5%). Nawozy fosforowe są wytwarzane z fosfory-tów, których najwiĊksze záoĪa wystĊpują w Maroku (77%) i Chinach (6%).

ĝwiatowe wydobycie fosforytów jest zdominowane przez Chiny (40%) oraz USA i Maroko (po 14%). W produkcji nawozów potasowych surowcem jest sól potasowa (chlorek potasu). ĝwiatowe rezerwy potasu (K2O) są szacowane na 9,5 mld t, w tym w Kanadzie (46%), Rosji (35%) i na Biaáorusi (8%). Wymienione kraje dominują w geograficznej strukturze wydobycia.

DuĪa koncentracja produkcji nawozów mineralnych w ukáadzie geograficz-nym powoduje, Īe istotną rolĊ odgrywa handel zagraniczny. W 2011 r. Ğwiatowy eksport wyniósá 78,7 mln t, co stanowiáo ok. 41% produkcji. W strukturze towaro-wej Ğwiatowego handlu zagranicznego nawozy azotowe stanowią 43%, fosforowe

19%, a potasowe 38%. Gáównymi eksporterami są Rosja, Chiny, Kanada i Biaáo-ruĞ. Po stronie importu kluczową rolĊ odgrywają Indie, Brazylia i USA.

Zapotrzebowanie roĞlin uprawnych na skáadniki odĪywcze przewyĪsza naturalne moĪliwoĞci ich dostarczenia przez glebĊ i niezbĊdne jest uzupeánianie tych skáadników. NawoĪenie organiczne tylko czĊĞciowo moĪe uzupeániü nie-dobory, a decyduje o tym ich skáad oraz przyswajalnoĞü związków chemicz-nych. Rozwiązaniem jest nawoĪenie mineralne, które umoĪliwia wykorzystanie potencjaáu produkcyjnego, w tym takĪe postĊpu genetycznego. NawoĪenie mineralne powoduje jednak takĪe negatywne efekty zewnĊtrzne (np. zasolenie gleby, wody). W okresie ostatnich 50 lat Ğwiatowe zuĪycie nawozów wzrosáo 6-krotnie i bezsprzecznie byáo jednym z podstawowych czynników 3-krotnego wzrostu zbiorów zbóĪ. W latach 2002-2013 wzrost zuĪycia nawozów mineral-nych wystąpiá na wiĊkszoĞci kontynentów z wyjątkiem Europy Zachodniej, Oceanii i Azji Zachodniej. NajwiĊkszy wzrost zuĪycia odnotowano w Azji ĝrod-kowej (o 72%), Europie Wschodniej (o 64%) oraz Ameryce Poáudniowej (o 39%). W ukáadzie krajów najwiĊksze zuĪycie NPK/ha uĪytków rolnych wystĊ-puje w Malezji (267 kg), Japonii i Wietnamie (226 kg) oraz Bangladeszu (214 kg) i Biaáorusi (175 kg). SpoĞród krajów rozwiniĊtych gospodarczo duĪe zuĪycie wystĊpuje w Holandii (152 kg) i Niemczech (136 kg). Stany Zjednoczone charak-teryzują siĊ maáy zuĪyciem nawozów mineralnych na jednostkĊ powierzchni gruntów rolnych (50 kg).

ĝwiatowa produkcja i ceny nawozów mineralnych Rysunek 9.

ħródáo: Zalewski A., Rembeza J.: ĝwiatowy rynek nawozów mineralnych z uwzglĊdnieniem zmian cen bezpoĞrednich noĞników energii oraz surowców (3), nr 72, PW 2011-2014 IERiGĩ--PIB, Warszawa 2013.

ĝwiatowe ceny nawozów są silnie powiązane z cenami produktów rolnych.

Istotnym elementem ksztaátującym ceny nawozów są takĪe ceny surowców, w tym bezpoĞrednich noĞników energii, które dodatkowo wpáywają na koszty transportu. Analiza statystyczna wykazaáa, Īe w latach 2007-2008 wystąpiá gwaá-towny wzrost cen, który byá silnie skorelowany ze wzrostem Ğwiatowych cen produktów rolnych. W okresie kryzysu gospodarczego nastąpiá duĪy spadek cen

0

nawozów, które ponownie wzrosáy w kolejnych latach na skutek poprawy ko-niunktury na Ğwiatowym rynku ĪywnoĞciowym (FAO Food Price Index). Analiza korelacji wykazaáa, Īe Ğwiatowe ceny nawozów azotowych byáy silnie skorelo-wane z cenami amoniaku, wartoĞü wspóáczynnika korelacji Pearsona wyniosáa R=0,88 i byáa statystycznie istotna. Analiza dynamiki cen soli potasowej i fosfo-rytów oraz ropy naftowej i gazu ziemnego wykazaáa, Īe omawiane ceny charakte-ryzowaáy siĊ analogicznymi kierunkami zmian i byáy ze sobą skorelowane.

Ogólne tendencje i rozkáad w czasie zmian cen nawozów mineralnych na rynku miĊdzynarodowym byáy zbliĪone do obserwowanych na polskim rynku.

MoĪna jednak zwróciü uwagĊ na dwie podstawowe róĪnice:

y dynamika cen poszczególnych nawozów w analizowanym okresie by-áa podobna, ale rozkby-áad w czasie wzrostów i spadków byá odmienny.

DuĪe wzrosty i spadki cen nawozów azotowych i fosforowych wystą-piáy prawie rok wczeĞniej niĪ nawozów potasowych;

y wzrost cen w pierwszej poáowie 2008 r. na rynku Ğwiatowym byá jednak znacznie wiĊkszy niĪ na rynku krajowym oraz znacznie wiĊksza byáa równieĪ odnotowana w drugiej poáowie 2008 r. korek-ta cen, która w przypadku soli pokorek-tasowej wystąpiáa dopiero w dru-gim póároczu 2009 r.;

y dekompozycja szeregów czasowych wykazaáa, Īe krajowe ceny cha-rakteryzowaáy siĊ wyraĨnymi, ale mniejszymi niĪ na rynku miĊdzyna-rodowym wahaniami sezonowymi.

Dáugookresowe powiązania miĊdzynarodowych i krajowych cen nawo-zów analizowano, wykorzystując koncepcje konintegracji, która zakáada, Īe pomiĊdzy poszczególnymi cenami moĪe dochodziü do krótkookresowych zabu-rzeĔ, ale w dáugim okresie utrzymuje siĊ równowaga. JeĪeli taki charakter mają związki pomiĊdzy cenami, to takie rynki uwaĪa siĊ za zintegrowane. Testy koin-tegracji byáy prowadzone w oparciu o procedurĊ Johansena. Badania potwierdzi-áy dáugookresowy związek miĊdzy polskimi i Ğwiatowymi cenami, ale róĪnice cen na tych rynkach podlegaáy krótkookresowym wahaniom. Krótkookresowe powiązania cen analizowano z wykorzystaniem modelu VAR. W krótkim okre-sie ceny nawozów w Polsce nie reagowaáy silnie na impulsy ze strony cen nawozów na rynku miĊdzynarodowym, ale reakcja ta nasilaáa siĊ wraz z wydáu-Īeniem okresu analizy [Rembeza 2014 ].

Krajowy rynek nawozów mineralnych, analogicznie jak wiĊkszoĞü rynków produktów rolno-ĪywnoĞciowych, byá powiązany z rynkiem Ğwiatowym i zmiany koniunktury na miĊdzynarodowym rynku wpáywaáy na sytuacjĊ na polskim rynku.